Het Prikkelbare Darm Syndroom, de hersen-darm-as en voeding

Het Prikkelbare Darm Syndroom is een complexe aandoening die vraagt om een multidisciplinaire aanpak. PDS patiënten mijden voedingsmiddelen die klachten veroorzaken. Dit kan er toe leiden dat er tekorten aan voedingsstoffen ontstaan. Naast adequate voeding is het belangrijk om stress aan te pakken en voldoende te bewegen. In dit artikel is te lezen hoe dit gebeurd. Verder wordt de hersen-darm-as besproken.

PDS

De afkorting PDS staat voor het Prikkelbare Darm Syndroom. Vroeger noemde men de aandoening spastisch colon of spastische darm. In de internationale literatuur gebruikt men de benaming Irritable Bowel Syndrome (IBS). De oorzaak van PDS is niet helemaal duidelijk. Het is de meest voorkomende chronische darmstoornis. PDS komt in de algemene Nederlandse bevolking voor bij 15 tot 20% van de vrouwen en 5 tot 20% van de mannen. Het komt het meest voor vanaf het 15de tot het 65ste levensjaar. Vrouwen hebben vaker last van PDS dan mannen. Personen met PDS hebben over het algemeen een gevoeligere darm. De darm reageert dan eerder en heviger op prikkels dan de darm van een gezond persoon.

Klachten bij PDS

De klachten bij PDS verschillen. En per individu kunnen de klachten ook steeds veranderen. Zo kan het zijn dat sommigen met PDS wekenlang dezelfde klachten hebben en vervolgens een maand lang klachtvrij zijn. Kenmerkend voor PDS zijn de terugkerende periodes van buikpijn en de veranderingen in het stoelgangpatroon. Het bezoeken van de wc leidt er soms toe dat de pijn afneemt. De pijn kan zeer hevig zijn, dit kan een grote impact hebben op bijvoorbeeld het werk. Het veranderen van de stoelgangpatroon kan op meerdere manieren. De één kan juist last hebben van diarree terwijl de ander weer vooral last heeft van verstopping. En weer anderen hebben een ontlastingpatroon, waarbij verstopping en diarree elkaar afwisselen. Naast deze twee kenmerken hebben personen met PDS ook vaak last van zuurbranden, slikklachten, een brok in de keel, gasvorming, winderigheid, een opgeblazen gevoel, een opgezette buik en als laatst slijm in de ontlasting.

Wat is de oorzaak van PDS?

Dé oorzaak van PDS is niet bekend. Er zijn een groot aantal hypothesen onderzocht om de oorzaak van PDS te achterhalen. Nu wordt PDS gezien als een biopsychosociale (lichaam, geest en omgeving) aandoening van de hersen-darm-as, mogelijk samenhangend met drie op elkaar inwerkende mechanismen:

• Verhoogde gevoeligheid van de darmen
• Veranderde beweging en doorstroming van de darmen
• Psychosociale factoren

De hersen-darm-as wordt later in dit artikel besproken.

Stellen van de diagnose

Doordat de oorzaak van PDS niet bekend is, is het stellen van de diagnose niet gemakkelijk. Voorwaarde voor het stellen van de diagnose is dat andere aandoeningen redelijkerwijs uitgesloten zijn. Voor het stellen van de diagnose is er een criteria ontwikkeld: de Rome III criteria (2006):

• Herhaaldelijk buikpijn of een ongemakkelijk gevoel in de buik gedurende minstens 3 dagen per maand in de afgelopen drie maanden, terwijl de klachten ten minste 6 maanden vóór de diagnose zijn begonnen
• Deze klachten moeten gepaard gaan met ten minste twee van de volgende criteria:
1. De klachten verminderen na het ontlasten (defecatie).
2. De klachten zijn geassocieerd met een verandering in de frequentie van defecatie.
3. De klachten zijn geassocieerd met een verandering in de consistentie (vorm) van de ontlasting.

