Rugklachten: matras kan pijn verlichten óf erger maken

Rugklachten. Soms kan een matras onbedoeld je pijn verergeren, soms kan een ander slaapsysteem je klachten juist verminderen. Maar kan rugpijn enkel en alleen door een matras ontstaan of verdwijnen? Hoe kies je de beste matras en beddenbodem? Is een zachte matras het beste, of een harde? En is rugpijn vooral een kwestie van leeftijd, erfelijkheid, verkeerd bewegen of toch weer iets anders? De deskundige geeft antwoord.
Wie aan slapen denkt, komt al snel uit bij de matras. Staat bij een bank of tafel vaak je smaak voorop, bij de matras draait het in de eerste plaats om gezond en klachtenvrij slapen. Welke valkuilen zijn er rondom dit stukje slaapcomfort, en wat kan een matras betekenen in geval van rugklachten?

Hoe kom je aan rugklachten?

Regi Melcherts, vanouds fysiotherapeut, is oprichter en voormalig directeur van OCA, de landelijke specialist in maatwerkinterventies voor fysieke en psychische klachten. Ooit lichtte hij in een column voor de kwartaaluitgave van Stichting Promotie Matrassen de uiteenlopende aspecten toe van goed, klachtenvrij slapen en het professioneel adviseren bij de aankoop van een matras. Hij zegt: “Of de matras op zich al een oorzaak kan zijn van rugklachten, is zeer de vraag. Het is in ieder geval nooit door onderzoek hardgemaakt. Het is wel een factor die bestaande klachten negatief kan beinvloeden. Rugklachten worden door meerdere factoren bepaald. Een stukje anatomie kan meespelen, een stukje psyche, de arbeidsomstandigheden, loophouding en ook sociale omgevingsfactoren en lichamelijke fitheid. Iemand die minder actief is, kan sneller rugklachten krijgen, maar andersom loopt iemand die zijn rug stevig aanspreekt bij het werken net zo goed meer kans. Ook langdurig staan of liggen (uitslapen!) kan rugklachten veroorzaken. Als iemand lang staat, zoals op een receptie, gaat diegene gauw in de rug ‘hangen’, wat klachten veroozaakt. En bij het liggen zullen de rug-, buik- en heupspieren gewoonlijk ontspannen zijn. Dat betekent extra belasting voor de bandstructuren in de rug wanneer iemand uitslaapt, zodat irritatie en pijnklachten kunnen ontstaan.”

Tip: soms volstaat een kussentje

Soms biedt een simple oplossing soelaas bij rugklachten, samenhangend met het slapen. Slaapt iemand op de rug, dan kan hij of zij proberen een kussen onder de knieën te leggen. Bij op de buik slapen, kan er een kussentje onder de buik, en bij slapen op de zij een rolletje in de taille. Doordat de rug wat rechter blijft, worden de bandstructuren in de rug minder snel uitgerekt, zodat er minder kans op een vermoeide of pijnlijke rug is.

Matras wel van belang

We mogen echter de rol van een minder geschikt slaapsysteem (= matras plus bodem) allerminst uitvlakken. De heer Melcherts: “Het zijn vooral de te zachte slaapsystemen die klachten opleveren, omdat de rug in de matras ‘wegzakt’, geen steun ondervindt van de matras.” Maar ook te harde slaapsystemen kunnen klachten geven, omdat de rug daarbij als het ware omlaag zakt tussen de lijn van schouders tot heupen; de schouder en heup maken simpel gezegd geen deuk in het matras, maar blijven op de harde oppervlak liggen zodat de rug geen natuurlijke welving kan aannemen. Uiteraard ligt in beide gevallen de oplossing bij een ander, meer geschikt slaapsysteem. Echter, uit de bovenstaande opsomming van oorzaken die juist weer niét samenhangen met het slaapsysteem, blijkt wel dat alle adviezen en aanpassingen lang niet altijd zullen leiden tot oplossing van eventuele rugklachten.

