Uitgemergeld als een levend skelet: hoe kan het zover komen?

In onze tijd van een mager schoonheidsideaal worden we niet zelden geconfronteerd met uitgeteerde meisjes die lijden aan anorexia nervosa. We kijken er met verwondering en afgrijzen naar en vragen ons af hoe een persoon zichzelf tot zoiets kan zetten. Het is echter niet altijd een kwestie van niet willen eten; er zijn mensen die voor twee kunnen eten en toch blijven afvallen. Psychisch of niet, in alle gevallen is er sprake van een ziekte die het lichaam geleidelijk weg vreet.

Ziekten met progressief gewichtsverlies

Ondergewicht is een onwenselijke lichamelijke toestand die gepaard gaat met verscheidene risico's, zoals een falende afweer tegen infecties of bijvoorbeeld hart- en vaatziekten. We spreken van ernstig ondergewicht als de BMI waarde lager is dan 17,5. Verschillende ziektebeelden kunnen resulteren in ernstig ondergewicht, als gevolg van één of meerdere van onderstaande mechanismen:

• Het niet willen eten op grond van een psychische aandoening.
• Het niet kunnen eten als gevolg van een aandoening in het maag-darmkanaal.
• Een falende opname van voedingsstoffen in de darmen (malabsorptie).

Anorexia nervosa

De meest bekende psychische aandoening die gepaard gaat met ernstig ondergewicht is anorexia nervosa, en wordt gekenmerkt door:

• Zelf-geïnduceerd gewichtsverlies door het vermijden van vet voedsel, braken, sporten of hongerstillende middelen.
• Een verstoord lichaamsbeeld: de patiënt beschouwd zichzelf ten onrechte als dik.
• Een grote angst voor dikheid.
• Amenorrhoe (niet menstrueren).

De consequenties hiervan kunnen koudegevoeligheid, constipatie, hypotensie (lage bloeddruk) en bradycardie (trage hartslag) zijn.

Anorexia treedt vaak op tijdens de adolescentie (gewoonlijk rond de 16-17 jaar) en komt tien keer vaker voor bij meisjes dan bij jongens. Diverse factoren kunnen ten grondslag liggen aan het ontstaan van dit ziektebeeld. Vaak ligt de oorzaak in het verleden van de patiënt: mensen die als kind mollig of dik waren, of seksueel mishandeld werden, blijken een vergrote kans te hebben op het ontwikkelen van een eetstoornis op latere leeftijd. Ook emotionele problemen die te maken hebben met de adolescentie zijn een belangrijke factor. Karaktereigenschappen die een verhoogd risico geven, zijn perfectionisme en weinig eigenwaarde. Ook de familie kan een bijdrage leveren aan het risicoprofiel: vaak wordt het gezin van de patiënt met anorexia nervosa gekenmerkt door overprotectie, inflexibiliteit en een gebrek aan conflictoplossing. Sociaal-culturele factoren die van invloed zijn, betreffen bepaalde beroepsgroepen (zoals balletdansers) en omgevingen waarin slankheid hoog in het vaandel staat.

De behandeling van een patiënt met anorexia nervosa richt zich op cognitieve gedragsaanpassingen: de patiënt moet leren inzien dat haar lichaamsbeeld irreëel is. Soms is de fysieke toestand van de patiënt dusdanig ernstig dat een ziekenhuisopname nodig is. Het komt echter zelden voor dat de ziekte levensbedreigend is. Uiteindelijk geneest de helft van de patiënten volledig; 20 procent vertoont geen enkele verbetering. Dit wijst erop dat het verstoorde denkbeeld behoorlijk hardnekkig kan zijn.

Tuberculose

Tuberculose (TBC) staat in de volksmond ook wel bekend als de tering. Zoals deze naam al impliceert, gaat dit ziektebeeld gepaard met een ernstige uittering, ofwel vermagering van het lichaam. Niet zo heel lang geleden vormde TBC nog een wezenlijk gevaar voor de volksgezondheid in Nederland en werden patiënten opgenomen in speciale klinieken, in de hoop op herstel. Dankzij de goede leefomstandigheden en effectieve medicatie is TBC aanzienlijk teruggedrongen. Echter, er bestaan varianten van de Tuberkelbacterie die resistent zijn geworden tegen antibiotica. Mede hierdoor komt TBC nog steeds voor, ook in Nederland.

De meest typerende symptomen van TBC zijn gerelateerd aan de longen. De ziekte treft echter ook andere systemen in het lichaam, waaronder het maag-darmkanaal. De infectie in de darmen leidt enerzijds tot een toestand van algehele malaise, met symptomen als pijn, koorts en anorexie (gebrek aan eetlust). Anderzijds zet de darminfectie aan tot diarree, waardoor de voedselvertering verhinderd wordt (malabsorptie). Deze factoren hebben tot gevolg dat er progressief gewichtsverlies plaatsvindt. Patiënten die niet behandeld (kunnen) worden, zullen letterlijk wegteren.