De huidige behandeling van PDS

De behandeling van PDS is multidisciplinaire van aard. Dit komt doordat PDS door meerdere factoren wordt beïnvloed. Voeding, beweging en stress zijn belangrijke factoren bij de behandeling van PDS. Daarnaast wordt er ook gebruik gemaakt van medicijnen.

Hoewel er geen goed vergelijkend onderzoek naar gedaan is, valt niet te ontkennen dat leefstijl en eetgewoontes van invloed kunnen zijn op de symptomen van PDS. Het belang van goede eetgewoontes, voldoende beweging en ontspanning dient dan ook aandacht te krijgen in de begeleiding van patiënten met PDS. Een regelmatig en evenwichtig eetpatroon zou moeten worden gestimuleerd, bijvoorbeeld aan de hand van de richtlijn Gezonde Voeding. Een extra vezelrijk dieet hoeft niet te worden geadviseerd, omdat het nuttig effect daarvan op buikpijnklachten onvoldoende is aangetoond. Het zijn vooral de oplosbare vezels die een positief effect hebben op de PDS klachten.

Voeding

Op het gebied van voeding is er niet een kant en klare oplossing om de symptomen van PDS te verminderen. Het is namelijk zo dat bepaalde voedingsmiddelen bij de ene patiënt de klachten kunnen verergeren, maar bij een andere patiënt weer niet. Het is vooral maatwerk op het gebied van voeding. Er zijn wel een aantal punten die voor vrijwel alle PDS patiënten de klachten zouden moeten verlichten:

• Eet regelmatig
• Eet vaker kleine hoeveelheden in plaats van grote hoeveelheden.
• Goed kauwen
• Eet niet te warm en niet te koud.
• Genoeg drinken, minimaal 2 liter per dag.
• Beperk cafeïne, alcohol en koolzuurhoudende (fris)dranken.
• Beperk gebruik van suiker of suikerhoudende voedingsmiddelen.
• Beperk sterke specerijen en kruiden wanneer je deze niet verdraagt.

Het is bekend dat PDS patiënten voedingsmiddelen die klachten veroorzaken, vermijden. Dit noemt men een eliminatiedieet. Dit dieet kan tekorten aan voedingsstoffen veroorzaken. Het is dan ook aan te raden om samen met een diëtist te kijken naar de voeding. Zodat er een smakelijk en volwaardig eetpatroon kan worden opgesteld.

De hersen-darm-as

Stress is een van de factoren die invloed heeft op PDS. Na stress of een ingrijpende gebeurtenis hebben veel mensen wel eens last van hun darmen. Dit is niet zo vreemd want, de hersenen en darmen zijn nauw verbonden en communiceren met elkaar. Wetenschappers noemen deze ‘telefoonlijn’ de 'hersen-darm-as'.

De hersenen kunnen gezien worden als een piloot en de darmen als een vliegtuig. De piloot kan heel bekwaam zijn in het besturen van een vliegtuig, maar zonder een goed functionerend vliegtuig zal het nooit een prettige reis worden. Andersom kan een vliegtuig niet goed bestuurd worden wanneer de piloot op de verkeerde knoppen drukt.

In het menselijk lichaam is het net zo. De darm- en hersenfunctie is nauw verweven. Met name bij een aandoening zoals het Prikkelbare Darmsyndroom (PDS) lijkt er 'iets' mis te gaan in de hersen-darm-as, de communicatie tussen darm en brein. En dat probleem kan zich overal op die ‘telefoonlijn’ bevinden.

Communicatiestoornis

Het is niet makkelijk antwoord te geven op de vraag welke storing in communicatie tussen de darm en de hersenen precies optreedt bij een niet goed functionerende darm. In theorie zijn er verschillende communicatiestoornissen mogelijk:

• de darmen sturen sterkere signalen dan normaal,
• de signalen worden versterkt op weg naar of in de hersenen,
• de hersenen sturen krachtiger of verkeerde signalen naar de darm,
• of de darmen ontvangen de signalen niet op de juiste manier.