Cijfers en feiten

Rugklachten Volgens wetenschappelijk onderzoek hebben acht van de tien mensen een periode van rugklachten, die meestal van zelf verdwijnt.
Slaapproblemen 20 tot 30% van alle Nederlanders slaapt nu en dan slecht, en 6% heeft langdurige problemen met slapen.
Levensduur matras Volgens onderzoek door de Stichting Promotie Matrassen dachten we eind jaren ‘80 zeker 15-20 jaar met een matras te doen, in 1991 12,3 jaar en in 1994 nog maar 10,7 jaar.

Te weinig wetenschappelijke literatuur

Er zijn wat struikelblokken bij de 'jacht' op informatie over dé juiste matras. Regi Melcherts wijst op een gebrek aan beschikbare informatie uit wetenschappelijke hoek. Hij zegt: "Over lighoudingen is naar verhouding niet veel geschreven in de wetenschappelijke literatuur, laat staan over de invloed van een slaapsysteem op al bestaande rugklachten." Maar ook is het geven van een algemene richtlijn voor een type slaapsysteem en 'de' invloed op lichamelijke klachten onmogelijk. Of een bepaald type matras of bedbodem de juiste is voor persoon A of B, is heel individueel. Melchterts: "Voor bepaalde mensen kan een waterbed perfect zijn, voor anderen bij wijze van spreken een houten plank - los van de kwestie comfort. Een slaapsysteem adviseren is dus individueel maatwerk.” ‘Trial and error’ kan een oplossing zijn: gewoon proefliggen, niet een paar minuten in de winkel maar bijvoorbeeld een maand.

Mag ik 'm even meenemen?

Om echt goed te kunnen proefliggen op een slaapsysteem, moet je natuurlijk wél de mogelijkheid daartoe aangeboden krijgen. De heer Melcherts: “Wij zien dat er steeds meer slaapspeciaalzaken komen die die mogelijkheid inderdaad bieden. Iemand met rugklachten krijgt van zijn huisarts of fysiotherapeut een aantal aanbevelingen, en gaat daarmee naar een slaapspeciaalzaak. In overleg met deze slaapspecialist besluit de consument bijvoorbeeld een bepaald matras uit te proberen. De ervaring wijst uit dat dat matras uiteindelijk ook vaak wordt aangeschaft.” Interessant in dat kader is een onderzoek van de Consumentenbond, die onlangs ging ‘slaapwinkelen’ en concludeerde dat alleen al het ruilen van een niet bevallende matras in veel winkels praktisch uitgesloten is. Een kwestie van goede afspraken maken dus - zij het dat in deze lastige economische tijden, vooral detaillisten ofwel speciaalzaken best wel bereid zullen zijn je een stapje tegemoet te komen.

Rugklachten: spieren en 'banden' of leeftijd?

Bij rugklachten zijn ‘banden’ en ‘spieren’ trefwoorden. Rug-, buik- en heupspieren zijn de actieve stabilisatoren van de rug. Daarnaast zijn er de bandstructuren in de rug, die worden aangesproken als de spieren niet actief gebruikt worden. Bij het (langdurig) rekken van die bandstructuren ontstaan problemen met de rug, zoals vermoeidheid, pijn en irritatie. De ‘levensloop’ van de rug omvat globaal drie fasen. De eerste loopt van 0 tot 25 jaar, een periode waarin de rug in een stabiele fase is. Vanaf het 25e jaar beginnen verouderingsprocessen een rol te spelen, waardoor de rug populair gezegd wat instabieler wordt. Deze periode duurt tot het 55e levensjaar. Vanaf die tijd gaat de rug verouderen en verstijven, wat weer stabiliserend werkt. Een en ander betekent, opmerkelijk genoeg, dat rugklachten in de leeftijdscategorie van 25 tot 55 jaar het meest voorkomen.