Craquelé-eczeem (asteatotisch eczeem): symptomen en oorzaak

Craquelé-eczeem, ook wel asteatotisch eczeem genoemd, kenmerkt zich door een droge, schilferige huid, die vooral wordt gezien aan de onderbenen van oudere mensen. Het vetgehalte van de hoornlaag neemt met het ouder worden af, waardoor de huid extra gevoelig is voor uitdroging. De typische presentatie is een oudere patiënt die in de winter klaagt over jeuk en een droge huid. Voorkeurslocatie zijn de onderbenen, maar de eczeem kan zich ook manifesteren op handen, armen en romp. Het is verstandig om zeep te vermijden en het regelmatige gebruik van verzachtende en verzorgende middelen, vaseline crèmes, vochtinbrengende lotions is aanbevolen om de huid goed gehydrateerd te houden. De huisarts kan zo nodig een zalf of crème met corticosteroïden voorschrijven. De prognose van craquelé-eczeem/asteatotisch eczeem is gunstig. De klachten verdwijnen bij adequate behandeling, vaak zeer snel. Je kan maatregelen nemen om terugkeer van het eczeem te voorkomen.

• Wat is craquelé-eczeem of asteatotisch eczeem?
• Synoniemen
• Vóórkomen craquelé-eczeem
• Oorzaak en mogelijke risicofactoren
• Risicofactoren
• Symptomen: droge, schilferige huid met craquelé-aspect
• Onderzoek en diagnose
• Lichamelijk onderzoek
• Maligniteit
• Differentiële diagnose
• Behandeling craquelé-eczeem
• Zelfzorg
• Medische behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Wat is craquelé-eczeem of asteatotisch eczeem?

Craquelé-eczeem werd voor het eerst beschreven door de arts Louis Brocq (1856-1928) in 1907. Deze vorm van eczeem kenmerkt zich door eenvormige, jeukende, schilferende, droge en bleekrode gebarsten (= craquelé-aspect) huid, hetgeen soms gepaard gaat met krabeffecten Het komt meestal voor op de schenen of onderbenen van oudere patiënten, maar het kan ook verschijnen op de handen en de romp.

Craquelé-aspect
Het craquelé-aspect staat dus voorop. In 1971 beschreef Domonkos het uiterlijk van dit type eczeem als gebarsten porselein en in 1999 vergeleek Fitzpatrick het met een opgedroogde rivierbedding.

Synoniemen

Craquelé-eczeem staat ook bekend onder de volgende benamingen:

• asteatotisch eczeem
• asteatotische dermatitis
• eczema craquelé
• seniele eczeem
• wintereczeem
• xerotisch (droog) eczeem

Vóórkomen craquelé-eczeem

Craquelé-eczeem is grotendeels seizoensgebonden. De meeste patiënten krijgen er tijdens de wintermaanden last van, vooral wanneer de centrale verwarming de hele dag hoog aanstaat en de luchtvochtigheid afneemt. Mannen krijgen het iets vaker dan vrouwen. De gemiddelde leeftijd van de patiënt bij presentatie is 69 jaar, maar het kan zich ook voordoen bij jonge mensen.

Oorzaak en mogelijke risicofactoren

De exacte oorzaak van craquelé-eczeem is onbekend anno 2024. Wellicht dat het ontstaat als gevolg van een combinatie van uitdroging van de huid en een abnormale immuunreactie. Het vetgehalte van de hoornlaag (Latijn: Stratum corneum), de buitenste laag van de huid, neemt met het ouder worden af, waardoor de huid extra gevoelig is voor uitdroging.

Risicofactoren

Mogelijke risicofactoren die de vorming van craquelé-eczeem in de hand werken, zijn onder meer:

• Lage luchtvochtigheid door onder meer centrale verwarming);
• Uitdroging (te weinig vochtinname);
• Frequent en langdurig baden en/of douchen met warm water;
• Contact met irriterende stoffen (zoals zeep en schoonmaakmiddelen);
• Ondervoeding;
• Bepaalde medicatie.

Symptomen: droge, schilferige huid met craquelé-aspect

De typische presentatie is een oudere patiënt die in de winter klaagt over jeuk en een schilferige, droge huid. Voorkeurslocatie zijn de onderbenen, maar de eczeem kan zich ook manifesteren op handen, armen en romp. Craquelé-eczeem ziet eruit als een droge, licht schilferende huid, die bleekrood gebarsten is, het typische craquelé-aspect. Roodheid en bloeden kunnen voorkomen als gevolg van wrijven of krabben. Bij de meeste patiënten is de eczeem plaatselijk, maar een meer ernstige gegeneraliseerde vorm kan een enkele keer voorkomen.

