Soorten acne – van jeugdpuistjes tot beroepsacne

Acne is een verzamelnaam voor talrijke soorten pukkels, puistjes en andere huidaandoeningen. Kenmerkend is dat acne tot de ziekten van de talgklieren wordt gerekend. Jeugdpuistjes (acne vulgaris) vormen de meest bekende variant. Ze worden zo genoemd omdat ze vooral voorkomen bij de opgroeiende jeugd, hoewel ook volwassenen er veel last van kunnen hebben. Acne kent ook een erfelijke component. Soms zijn de 'puistjes en pukkels' zo hevig en ernstig van aard dat men er putjes, littekentjes en andere onregelmatigheden van de huid aan overhoudt. De vele soorten acne variëren van jeugdpuistjes tot beroepsacne, zoals bij degenen die vaak zijn blootgesteld aan olieachtige stoffen.

Zo ontstaat acne

Feitelijk is acne een verzamelnaam voor verschillende soorten puistjes, pukkels en mee-eters. Ze ontstaan door verstopping, waarna de talgkliertjes gaan ontsteken. De taak van talgklieren bestaat uit het produceren van talg, zoals de naam al verklapt. Talg die vervloeit over de huid en deze soepel houdt. Zodra er te veel talg wordt aangemaakt, zal deze vettige stof verharden en propjes vormen. Acne ontstaat doorgaans in combinatie met het onoplosbare eiwit keratine dat in de hoornlaag van de huidcellen wordt aangemaakt en de huid taal en waterafstotend maakt, maar ook de haarzakjes kan afsluiten.

Huid met talgklier en haarzakje / Bron: Wong, D.J. and Chang, H.Y., Wikimedia Commons (CC BY-3.0)

Acne en bacteriewerking

Talg is een voedingsbodem voor bacteriën, met name de Propionibacterium acnes. Dit micro-organisme 'verteert' de talg. De vrije vetzuren die zich vervolgens vormen veroorzaken op hun beurt weer ontstekingsreacties. Het spreekt vanzelf dat acne gelokaliseerd is op plaatsen waar zich veel talgklieren bevinden, zoals het gezicht, de rug, nek en schouders.

Puberteit
Het feit dat acne vulgaris in de puberteit begint, heeft te maken met hormonale veranderingen. Er ontstaat in die periode een verhoogde gevoeligheid voor androgene stoffen bij jongens en meisjes. Deze stoffen zijn er mede de oorzaak van dat de talgkliertjes groeien, meer talg produceren en dat er zich meer keratine vormt, een huideiwit dat ertoe neigt de haarzakjes af te sluiten.

Genetische aanleg

Acne heeft een erfelijke component. Er is met andere woorden sprake van een genetische aanleg. Als beide ouders veel last hebben (gehad) van acne, zullen in elk geval enkele van hun kinderen er zeker eveneens mee te stellen krijgen. Daarnaast zijn er hormonale veranderingen en externe factoren die de aandoening verergeren, zoals make-up, de pil en de menstruatie.

Ernstige vormen van acne

Een puistje op de neus, wang of kin is sowieso vervelend. Maar het kan veel erger. De lichtste vorm van acne bestaat uit een milde aanval van mee-eters en vetpuistjes. Bij de ergste vorm gaan de vele pukkels, puistjes en mee-eters gepaard met kleine abcessen en cysten. De ontstekingen, doorgaans als gevolg van de Propionibacterium acnes, worden dan rood en paars. Het is dan zaak om ermee naar de dermatoloog te gaan voor een specialistische behandeling en advies. Overigens is het belangrijk om acne al in een vroeg stadium te behandelen. Dit voorkomt het ontstaan van pigmentvlekjes, littekentjes en putjes. Rosacea doet in bepaalde stadia enigszins denken aan acne. Deze huidaandoening is er echter niet aan verwant.

Soorten acne

Acne kan een kwelling zijn in de puberteit. Niettemin worden veel mensen erdoor geplaagd op middelbare leeftijd. Na de puberteit verdwijnt de acne doorgaans, maar bij vrouwen kan er een opleving zijn na hun 25ste. Acne is de meest voorkomende huidaandoening. Er zijn verschillende vormen en varianten van acne die elk een ander beeld en beloop hebben dan de ‘gewone’ jeugdpuistjes. Belangrijke en veelvoorkomende soorten acne zijn:

Acne vulgaris

Acne vulgaris, of 'jeugdpuistjes', is een aandoening van de talgklierfollikels. Deze puistjes komen met name voor in de puberteit en adolescentie, tussen het 14de en 25ste jaar, doorgaans op het gezicht, in de nek en op de borst, schouders en bovenarmen. Ze ontstaan door een overmatige productie van talg in combinatie met een verstopping van de follikelafvoergangen. Daarnaast zijn er microbiologische factoren van belang, zoals de aanwezigheid van de Propionibacterium acnes en de Stafylococcus aurus. De talgklieractiviteit wordt onder andere gestimuleerd door testosteron en progesteron. Meestal verschijnt acne vulgaris in milde vorm. Naast hormonale veranderingen in de puberteit kan deze variant van acne ook door bepaalde externe factoren worden uitgelokt, zoals stress, voeding en overmatig transpireren. Ook knellende kleding kan een 'trigger' zijn, zoals een kraag die schuurt in de nek. Door krabben en peuteren ontstaan vaak ontstekingen.

