Varicocèle (zakaderbreuk): Gezwollen ader in balzak

Een varicocèle, ook wel bekend als zakaderbreuk of spatader in het scrotum, is een veelvoorkomende goedaardige aandoening waarbij een abnormale verwijding van de aderen in het scrotum ontstaat. Deze aandoening is vergelijkbaar met spataderen in de benen en kan leiden tot ongemak, pijn en vruchtbaarheidsproblemen. Het diagnosticeren en behandelen van een varicocèle is belangrijk om mogelijke complicaties te voorkomen.

• Epidemiologie
• Prevalentie en incidentie
• Leeftijd en geslacht
• Mechanisme
• Verzwakte aderen en bloedstroom
• Hormonale invloeden
• Oorzaken van varicocèle bij mannen
• Risicofactoren van varicocèle
• Genetische factoren
• Hoge intra-abdominale druk
• Veroudering
• Risicogroepen
• Mannen met vruchtbaarheidsproblemen
• Atleten en zware lichamelijke arbeid
• Mannen met een familiaire voorgeschiedenis
• Symptomen
• Alarmsymptomen bij spatader in het scrotum
• Pijn in de balzak
• Zichtbare gezwollen aderen
• Verminderde vruchtbaarheid
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van zakaderbreuk
• Operatie: Varicocèlectomie
• Embolisatie
• Prognose van varicocèle
• Conservatieve behandeling
• Chirurgische behandeling
• Complicaties van varicocèle en behandelingen
• Preventie van varicocèle
• Vermijden van overmatige druk
• Regelmatige controle
• Gezonde levensstijl

Epidemiologie

Varicocèle, ook wel zakaderbreuk genoemd, is een aandoening waarbij de aderen in de balzak verwijden. Dit komt voor bij een aanzienlijk aantal mannen, vooral tijdens de adolescentie of vroege volwassenheid. Het wordt vaak geassocieerd met problemen zoals onvruchtbaarheid, hoewel het ook zonder symptomen kan voorkomen. De prevalentie van varicocèle varieert, maar wordt geschat op ongeveer 15% van de mannen in de algemene bevolking. Het komt vaker voor bij mannen die hun vruchtbaarheid willen testen, maar ook zonder andere duidelijke symptomen kan het voorkomen.

Prevalentie en incidentie

De prevalentie van varicocèle ligt wereldwijd tussen de 10% en 20% van alle mannen, met een hogere incidentie bij adolescenten en jongvolwassenen. Het komt vaak voor tijdens de puberteit, wanneer de testikels en het voortplantingssysteem zich ontwikkelen. De incidentie neemt toe bij mannen die onvruchtbaar blijken te zijn; studies wijzen uit dat tot 40% van de mannen met onvruchtbaarheid ook varicocèle hebben.

Leeftijd en geslacht

Varicocèle komt uitsluitend voor bij mannen, aangezien het te maken heeft met de mannelijke voortplantingsorganen. Het wordt meestal gediagnosticeerd bij mannen tussen de 15 en 25 jaar, met een toename van gevallen na de puberteit. De aandoening is zeldzaam bij kinderen onder de 10 jaar.

Mechanisme

De ontwikkeling van varicocèle wordt veroorzaakt door een verzwakking van de kleppen in de aderen die verantwoordelijk zijn voor het afvoeren van bloed uit de testikels. Dit leidt tot een slechte bloedcirculatie, waardoor bloed zich ophoopt en de aderen verwijden. Dit kan leiden tot pijn, ongemak en in sommige gevallen een verminderde vruchtbaarheid. Het mechanisme kan verder worden beïnvloed door hormonale veranderingen en de anatomie van het veneuze systeem.

Verzwakte aderen en bloedstroom

Het belangrijkste mechanisme achter varicocèle is de verzwakking van de veneuze kleppen in de pampiniforme plexus, een netwerk van aderen in de balzak. Wanneer deze kleppen niet goed functioneren, kan bloed zich ophopen in de aderen, wat leidt tot een vergrote en verkrampte veneuze structuur. Dit verhoogt de druk in de aderen, wat de groei van de varicocèle bevordert.

Hormonale invloeden

Hormonale veranderingen kunnen de ontwikkeling van varicocèle beïnvloeden. Testosteron, een belangrijk mannelijk hormoon, speelt een rol in de regulatie van de bloedstroom in de testikels. Een disbalans in het hormoonniveau kan bijdragen aan de verzwakking van de aderen en het ontstaan van een varicocèle.

