Een tic of zenuwtrek, wat is het en hoe ga je ermee om?

Een tic of zenuwtrek is een onwillekeurige beweging of een onwillekeurig geluid. Een zenuwtrek gebeurt spontaan, men heeft er geen controle op. Er zijn motorische tics, waarbij er sprake is van een beweging, en vocale tics, waarbij de tic zich uit in en geluid. Tics komen veel voor bij kinderen, de meeste kinderen groeien er weer overheen. Over het algemeen hoeven tics niet behandeld te worden, maar er zijn wel behandelingen mogelijk. Gilles de la Tourette is een bekende aandoening met tics.

Wat is een tic?

Een tic is een spontane zenuwtrekking. Hier is niets aan te doen, de persoon die de tic maakt kan het niet helpen. Een tic of zenuwtrek is te herkennen aan een plotselinge en snelle beweging of geluid. Dit herhaalt zich regelmatig, maar er zit geen vast ritme in. Tics zijn in twee categorieën op te delen, motorische tics en vocale tics.

Motorische tics komen het meeste voor. Deze tics zijn een beweging, doorgaans een kort trekje van de spieren. Voorbeelden van veel voorkomende motorische tics zijn:

• Knipperen met de ogen
• Gezichtsspieren aanspannen en weer ontspannen
• Met de neus trekken
• Schoudertrekkingen
• Gebaren maken

Vocale tics komen niet zo vaak voor als motorische tics. Vaak zijn ze wel opvallender, maar dit is niet altijd het geval. Vocale tics zijn onder andere:

• Kuchen
• Snuiven
• Woorden of zinnen roepen

Niet iedere keer met de ogen knipperen of kuchen is een tic. Er is pas sprake van een tic wanneer de uiting niet gecontroleerd kan worden.

Tics bij kinderen

Tics komen bij veel kinderen en jongeren voor. Meestal gaan ze na enige tijd weer weg. De meeste tics zijn binnen en maand over en treden niet elke dag op. Dit is even vervelend, maar levert geen verdere problemen op. Er is sprake van ‘passagère tic-stoornis’ wanneer de tics een maand tot een jaar aanwezig zijn. In dit geval gaan ze ook vanzelf weer over. Tics kunnen echter ook langer aanwezig blijven.

Het ontstaan van tics

Over het ontstaan van tics is weinig bekend. Er is bij een tic sprake van een verstoring in de hersenen. Er wordt een actie uitgevoerd die doorgaans alleen bewust wordt uitgevoerd, alleen hebben de hersenen hiertoe geen opdracht gegeven. Het is ook goed mogelijk dat omgevingsfactoren een rol spelen bij tics, onder andere tijdens en rondom de geboorte, maar ook stress kan een effect hebben.

Wanneer komt het voor?

Tics komen vooral veel bij kinderen en jongeren voor. Ze ontwikkelen zich op een jonge leeftijd, maar later groeit het kind er meestal weer overheen. Ook bij volwassenen kunnen tics spontaan voorkomen, zelfs zonder dat ze eerder voorkwamen. In stressvolle situaties verergeren tics of worden ze zichtbaar.

Chronische tics

Chronische tics zijn zenuwtrekken die langer aanhouden. Bij chronische tics is er sprake van een ‘ticstoornis’. Bij een voorbijgaande ticstoornis is er sprake van zowel motorische als vocale tics. Deze tics gaan echter binnen een jaar over.

Een chronische ticstoornis houd langer dan een jaar aan. Er treed echter of een motorische of een verbale tic op, nooit een combinatie van de twee.

Gilles de la Tourette is een stoornis waarbij verschillende tics, zowel motorisch als verbaal, gedurende meer dan een jaar optreden. Dit is niet altijd schelden, zoals soms gedacht wordt. Gilles de la Tourette treed meestal rond het zevende levensjaar op en wordt progressief erger. Rond de elfde komen doorgaans pas verbale tics naar voren. In ongeveer de helft van de gevallen treed spontane verbetering op rond de pubertijd.

Valt het op?

Kleine tics vallen doorgaans niet op. Kinderen hebben meestal zelf niet door dat ze een tic hebben. Het is ook niet nodig ze erop te wijzen. Dit kan het kind onzeker maken, aangezien hij er niets aan kan doen. Jongeren en volwassenen voelen meestal wel aan dat ze een tic hebben. Het trekken met het oog komt veel voor en is goed aan te voelen. Omdat je dit zelfs sterk voelt, lijkt het of het ook voor anderen een duidelijke tic is. Dit is echter niet het geval, in de meeste gevallen is het niet zichtbaar. Een tic als deze komt vaak op vlak voor een stressvolle situatie, zoals het geven van een presentatie voor een groot publiek.

Tics verhullen en verbergen

Een tic is niets om je voor te schamen, maar soms voelt het beter om het te kunnen verbergen. Het gevoel dat iedereen naar je zenuwtrek kijkt niet fijn. Een tic op het gezicht is moeilijk te verbergen, maar tics met de handen of voeten zijn doorgaans goed onzichtbaar te maken. Merk je dat je meer tics maakt dan gewoonlijk, dan kun je bijvoorbeeld je handen onder een tafel houden of in je zakken steken. Met schoenen die ruimte laten boven je tenen valt het bewegen van tenen ook niet op, een wijde broek kan je voeten zelfs bijna helemaal verbergen. Belangrijk is dat je je niet onzeker gaat voelen door je tic. Je kunt er niets aan doen en de meeste mensen hebben het waarschijnlijk niet eens door.

Behandeling

In de meeste gevallen is behandeling niet nodig. Er wordt slechts overgegaan op behandeling wanneer de tic een negatieve invloed heeft op het dagelijks leven. Het is dan doorgaans ook niet nodig om naar een dokter te gaan met een zenuwtrek. Wel kan een dokter worden bezocht wanneer de zenuwtrek je (sociale) leven beïnvloed of wanneer onduidelijk is of er sprake is van een eenvoudige tic of een meer ernstige aandoening, zoals een epileptische aanval. Tics kunnen worden behandeld door middel van therapie, medicatie of een combinatie van de twee.

Therapie

Therapie heeft als voordeel dat het geen bijeffecten heeft. Het nadeel is dat het veel tijd kost. In niet alle gevallen is therapie succesvol, maar dit geld ook voor medicatie. Therapie richt zich op het wegnemen van stress en spanning, wat de tics kan verergeren. Een andere vorm van therapie die kan werken is het doorbreken van de cirkel. Sommige mensen voelen een tic aankomen. Door op zo’n moment een bewuste beweging of geluid te maken, kan de tic worden bestreden.

Medicatie

Medicatie werkt niet altijd en kan veel bijeffecten hebben. De medicatie moet vaak over langere periodes genomen worden, wat duidelijk een nadeel is. Voordeel is dat het weinig tijd kost, je bent niet iedere week een uur in therapie. Dopamine blokkerende antipsychotica hebben in veel gevallen effect op de tics, vooral met haloperidol, pimozide en risperidon worden goede resultaten geboekt. Nadeel is dat ze ook sufheid, leermoeilijkheden, angst en depressie tot gevolg kunnen hebben.

Het is belangrijk om voor tot een behandeling wordt overgegaan goed na te denken of dit het wel waard is. Kinderen kunnen een achterstand krijgen wanneer zij leerproblemen krijgen door het gebruik van medicijnen. Voor volwassenen betekent het gebruik doorgaans dat onder andere autorijden niet meer mogelijk is, vanwege de sufheid die optreed.