Acne vulgaris / Bron: SharonMcCutcheon, Pixabay

Acne keloïdalis

Deze huidaandoening betreft een chronische ontsteking van de haarwortels. Het veroorzaakt acne, maar ook haaruitval en littekenvorming. Acne keloïdalis komt voornamelijk voor bij mannen van het negroïde ras. De term keloïde heeft betrekking op de overmatige groei van littekenweefsel (keloïd). Een misvatting is dat deze vorm van acne ontstaat door ingegroeide haren. Acne keloïd kenmerkt zich door de vele bultjes in de nek of achterhoofd, kruin of elders op het behaarde hoofd. Ze vloeien samen en vormen een plakkaat dat feitelijk een groot litteken is, waar geen haar op groeit.

Acne conglobata

Karakteristiek zijn de ernstige ontstekingen die rode plekken en verhevenheden vormen. Wanneer ze doorbreken komt pus en talg vrij. Deze vorm gaat vaak gepaard met littekenvorming. Meestal verdwijnt de aandoening op middelbare leeftijd. Typisch is bovendien dat acne conglobata wel eens zichtbaar is bij gebruikers van anabole steroïden, zoals bodybuilders. Ook de blootstelling aan koolwaterstoffen, zoals chloordioxide, is berucht. De ontstoken puistjes en witte mee-eters vormen onderhuidse abcessen en fistels. Veelal op de schouders, rug en borst, maar minder op het gezicht. De littekens die achterblijven zijn zeer ontsierend en verdikt.

Acne venenata

Deze variant wordt ook wel beroepsacne genoemd, veelal gekenmerkt door roodheid en acne met pus. Bouwvakkers, machinisten en automonteurs die veel met minerale oliën en smeervetten werken kunnen ermee te kampen krijgen. Ook de blootstelling aan gechloreerde koolwaterstoffen staat erom bekend, waaronder stoffen in isolatiemateriaal en insecticiden, naast het contact met kool-teerderivaten. Ook chloor, broom, wasmiddelen, cosmetica en andere stoffen kunnen de oorzaak zijn van acne venenata. Verder staan bepaalde medicijnen erom bekend (acne medicamentosa), waaronder corticosteroïden, zoals prednison, maar ook anabole steroïden en bepaalde vitaminen, waaronder vitamine B12.

Acne neonatorum (babyacne)

Deze acne-variant komt voor bij pasgeborenen en zuigelingen. Het gezichtje zit dan onder de puistjes, bultjes en mee-eters. De oorzaak heeft te maken met de invloed van hormonen van de moeder, waaronder androgene stoffen. Ook kan er sprake zijn van een tijdelijke groeistoornis van de talgkliertjes. De aandoening verdwijnt na enkele maanden. Vooral baby's tot acht maanden hebben er last van. Doorgaans verschijnt acne neonatorum enkele weken na de geboorte.

<I>Acne vulgaris</I> / Bron: Ellywa, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Acne vulgaris / Bron: Ellywa, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Acne tarda

Acne tarda lijkt op gewone jeugdpuistjes, maar komt hoofdzakelijk voor bij vrouwen boven de dertig met in veel gevallen een onregelmatige menstruatie en hormonale stoornissen. Vaak zetten bij hen de jeugdpuistjes door na de puberteit en adolescentie, of het begint juist na de puberteit. Deze vorm van acne wordt ook wel 'postadolescente acne' genoemd. Een grote rol speelt de hoeveelheid androgene stoffen in het bloed. Het veroorzaakt een milde tot matige acne waarbij geen comedonen (mee-eters) optreden. Met name in het gezicht (kaaklijn en kin).

Acne comedonica

Deze acne-variant kenmerkt zich vooral door het grote aantal mee-eters, waarbij de talgkiergangetjes zijn geblokkeerd en er sprake is van een ophoping van talg en dode huidcellen. De comedonen (mee-eters) kunnen zwarte puntjes (blackheads) vertonen door vetoxidatie en melanine, voornamelijk op plaatsen waar de poriën groot zijn. De talgklieruitgang is deels geopend, waardoor er nauwelijks ontstekingen ontstaan. De zogenaamde whiteheads hebben witgele bultjes. Ze ontsteken snel omdat de talgkliergangetjes zijn gesloten.

Acne mechanica

Karakteristieke acne die ontstaat door knellende kleding, zoals strakke sokken, een stijve boord of knellende bh-bandjes. In feite betreft het overbelasting van de huid door druk en wrijving. Er ontstaan dan rode pukkeltjes.