Eetstoornissen: anorexia en sexualiteit

Er is weinig bekend over mensen met eetstoornissen en hun houding ten op zichte van sexualiteit. De pschologie en psychiatrie heeft zich jarenlang gefocust op de achtergronden van anorexia-typen zonder zich heel erg bezig te houden met het thema sexualiteit, dat ten aanzien van de eetziekte minder belangrijk werd geacht.

Eetstoornissen

Definitie eetstoornissen: stoornissen met als kenmerken een abnormaal eetpatroon, onder meer door ontevredenheid over lichaam en gewicht, of afkeer voor voedsel met een bepaalde structuur.

Anorexia nervosa

Stoornis die wordt gekenmerkt door dwangmatig niet eten, weigering het lichaamsgewicht te handhaven op een normaal gewicht en een onevenredig grote invloed van het lichaamsgewicht of lichaamsvorm op het oordeel over zichzelf. Deze vorm van anorexia vindt men meestal bij meisjes in de tiener jaren of de vroege twintigers.

Anorexia athletica

Een combinatie van intensief sporten en daarnaast te weinig eten waardoor men blijft afvallen. Het sporten wordt dwangmatig. Een dag niet sporten impliceert vaak dat men minder gaat eten, om vooral te kunnen blijven afvallen. Deze vorm van anorexia vindt men vooral bij professionele balletdansers en bodybuilders.

Anorexia bij succesvolle vrouwen

Eetstoornis bij succesvolle vrouwen, in het algemeen van boven de dertig jaar, die veelal om redenen van controle over hun bestaan een eetstoornis ontwikkelen van dwangmatig niet eten.

Boulimia nervosa

Eetstoornis met als kenmerk herhaalde vreetbuien, gevolgd door zelfopgewekt braken; onevenredig grote invloed van het lichaamsgewicht of lichaamsvorm op het oordeel over zichzelf.

Orthorexia nervosa

Dwangmatig gezond voedsel eten.

Anorexe eetstoornissen en sexualiteit

Research dat het verband tussen seksualiteit en eetstoornissen zoekt is weinig eenduidig. Het is moeilijk om conclusies te trekken omdat de werkhypothesen, meetinstrumenten, onderzochte groepen en dergelijke heel verschillend kunnen zijn. In ieder geval blijkt uit onderzoeksgegevens zowel als uit de therapeutische praktijk dat de seksualiteits-beleving van anorexia- en boulimiapatiënten verschillen. Dit artikel richt zich voornamelijk op anorexia-patiënten en sexualiteit.

Anorexia-patiënten zijn bewijsbaar minder sexueel actief

• Globaal gezien blijken anorexia-patiënten minder seksueel actief te zijn (wat betreft frequentie, zelfbevrediging, strelingen, fantasieën) en minder vaak gehuwd te zijn dan de niet anorexen.
• Intense ontevredenheid over het lichaam resulteert in het vermijden van seksuele activiteit omdat men zich tijdens het vrijen te veel van zichzelf bewust is.
• Vooral bij anorexia nervosa patiënten is de houding tegenover seksuele relaties negatiever dan bij de niet-anorexen.
• Anorexia-patiënten hebben in het algemeen een lage seksuele zelfwaardering en meer negatieve gevoelens tijdens het vrijen.
• Zij gaan ook minder intieme relaties aan dan leeftijdgenoten.
• Veertig procent van zowelgeeft aan in ernstige mate seksuele onenigheid met hun partner te hebben.

Soms kan een eetstoornis verergeren of juist ontstaan als gevolg van relatieproblemen, wegens seksuele dysfunctie of geleidelijk verminderen van de emotionele betrokkenheid en fysieke affectie binnen een relatie.
Ze presenteren zichzelf meestal als veel volwassener en verantwoordelijker dan hun leeftijdgenoten en in hun beeld van volwassen relaties past geen plezier, (sexueel genot) groei of verandering.

Persoonlijkheid bij anorexia en de daaruit voortvloeiende houding ten opzichte van sex

Bij anorexia-patiënten treft men vaak een sterke mate van rigiditeit en perfectionisme aan. Dit remt en belemmert de ervaring van lichamelijk en seksueel genot en roept angst op voor een mogelijk verlies van controle.

Het perfectionisme van de anorexia-patiënt wordt gezien als een neurotisch perfectionisme:

• 'Normaal' perfectionisme werkt als een positieve factor met hoge persoonlijke waarden en normen, organisatievermogen en positieve zelfervaringen (bijvoorbeeld energiek zijn, enthousiast en actief zijn)
• 'Neurotisch' perfectionisme kenmerkt zich door een extreme bezorgdheid over fouten, twijfels over zichzelf, zeer kritische relaties en dergelijke: men stelt zichzelf te hoge doelen en men is zeer bang voor een persoonlijk mislukken.

Gevoelens van verliefdheid zijn vaak erg verwarrend en beangstigend, waardoor eetstoornis-patiënten nog strenger beginnen te lijnen. Het neurotisch perfectionisme heeft belangrijke implicaties voor hun seksualiteitsbeleving: deze patiënten verwachten zeer veel van intiem contact en zijn heel bang om te falen, wat een spanning oplevert die strijdig is met het genieten van seksueel contact. Eetstoornis-patiënten voelen zich vaak schuldig over alle vormen van plezier, geluk, genot en dergelijke. Ze zijn veelal streng en plichtsbewust. In de vorming van het geweten spelen ouders, school en maatschappij een grote rol.

Seksuele gevoelens lijken intense gevoelens van schaamte en schuld op te roepen:

• schaamte over het eigen lichaam en dat van de ander,
• schaamte over de eigen kwetsbaarheden en onvolkomenheden.
• daardoor hebben anorexiapatiënten het moeilijk met plezier en spel

Aversie tegen sex is niet een oorzaak van anorexia

Het idee dat juist terughoudendheid m.b.t. sex aan de basis ligt van de eetstoornis wordt heftig betwist in de literatuur.
De verschillen met de andere groepen voor wat betreft seksuele interesse en behoefte aan erotiek en intimiteit worden pas na het ontstaan van de anorexia buitengewoon duidelijk. Ten aanzien van de seksuele ervaring vóór het ontstaan van de eetstoornis blijkt dat vergeleken met hun (niet-anorexe) zussen anorexia-patiënten significant minder seksuele ervaring hadden en minder 'vriendjes'.

Geen beduidende verandering van sexbeleving na gewichtsherstel

Gebleken is dat gewichtsherstel bij anorexia-patiënten hun beleving van seksualiteit doet veranderen, maar zelfs al zijn de eetproblemen aanzienlijk verbeterd na therapie, de (vastgestelde) seksuele remmingen van deze voormalige patiënten blijven bestaan. In het algemeen voelen vrouwen zich na geslaagde therapie wel seksueel aantrekkelijker, maar hun seksuele verlangens en interesses zijn weinig veranderd.