AIDS

Besmetting met het HIV virus leidt tot een almaar zwakker wordend immuunsysteem. Uiteindelijk is de immunodeficiëntie zo ver gevorderd dat we spreken van AIDS. Het gevaar voor AIDS-patiënten ligt in het onvermogen om weerstand te bieden tegen infecties. Gebruikelijke ziekteverwekkers, zoals het griepvirus, maar ook micro-organismen die normaal gesproken niet tot ziekte leiden, vormen een gevaar voor deze patiënten. Niet zelden heeft een longontsteking voor hen een fatale afloop.

De immunodeficiëntie biedt onder andere in het maag-darmkanaal voor verschillende ziekteverwekkers de gelegenheid om het weefsel uitgebreid te infecteren. Virussen en bacteriën, maar ook parasieten, hebben vrij spel. In een poging de infectie te bestrijden, reageren de darmen in de vorm van de opwekking van diarree. Echter doordat de infectiebestrijding faalt, is de diarree chronisch, waardoor de patiënt verminderd in staat is om voedsel op te nemen uit zijn darmen. Er ontstaat ondergewicht, wat de toestand van het lichaam enkel nog zwakker maakt. En dit is slechts één van de wijzen waarop zich de desastreuze effecten van AIDS kunnen uiten.

"Levende skeletten"

Isaac Spraque
In 1841 werd in Amerika een schijnbare gezonde jongen van 12,5 pond geboren. Na twee maanden begon hij echter gewicht te verliezen, en gedurende zijn eerste levensjaar werd gevreesd dat hij het niet zou halen. Omstreeks zijn eerste verjaardag begon hij echter aan te sterken, en tot zijn twaalfde groeide hij als een normale jongen. Daarna trad het gewichtsverlies weer in. Ondanks vele medische behandelingen kon dit proces niet worden tegengegaan, en hij raakte zo verzwakt dat hij niet meer werken kon. De oorzaak van de uittering van zijn lichaam is niet bekend.

Op 25-jarige leeftijd kreeg hij gratis toegang tot een circus bij vertoon van zijn uitgemergelde armen. Toen de eigenaar van het circus hier lucht van kreeg, werd Isaac opgespoord en een contract aangeboden. Voor Isaac was het een uitkomst om toch geld te kunnen verdienen. Later zou hij een financieel aantrekkelijke, maar lugubere zet doen door zijn levende lichaam aan de medische wetenschap te verkopen.

In zijn veertiger jaren verslechterde Isaacs gezondheid. Lijdend aan een hevige longontsteking, zou hij tijdens een show de spreker onderbroken hebben met de volgende opmerking: "noem me niet het levende skelet. Noem me het stervende skelet". Sterker nog, hij wilde voor 250 dollar wedden dat hij binnen vijf dagen zou sterven. Dat zou echter nog acht dagen op zich laten wachten.

Rosa Lee Plemons

De Amerikaanse Rosa Lee Plemons, geboren in 1873, woog als volwassen vrouw slechts 8 kilogram en had een middelomtrek van 25 cm. Van een mens lijkt nauwelijks meer sprake te zijn, maar een normale omvang had Rosa ook nooit gehad. Ze woog slechts één pond bij haar geboorte. Bijna al haar gewrichten waren onbeweeglijk; alleen in haar heupen en schouders was enige beweging mogelijk. Haar leven kenmerkte zich door volledige afhankelijkheid en moeizaamheid.
Toen zij 19 jaar was stelde haar vader haar tentoon om haar medische behandelingen te kunnen bekostigen. Hoe het na die rondreizen met haar afgelopen is, of waar zij precies aan leed, is niet bekend.
Van alle bestaande ziekten hebben de aandoeningen die het lichaam wegteren misschien wel het ernstigste voorkomen. Volledig uitgemergelde lichamen boezemen afschuw in, wellicht omdat ze het onderliggende skelet - een symbool voor de dood - zodanig accentueren. Misschien is het ook wel daarom dat men zich zo sterk opwindt over meisjes die zich moedwillig uitmergelen, ondanks het feit dat het gezondheidsrisico dat zij lopen in feite klein is in vergelijking met verscheidene andere ongezonde leefgewoonten. Zij het in een andere vorm, de "levende skeletten" staan tegenwoordig even sterk in de belangstelling als in de negentiende eeuw.

Lees verder

• Aangeboren botafwijkingen: leven met een abnormaal skelet