Oorzaken van varicocèle bij mannen

Een varicocèle ontstaat door een zwelling van de aders in het scrotum wanneer de kleppen in deze aders niet goed functioneren. Normaal gesproken zorgen deze kleppen ervoor dat het bloed in één richting stroomt, namelijk terug naar het hart. Wanneer deze kleppen falen, kan het bloed terugstromen en zich ophopen in de aders van het scrotum, waardoor deze verwijden. Dit proces lijkt sterk op het mechanisme van spataderen in de benen. Anno augustus 2024 is de exacte oorzaak van defecte kleppen in de aders nog steeds niet volledig begrepen. Er is echter geen duidelijke link met andere onderliggende gezondheidsproblemen.

Risicofactoren van varicocèle

Varicocèles komen vaker voor bij mannen tussen de 15 en 25 jaar. Mannen die roken lopen ook een verhoogd risico op het ontwikkelen van deze aandoening. De aandoening komt vaker voor aan de linkerkant van het scrotum vanwege de anatomie van de bloedvaten. Bij oudere mannen kan een plotseling optredende varicocèle wijzen op een onderliggend probleem, zoals een niertumor, die de bloedtoevoer naar een ader blokkeert.

Genetische factoren

Een familiaire voorgeschiedenis van varicocèle kan het risico op de aandoening verhogen. Mannen die familieleden hebben met varicocèle hebben mogelijk een grotere kans op het ontwikkelen van de aandoening, wat wijst op een genetische predispositie.

Hoge intra-abdominale druk

Verhoogde druk in de buik kan bijdragen aan de ontwikkeling van varicocèle. Dit kan optreden door chronisch hoesten, tillen van zware voorwerpen, of bepaalde lichamelijke activiteiten die de buikdruk verhogen. Langdurige drukverhoging kan het veneuze systeem beïnvloeden en de kleppen in de aderen verzwakken.

Veroudering

Hoewel varicocèle vaak voorkomt bij jongeren, neemt het risico op de aandoening toe met de leeftijd. Naarmate de jaren vorderen, kunnen de aderen verder verzwakken en kunnen de symptomen verergeren.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mannen lopen een hoger risico op het ontwikkelen van een varicocèle. De aandoening komt vaker voor in specifieke situaties, zoals bij mannen met vruchtbaarheidsproblemen of bij mensen die bepaalde levensstijlkeuzes maken.

Mannen met vruchtbaarheidsproblemen

Mannen die moeite hebben met het verwekken van een kind, lopen een hoger risico op het ontwikkelen van een varicocèle. Het wordt verondersteld dat varicocèle een negatieve invloed kan hebben op de spermaproductie en de spermakwaliteit, wat leidt tot onvruchtbaarheid.

Atleten en zware lichamelijke arbeid

Mannen die zware lichamelijke arbeid verrichten of atleten die intensieve activiteiten uitvoeren, kunnen een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van varicocèle. Het tillen van zware gewichten en verhoogde intra-abdominale druk kunnen bijdragen aan de aandoening.

Mannen met een familiaire voorgeschiedenis

Individuen met familieleden die varicocèle hebben of hadden, lopen een hoger risico op het ontwikkelen van de aandoening. Erfelijke factoren spelen waarschijnlijk een rol in de ontwikkeling van deze aandoening.

Symptomen

Varicocèles ontwikkelen zich meestal langzaam en kunnen asymptomatisch zijn. Als er symptomen optreden, kunnen deze variëren van mild ongemak tot ernstige pijn. Typische symptomen zijn:

• Doffe tot scherpe pijn, ongemak of gevoeligheid van het scrotum
• Een pijnloos knobbeltje in het scrotum
• Zwelling van het scrotum
• Jeukende sensaties onder de huid van het scrotum
• Verminderde vruchtbaarheid of een verminderd aantal zaadcellen
• Vergrote en gedraaide aderen in het scrotum, voelbaar als een "zak met wormen"

Alarmsymptomen bij spatader in het scrotum

De symptomen van varicocèle kunnen variëren van mild tot ernstig. Alarmsymptomen kunnen wijzen op een verergering van de aandoening en moeten serieus worden genomen. Het is belangrijk om tijdig medische hulp in te schakelen als symptomen zich voordoen.

Pijn in de balzak

Een van de meest voorkomende symptomen van varicocèle is pijn in de balzak, vooral na langdurig staan of fysieke activiteit. De pijn kan zich verergeren tijdens intensieve fysieke activiteiten of na het tillen van zware voorwerpen.

Zichtbare gezwollen aderen

Bij een varicocèle kunnen de verzwakte aderen zichtbaar worden in de balzak. Dit kan leiden tot een merkbare zwelling die vaak groter wordt bij het staan of bij het uitoefenen van druk op de buik.