Serotonine

De stof serotonine is een ‘boodschapperstof’ het beïnvloed in het lichaam bepaalde stemmingen zoals depressie of juist een gelukkig gevoel. Deze stof die zich voor meer dan 90% in de darm bevindt en verder vooral in de hersenen, speelt een zeer belangrijke rol bij de communicatie tussen darmen en hersenen. Een veranderde activiteit van serotonine kan daarom een storing veroorzaken zowel in de darm- als hersenfunctie. Het is moeilijk om met voeding de activiteit van serotonine positief te beïnvloeden. Maar met medicijnen lukt dit wel. Medicijnen die de activiteit van serotonine verhogen, zoals antidepressiva, blijken zo ook werkzaam te kunnen zijn bij een minder goede darmfunctie, zoals bij PDS het geval is. Maar door de bijwerkingen van deze medicijnen komen therapeutische toepassingen op grote schaal toch niet in aanmerking.

Goede bacteriën

In theorie zouden goede voeding en de goede bacteriën uit een probioticum net zo goed werken. Zij verbeteren de gezondheid van de darmen en maken ze daarmee weerbaarder voor communicatiestoornissen. Recent wetenschappelijk onderzoek geeft aan dat bepaalde probiotische bacteriën in staat zijn om de barrièrefunctie van het darmslijmvlies te verbeteren. Op deze manier kunnen zij bijdragen aan het beschermen van het zenuwstelsel van de darmen tegen prikkelingen en schade. Dit heeft positieve consequenties voor de communicatie tussen darmen en hersenen.

Probiotica of medicijnen?

Is het realistisch om te veronderstellen dat voedingsmiddelen zoals probiotica kunnen concurreren met medicijnen? De effecten van probiotica verschillen sterk van de gebruikelijke therapeutische toepassingen met medicijnen. Medicijnen hebben vaak één - maar zeer sterk - biologisch effect. Dit houdt wel in dat de gewenste effecten vaak gepaard kunnen gaan met bijwerkingen.

Voedingsmiddelen met een functionele toevoeging zoals probiotica hebben een minder sterk effect dan medicijnen, maar ze hebben ook geen bijwerkingen. Deze voedingsmiddelen zijn te verkrijgen in de supermarkt. De rol van probiotica en andere functionele voedingsmiddelen wordt interessant als de combinatie van verschillende producten samen effect heeft. Dat dit tot de reële mogelijkheden behoort, is recent gebleken door een studie van het Top Institute Food and Nutrition.

Voorwaarde is en blijft natuurlijk dat dit soort effecten in meer studies kunnen worden aangetoond. Maar uit onderzoek blijkt nu al dat er goede mogelijkheden en aanwijzingen zijn dat bepaalde - combinaties van - probiotische bacteriën bij een minder goede darmwerking de concurrentie inderdaad aan kunnen gaan met medicijnen.

De meest voorgeschreven medicijnen bij PDS:

• Bulkvormende stoffen
• Kramwerende stoffen
• Laxeermiddelen
• Antidepressiva
• Kalmerende middelen
• Middelen tegen diarree
• Pijnstillers

Beweging

Naast voeding en stress is er nog een derde factor die een rol speelt bij het behandelen van PDS namelijk beweging. Onlangs is er een onderzoek gepubliceerd die suggereert dat zelfs een lichte verhoging in de mate van lichamelijke activiteit de klachten van patiënten met het Prikkelbare Darm Syndroom kan verminderen. Ook nu al wordt PDS patiënten vaak aangeraden om actiever te worden, maar het was nog niet goed onderzocht of beweging ook daadwerkelijk een gunstig effect heeft op de aandoening. Het onderzoek suggereert dat het risico op verslechtering van de symptomen groter is bij inactieve patiënten. Een belangrijke boodschap aan patiënten moet dan ook zijn dat hun klachten mogelijk verergeren als zij inactief blijven. Daarnaast zorgt beweging voor een betere en regelmatige stoelgang. Beweging is voor veel mensen ook een stukje ontspanning, zo wordt stress ook aangepakt.