Slaapstoornissen: soorten en oorzaken

Een redelijk groot percentage ( ongeveer 5%) volwassenen slaapt slecht. Minimaal twee keer per week heeft men last van een bepaalde slaapstoornis. Er zijn verschillende oorzaken voor slapeloosheid, maar de meest voorkomende oorzaken zijn psychisch. Hierbij kan men denken aan stress, spanning en emoties. Dit kan voortkomen uit bepaalde omstandigheden zoals examens, relatieproblemen of werkdruk.

---

---

Soorten slaapstoornissen

Er is een onderscheid te maken tussen slaapstoornissen zonder en met psychiatrische of lichamelijke aandoeningen.
Slaapstoornissen zonder psychiatrische of lichamelijke aandoeningen, ook wel primaire slaapstoornissen genoemd, zijn onder te verdelen in dyssomnie en parasomnia. Hieronder wordt er een opsomming gegeven van alle voorkomende soorten slaapstoornissen.

Primaire slaapstoornissen

dyssonmie
Er is bij de patiënten sprake van teveel slapen, een slechte kwaliteit van de slaap of er is een slechte timing van de slaap.
Er zijn diverse subtypes die tot dyssomnie behoren:

• Primaire insomnia: men heeft moeite met inslapen of doorslapen of is niet goed uitgerust na de slaap.
• Primaire hypersomnia: overmatige slaperigheid, de patiënt is erg moe, zonder duidelijk aanwijsbare oorzaak.

• Narcolepsie: slaapaanval overdag door een hersenstoornis, er wordt geslapen als eigenlijk niet geslapen moet worden, bijvoorbeeld een slaapaanval overdag of een verlamd gevoel bij het in slaap vallen.
• Apneu: slaapgebonden ademhalingsstoornis, slecht ademen of schokkerige ademhaling.
• Slaapstoornis gebonden aan de circadiaanse ritmiek, dit houdt in dat de biologische klok verstoord is, door bijvoorbeeld een jetlag of een ploegendienst.
• Slaapproblemen door omgevingsfactoren, zoals bijvoorbeeld geluidsoverlast, onprettige slaaphouding, temperatuur of slechte voeding.
• Overmatige slaperigheid door een ernstig tekort aan slaap.
• Niet kunnen slapen vanwege het ‘restless legs syndrome’ een kortdurende schokkerige beweging van de benen tijdens de slaap. De patiënt ontwaakt hierdoor.

parasomnia

Het (vreemde) gedrag dat optreedt in specifieke slaapstadia of in de overgang van slapen naar het wakker worden: handelingen die optreden door een associatie met slaap.
Ook hier bestaan weer verschillende subtypes:

• Nachtmerries
• Pavor nocturnus: paniekaanval tijdens het slapen.
• Somnambulisme: slaapwandelen.
• Somniloquie: praten in de slaap.
• Hypnagoge schok: slaapstuip.
• Ritmische bewegingsstoornissen: de meest voorkomende zijn: hoofdbonken (jactatio capitis) en lichaamswentelen.
• Tandenknarsen.
• Slaapgedragsstoornis: de patiënten voeren hun dromen motorisch uit.
• Slaapparalyse: slaapverlamming, men is zich bewust van de omgeving, maar is niet in staat zich te bewegen.
• Prikkelende stoornissen, zoals seksueel gedrag tijdens de slaap.

Secundaire slaapstoornissen

Slaapstoornissen met psychiatrische of lichamelijk aandoening, ook wel secundaire slaapstoornis genoemd, zijn onder te verdelen in twee groepen:

• Slaapstoornissen bij psychiatrische stoornissen: depressie, manie, angststoornis of psychose. Hierbij gaat het om een te korte slaap, men heeft moeite met inslapen of wordt te vroeg wakker. De slaap wordt vaak onderbroken.
• Slaapstoornis door een lichamelijke aandoening: lichamelijke ziekten, gebruik van geneesmiddelen, drugs of alcohol. Hierbij kan het gaan om slapeloosheid of juist teveel slapen.

Oorzaken

Slapeloosheid kan veel verschillende oorzaken hebben. Het overgrote deel van de volgende oorzaken is psychisch.

Kortdurende slapeloosheid

Wanneer de slapeloosheid korter dan drie weken duurt, wordt gezegd dat men aan kortdurende slapeloosheid lijdt. Dit kan door het volgende worden veroorzaakt:

• Spanningen en emoties door bepaalde omstandigheden, hierbij moet worden gedacht aan bijvoorbeeld relatieproblemen, examens of sterfgevallen, etc.
• Omgevingslawaai, zoals bijvoorbeeld lawaai door buren of een snurkende bedgenoot.
• Lichamelijke klachten zoals pijn, hoesten, jeuk bij een tijdelijke ziekte en verstoring van het slaapritme zoals dit het geval kan zijn bij een jetlag.

De oorzaken die kortdurende slapeloosheid tot gevolg hebben, zijn vaak psychisch. Er wordt geen pathofysiologisch proces in werking gezet. De slapeloosheid ontstaat doordat men vaak ligt te piekeren in bed ten gevolge van de eerder genoemde oorzaken. Ook omgevingslawaai speelt bij kortdurende slapeloosheid een belangrijke rol. Door het omgevingslawaai heeft men vaak moeite met opnieuw inslapen nadat men wakker is geworden tijdens de nacht. Wakker worden tijdens de nacht is overigens een heel normaal verschijnsel. Iedereen wordt elke nacht geregeld wakker. Een kenmerkend symptoom van insomnia is dat men moeite heeft met inslapen nadat men wakker is geworden in de nacht. Omgevingslawaai is dan meestal de belangrijkste stimulus om wakker te worden.

Langdurige slapeloosheid

Wanneer de slapeloosheid langer dan drie weken duurt en wanneer iemand in diezelfde tijd meerdere malen per week slecht slaapt, wordt gezegd dat men aan langdurige slapeloosheid lijdt.
Dit wordt onder andere veroorzaakt door:

• Depressies.
• Lichamelijke klachten veroorzaakt door een chronische ziekte. Voorbeelden hiervan zijn hartfalen, reumatoïde artritis en chronische bronchitis (COPD).
• Een onregelmatig leven, bijvoorbeeld door ploegendiensten.
• Slechte gewoonten voor het slapen, zoals gaan slapen op wisselende tijden, te actief zijn in de avonduren, te laat nog een warme maaltijd eten of alcohol of koffie drinken voor het slapen gaan.
• ‘Echte’ slaapstoornissen, zoals bijvoorbeeld het slaap-apneu syndroom (een slechte of schokkerige ademhaling tijdens te slaap) of myoclonus nocturna (tijdens de slaap trappende bewegingen maken met de benen).

Als men aan een van deze aandoeningen lijdt, slaapt men over het algemeen wel voldoende uren, maar is de slaap kwalitatief minder goed. Overdag voelt men zich hierdoor niet uitgerust. De oorzaak van de slaapproblemen is in een kleine minderheid van de gevallen te vinden bij de genoemde aandoeningen.
In enkele gevallen is na enige tijd niet meer duidelijk wat de oorzaak van de slaapproblemen is. Het probleem kan bijvoorbeeld begonnen zijn als gevolg van een emotionele of spannende gebeurtenis. Na afloop van de gebeurtenis zijn de slaapproblemen desondanks gebleven. Soms speelt angst hierbij een rol: men kan bang zijn om weer niet te kunnen slapen, met als gevolg dat men hierover gaat piekeren en waardoor het juist niet lukt om in slaap te komen.