Onderzoek en diagnose

Lichamelijk onderzoek

De diagnose wordt gesteld op basis van de gepresenteerde klachten. Aanvullend onderzoek kan nodig zijn om andere aandoeningen uit te sluiten.

Maligniteit

Craquelé-eczeem of asteatotisch eczeem is meestal onschuldig, maar kan ook verband houden met een maligniteit (kanker).¹ Het kan dan worden gezien als paraneoplastisch verschijnsel, een verschijnsel dat kan optreden bij mensen die een kwaadaardige tumor hebben, zonder dat dit het gevolg is van tumorcellen in het aangedane gebied. Het ontstaat meestal door humorale factoren, dat zijn signaalstoffen die zich via het bloed verspreiden. Daarom is een een grondig lichamelijk onderzoek en vroege verwijzing naar tweedelijnszorg noodzakelijk voor snelle diagnosticering en de eventuele behandeling van de onderliggende aandoening.

Differentiële diagnose

• cellulitis (een ontsteking van de dieper gelegen delen van het onderhuidse bindweefsel)
• contacteczeem (allergisch of irriterend)
• hypostatisch eczeem
• nummulair eczeem
• tromboflebitis (oppervlakkige veneuze trombose)
• scabiës of schurft

Behandeling craquelé-eczeem

Zelfzorg

Je doet er verstandig aan om de volgende maatregelen in acht te nemen:

• Neem korte baden of douche kort met lauw water.
• Dep na het douchen of baden de plek door met een schone en droge handdoek, dus niet wrijven.
• Gebruik geen of veel minder vaak zeep op de aangedane gebieden.
• Smeer na het douchen of baden vaseline op de aangedane plek.
• Ga niet te vaak onder de douche of in bad, dat wil zeggen niet vaker dan twee tot drie keer per week;
• Gebruik ten minste twee keer per dag een neutrale zalf of crème. Voorbeelden zijn:
• cetomacrogol zalf of crème;
• lanette zalf of crème;
• vaselinecetomacrogolcrème;
• vaselinelanettecrème;
• koelzalf (unguentum leniens); en
• paraffinevaseline.


Vaseline toepassen bij eczeem / Bron: Kiyok, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Medische behandeling

De huisarts kan dermatocorticosteroïden voorschrijven, welke de ontsteking verminderen. Dit is een zalf of crème met corticosteroïden. Dit zijn medicijnen die zijn afgeleid van bijnierschorshormonen.



Prognose

De aandoening reageert normaal gesproken snel en goed op behandeling, maar het is van belang om uitlokkende factoren aan te pakken of te vermijden om te voorkomen dat het eczeem terugkeert.



Complicaties

Craquelé-eczeem of asteatotisch eczeem kan leiden tot de volgende complicaties:

• Bacteriële infectie of schimmelinfectie: Continue jeuk kan leiden tot bloeden en ulceratie, wat een geschikte omgeving biedt voor bacteriën en schimmels om te groeien en zich te vermenigvuldigen.
• Chronische aandoeningen kunnen emotionele stress en psychisch leed veroorzaken.


Vochtinbrengende crème / Bron: Martin Sulman

Preventie

De volgende maatregelen kunnen craquelé-eczeem of asteatotisch eczeem voorkomen of de verergering ervan tegengaan:

• een beschermende crème of vochtinbrengende crème kan op de huid worden aangebracht ter bescherming van de bovenste laag
• vermijd erg warme douches en baden
• zorg er tijdens de winter voor dat de juiste luchtvochtigheid in huis wordt gehandhaafd (eventueel met een luchtbevochtiger)
• vermijd blootstelling aan koud, droog weer, vooral als je vatbaar bent voor craquelé-eczeem

Noot:

1. Natasja Koks, Yvette J. Assen, Eduard J. Libourel en Silvia A. Eskes. Asteatotisch eczeem als paraneoplastisch verschijnsel. Ned Tijdschr Geneeskd. 2016;160:D391



Lees verder

• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Eczeem (soorten eczeem): symptomen, oorzaak en behandeling
• Droge huid: oorzaken & behandeling schilferige huid met jeuk
• Psoriasis pustulosa: symptomen, oorzaken en behandeling
• Mondhoekeczeem: geïrriteerde en gescheurde mondhoek