Het beperkt FODMAP-dieet voor prikkelbare darmen

Het beperkt FODMAP-dieet draait om het elimineren van bepaalde koolhydraten zoals lactose, fructose en koolhydraten uit kool- en peulvruchten en tarwe uit de voeding. Daarentegen zouden eiwitten geen overlast veroorzaken. Het FODMAP-dieet wordt aangeraden voor mensen met een prikkelbare darm. Aanbevolen wordt in eerste instantie om in de eliminatiefase uitsluitend reeds gecontroleerde en FODMAP-arme producten te gebruiken, waarna vervolgens de nog onbekende producten getest kunnen worden.

• Algemeen
• Het prikkelbare darmsyndroom (PDS)
• Oorzaak van PDS
• Diagnose van PDS
• Het FODMAP-dieet

Algemeen

Dit strenge Australische dieet houdt in dat men maanden lang alle FODMAP-rijke producten uit de voeding moet weren. FODMAPs zijn kleine moleculen (koolhydraten) en is de afkorting voor fermenteerbare oligoschariden disachariden nonosachariden and polyolen. De oorzaak van een prikkelbare darm zou zijn dat koolhydraten (deels) onverteerd in de dikke darm terechtkomen en er een disbalans in de samenstelling microbiota van de darm. Daarbij kunnen stoffen en gassen ontstaan, die vervolgens de darm kunnen prikkelen (PDS) en krijgen ongunstige bacteriën meer kans om te groeien. Tevens kunnen deze koolhydraten vocht aantrekken, waardoor de dikke darm opzwelt. Een opgeblazen gevoel en pijn ook in de maag en dunne darm zijn dan het gevolg.

Het vermijden van koolhydraten

Door het volgen van een beperkt FODMAP-dieet voor enige tijd en dus door het vermijden van bepaalde koolhydraten, kunnen de klachten verminderen. Een en ander kan het best geschieden onder leiding van een diëtist, omdat het volgen van het dieet maatwerk vereist en ingrijpend is. Het kan daarom lonen om zelf eerst een dieet te proberen met (veel) minder suikers en vetten en geen melkproducten, omdat daarmede ook goede resultaten bereikt kunnen worden. Overigens zijn gluten, mits men geen coeliakie heeft, ingevolge dit dieet toegestaan. Een prikkelbare darm gaat gepaard met tekorten aan IgA en is aan te tonen met een calproctinetest.

Het prikkelbare darmsyndroom (PDS)

Zo'n twee miljoen mensen alleen al in ons land ondervinden problemen met dit chronische syndroom. Ingevolge onderzoek staan bepaalde speciale koolhydraten (FODMAPs) aan de basis van dit probleem. Dit komt omdat deze koolhydraten in de dunne darm slecht of slechts gedeeltelijk worden afgebroken. Daardoor kan het onverteerde voedsel in de dikke darm in aanraking komen met de miljoenen bacteriën die daar aanwezig zijn. Deze onverteerde koolhydraten gaan gisten en vormen gassen, wat resulteert in een opgeblazen gevoel en winderigheid. Tevens kan in de dikke darm extra water worden onttrokken, waardoor diarree kan ontstaan. Een hoofdkenmerk van PDS is echter een krampende, stekende of zeurende pijn in de buik. Mensen met dit syndroom hebben daarbij nogal eens last van een lekkende darm, waardoor minder goed voedingsstoffen kunnen worden opgenomen. Teneinde de darmdoorlaatbaarheid te herstellen kunnen probiotica ingezet worden. Deze helen de darmwand door verbindingseiwitten zich beter te laten sluiten.

Oorzaak van PDS

Als veroorzaker van deze onschuldige, maar uiterst belastende aandoening PDS, ook wel spastische dikke darm genoemd, worden naast voedingsmiddelen, stress en darm- en maaginfecties ook genoemd het gebruik van antibiotica of een fout in het stofje serotonine. Dit stofje zorgt onder meer voor de contractie van de spieren, waardoor door genoemde fout de spieren te heftig samentrekken bij verwerking van voedsel, inspanning en hormoonwisselingen. Problemen door hormonen verklaren, dat deze aandoening twee keer zoveel vrouwen treft als mannen. Tenslotte veroorzaken abnormale reacties op prikkels in de hersenen door de foutieve werking van serotonine, angstgevoelens en/of stress. Om de situatie te verbeteren dient men:

• een eventuele scheefgroei van schimmels aan te pakken
• voldoende oplosbare vezels te nuttigen
• minder te stressen en regelmatig te bewegen om de darmwerking te verbeteren
• het volgen van ontspanningstherapieën zoals mindfulness of hypnotherapie
• ondersteuning van de unieke barrièrefunctie van de darm met de juiste probiotica met bacteriën en/of wei-eiwitten
• suppletie met onder andere bifidobacteriën, boterzuur of een goed opneembare multi met voldoende B-vitaminen

Diagnose van PDS

Daarvoor dienen mensen minimaal drie maanden buikpijn te hebben met diarree en/of verstopping. Daarbij zal een arts eerst een andere darmziekte uitsluiten. Een en ander geschiedt door middel van een ontlastings- en bloedonderzoek en soms een coloscopie. Dit is een darmonderzoek waarbij een kleine camera aan een slang door de darmen wordt geleid, zodat de staat van het slijmvlies beoordeeld kan worden. Zo'n 90% van de PDS-patiënten ziet verband tussen de klachten en voeding.

Het FODMAP-dieet

Het FODMAP-dieet gaat ervan uit dat bepaalde stoffen (FODMAP-rijk) niet goed kunnen worden verteerd in de dunne darm. Vervolgens komt dit voedsel in de dikke darm terecht waar het ook niet goed verteerd kan worden en dan ontstaat er door fermentatie allerlei gasvorming. Door FODMAP-rijke producten te vermijden, kan de vertering in de darmen verbeteren en de klachten als gevolg van die verteringsproblemen duidelijk verbeteren. Daarvoor is het niet nodig om alle koolhydraten uit het dieet te schrappen. Uitsluitend de FODMAP-rijke producten dienen vermeden te worden. Omdat niet iedereen met PDS reageert op dezelfde FODMAPs, dient men met een eliminatiedieet te beginnen. Gaat dit goed, dan kunnen er langzaam nieuwe producten aan het dieet worden toegevoegd om vervolgens te kijken/voelen hoe men daarop reageert.

FODMAP-arme producten

Dit zijn onder meer aardappelen, aardbeien, alfalfa, andijvie, banaan, brood (glutenvrij), cornflakes, eieren, havermout (max. 25 gram p/dag), kaas (harde), kiwi, noten, quinoa, rijstwafels (max. 2 p/dag), spelt meel, spinazie, vis, vlees, yam en yoghurt (lactosevrij).

FODMAP-rijke producten

Daarbij kan gedacht worden aan amandelmelk, appels, artisjokken, asperges, champignons, fruit (gedroogd), honing, kersen, koemelk, mango, prei, tarwe- en roggeproducten, uien, venkelthee, vruchtensap en zoetmiddelen zoals sorbitol en xylitol.
Hoge waarden aan FODMAP-producten zijn verantwoordelijk voor een toename van water en gas in de darmen.

Let op: het beperkte FODMAP-dieet is uitsluitend geschikt voor mensen met darmklachten. FODMAP-rijke producten kunnen voor gezonde mensen zonder darmklachten juist heel geschikt zijn, omdat ze de darmflora gunstig beïnvloeden.