Verminderde vruchtbaarheid

Varicocèle wordt vaak geassocieerd met een verminderde vruchtbaarheid bij mannen. Het kan de spermakwaliteit en de productie negatief beïnvloeden, wat het vermogen om kinderen te verwekken vermindert. In sommige gevallen kan het zelfs leiden tot onvruchtbaarheid.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van een varicocèle begint met een lichamelijk onderzoek van de liesstreek, inclusief het scrotum en de testikels. De arts kan een verwrongen massa voelen langs de zaadstreng, vooral als de patiënt rechtop staat. Deze massa voelt aan als een "zak met wormen". Soms is de varicocèle niet zichtbaar of voelbaar wanneer de patiënt ligt. In dat geval kan een echografie van het scrotum en de testikels noodzakelijk zijn om de diagnose te bevestigen en de ernst te beoordelen. Bij vruchtbaarheidsproblemen wordt vaak een sperma-analyse uitgevoerd om de kwaliteit van het sperma te beoordelen.

Behandeling van zakaderbreuk

Niet alle varicocèles vereisen behandeling. Bij milde symptomen kan het dragen van ondersteunend ondergoed of een jockstrap voldoende zijn om het ongemak te verlichten. Echter, bij aanhoudende pijn of vruchtbaarheidsproblemen kan een medische ingreep nodig zijn.

Operatie: Varicocèlectomie

Een varicocèlectomie is een chirurgische ingreep waarbij de vergrote aderen in het scrotum worden afgebonden om de bloedstroom om te leiden naar gezonde aderen. Dit kan worden uitgevoerd via een open chirurgische procedure of laparoscopisch, waarbij kleinere incisies worden gemaakt. De patiënt krijgt anesthesie en kan meestal dezelfde dag naar huis. Het aanbrengen van een ijspakking op het scrotum gedurende de eerste 24 uur na de ingreep helpt de zwelling te verminderen.

Embolisatie

Embolisatie is een minimaal invasief alternatief voor chirurgie. Tijdens deze procedure wordt een katheter in een ader in de lies of nek ingebracht en naar de varicocèle geleid. Een kleine spiraal of scleroserend middel wordt via de katheter geplaatst om de bloedstroom naar de beschadigde ader te blokkeren en om te leiden naar gezonde aderen. Dit veroorzaakt minder pijn en heeft een kortere hersteltijd dan een operatie.

Prognose van varicocèle

De prognose voor mannen met varicocèle hangt af van de ernst van de aandoening en de aanwezigheid van symptomen zoals pijn of onvruchtbaarheid. In veel gevallen kan de aandoening met een chirurgische ingreep of andere behandelingsopties effectief worden beheerd.

Conservatieve behandeling

Bij veel mannen met een varicocèle kunnen symptomen effectief worden beheerd met conservatieve behandelingen, zoals het dragen van een ondersteunende onderbroek of het gebruik van pijnstillers om ongemak te verlichten. Dit kan de behoefte aan chirurgie in milde gevallen verminderen.

Chirurgische behandeling

In gevallen van ernstige symptomen of bij mannen met vruchtbaarheidsproblemen, kan een operatie nodig zijn om de varicocèle te corrigeren. Er zijn verschillende chirurgische technieken beschikbaar, zoals open chirurgie of laparoscopische ingrepen, afhankelijk van de omvang en de locatie van de varicocèle.

Complicaties van varicocèle en behandelingen

Hoewel de meeste behandelingen voor varicocèle succesvol zijn, kunnen er complicaties optreden, zoals:

• Vorming van een bloedstolsel
• Atrofie van de testikel (testikelatrofie)
• Infectie op de plaats van de ingreep
• Terugkeer van de varicocèle (recidief)
• Schade aan omliggende structuren, zoals bloedvaten of het scrotum

Het risico op onvruchtbaarheid blijft een belangrijke complicatie van een onbehandelde varicocèle.

Preventie van varicocèle

Hoewel varicocèle niet altijd te voorkomen is, kunnen er enkele maatregelen worden genomen om het risico op de aandoening te verminderen. Preventie richt zich op het verminderen van risicofactoren en het bevorderen van een gezonde levensstijl.

Vermijden van overmatige druk

Het vermijden van langdurige verhoogde intra-abdominale druk kan helpen om het risico op het ontwikkelen van een varicocèle te verminderen. Dit kan worden bereikt door het vermijden van zware lichamelijke inspanning zonder de juiste techniek en het dragen van ondersteunende kleding tijdens het tillen van zware objecten.

Regelmatige controle

Mannen die een familiegeschiedenis van varicocèle hebben of die andere risicofactoren vertonen, kunnen baat hebben bij regelmatige controles door een arts. Vroege detectie kan helpen om het probleem tijdig te behandelen voordat het verergert.

Gezonde levensstijl

Een gezonde levensstijl, met een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging, kan bijdragen aan het behoud van een gezond veneus systeem. Het verbeteren van de bloedsomloop door matige fysieke activiteit kan helpen de gezondheid van de aderen te bevorderen.

Lees verder

• Testikelpijn: Pijn in één of beide zaadballen (teelballen)
• Gezwollen scrotum (balzak): Oorzaken van scrotale zwelling