De stressreactie

Er dient qua stressreactie een onderscheid gemaakt te worden in twee mechanismen. Ons limbisch systeem, onze emotionele hersenen, zet het eerste mechanisme in werking namelijk de vecht of vluchtreactie. Het lichaam reageert automatisch op stress binnen 1/10 seconde via de snelle route van de amygdala. Om iets een plek te geven via een rationele benadering reageert het lichaam echter in 9/10 seconde. De mens reageert sneller, sterker en meer volhardend op slechte dingen, een en ander is door de natuur ingegeven.

• Algemeen
• De langzame route
• Psychologische beïnvloeding van het immuunsysteem
• Ontspannen met stress omgaan
• Heroverweging van probleemsituaties

Algemeen

De confrontatie met een alarmerende situatie lokt in de hersenen diverse reacties uit. Naast de visuele verwerking van de binnenkomende informatie worden er impulsen verstuurd naar de hypothalamus en vandaar naar de hypofyse. Als gevolg daarvan verzenden die diverse bevelen, opdat die bepaalde stresshormonen vrijgeven in het bloed. Vanuit de hypothalamus zorgt een rechtstreekse zenuwverbinding ervoor, dat ter hoogte van het bijniermerg, (nor)adrenaline wordt vrijgegeven, zodat het lichaam meteen in de hoogste staat van paraatheid wordt gebracht.

De langzame route

Het tweede mechanisme werkt langzamer. Het wordt niet in gang gezet door snelle zenuwimpulsen, maar door het adreno-corticotroop hormoon (ACTH), dat - eveneens vanuit de hersenen maar dit keer via de bloedbaan - de bijnieren bereikt. Daar zorgt het ervoor dat vanuit de bijnierschors of cortex enkele andere hormonen, in het bijzonder cortisol, wordt afgescheiden in het bloed. Cortisol heeft onder meer als uitwerking dat vetten en eiwitten omgezet worden in suiker en dat de bloeddruk hoog blijft. Chronische stress kan daardoor zowel hyperglykemie als hypertensie teweegbrengen. Bovendien werkt het hormoon de aanmaak van T-lymfocyten tegen, welke een belangrijke schakel vormen in het in het immuunsysteem. Deze blokkade maakt het organisme minder weerbaar tegen allerlei ziekten. Daarnaast ondermijnt het ook de werking van het geheugen, doordat het de neuronen in de hippocampus aantast en de aanmaak van nieuwe zenuwcellen bemoeilijkt.

De ondermijnende functie van stress in dit kader

Gememoreerde feiten zijn maar enkele van de fysiologische uitwerkingen die het gevolg zijn van stress. Bij vele ervan spelen eiwitten - als enzym, als neurotransmitter of receptor, of als initiatiefnemer bij de celdeling - een belangrijke rol. En zoals bekend mag zijn, kunnen die maar aangemaakt worden wanneer de genen die er de codes voor bevatten op het juiste moment geactiveerd worden.

Psychologische beïnvloeding van het immuunsysteem

Dat brengt ons terug tot de vraag wie de sleutel hanteert om die genen aan- of uit te zetten. Het directe initiatief gaat uiteraard uit van op elkaar voortbouwende biochemische processen. Die kan men beïnvloeden door er eventueel met gepaste medicijnen chemisch op in te werken. Maar helemaal bovenaan die waterval van fysiologische gebeurtenissen staan de hersenen en meer bepaald de cerebrale cortex. Dat is de schors van de grote hersenen, die de stresserende situatie voor het eerst opmerkt en interpreteert. Afhankelijk van de betekenis die de cortex hecht aan die gebeurtenissen, zal hij al dan niet het bevel geven aan de hypothalamus en van daaruit aan de hypofyse om één of beide stressmechanismen in gang te zetten.
Bij een overzienbare uitdaging die beperkt is in de tijd, bijvoorbeeld stress voor een sportwedstrijd, zal in het algemeen slechts het noradrenaline systeem geactiveerd worden, zodat men het met volle kracht kan bestrijden.

Ontspannen met stress omgaan

Maar wanneer de stresserende factor aanhoudt en het individu het gevoel heeft er geen greep op te kunnen krijgen (werkverlies), dan neemt het cortisolsysteem de zaak over en kan het op termijn helemaal de verkeerde kant opgaan. Door een verdergaande verzwakking van het immuunsysteem wordt het individu steeds vatbaarder voor allerlei kwalen. Daarnaast zijn er nog de risico's die rechtstreeks samenhangen met de hoge bloeddruk en het chronisch teveel aan suiker in het bloed.

Heroverweging van probleemsituaties

Maar ook dan blijft het in principe mogelijk om vanuit de eigen zielsbeleving de hele spiraal zelfstandig stil te leggen. Bijvoorbeeld door een herinterpretatie door te voeren van de situatie die de aanleiding was voor de ellende. Of door een relaxatietechniek in te schakelen die het mogelijk maakt om de agitatie rechtstreeks aan te pakken en ze te vervangen door een gevoel van rust. In beide gevallen komt het er in feite op neer dat men, gebruikmakend van de eigen gedragsfuncties (het oproepen van bepaalde herinneringen en fantasieën of het sturen van de eigen gedachten en gevoelens), de expressie van bepaalde genen verhindert en die van andere activeert. Aanvaard de dingen zoals ze zijn en vecht er niet tegen, want alles gaat soms niet zoals we willen. Maak uitsluitend energie vrij om te veranderen, wat je kunt veranderen. Verbreed de aandacht naar alles wat er is, in plaats van een tunnelvisie te hebben op je problemen.

Lees verder

• De vorming van eiwitten, suikers en vetten
• Het mitochondrion en het verbrandingsproces
• De relatie tussen vetzuren en gezondheid