De werking van de hypothalamus en hypofyse

De hypothalamus reguleert en stimuleert de automatische (vegetatieve) functies van het lichaam en stemt de interne processen in hetzelfde lichaam op elkaar af. Middels het systeem van feedback is de hypothalamus continu bezig met het meten en bijstellen van emoties. De thalamus filtert prikkels en zet deze om in gevoelsprikkels. De thalamus en bijbehorende kerngebieden liggen boven de hersenstam en kunnen worden onderverdeeld in 17 gebiedjes of nuclei, die elk weer verbonden zijn met 10 gebieden in de neocortex. Het is een centraal schakelstation, hetgeen een regulerende functie heeft op de prefrontale cortex en partiële schorsgebieden.

• Algemeen
• De hypothalamus
• Het in beeld krijgen van de hormoonwerking
• De hypofyse
• Een slechte functie van het bijnierschors
• Beschadiging van de hypofyse

Algemeen

In de hypothalamus bevindt zich het ego, het centrum voor strijden en vluchten en het onderbewustzijn. De mens reageert middels oude opgeslagen gedachten en de daaraan gekoppelde emoties middels de aanmaak van (nor)adrenaline. De thalamus geeft via prikkels zintuiglijke signalen door en leidt deze verder naar gevoelswaarnemingen. Tevens verwerkt het (oude) herinneringen en bepaalt de emotionele toestand. Dit geschiedt door moleculen, de neuropeptiden, die de verbinding vormen tussen geest en lichaam. De thalamus coördineert bovendien de informatie van de temporaalkwabben en is uiterst belangrijk voor het geheugen. De hypothalamus communiceert op twee manieren met de hypofyse, namelijk door middel van zenuwprikkels en/of het afgeven van hormonale substanties. Deze zetten de hypofyse aan tot de afscheiding van één of meerdere stuurhormonen. Deze hormonen reguleren het merendeel van de lichaamsfuncties door de werkzaamheid van andere klieren en organen te prikkelen of af te remmen. De streek van de hypothalamus is de enige sectie van de hersenen die grote moleculen doorlaat. De andere delen van de hersenen worden beschermd door filters.

De hypothalamus

Deze bestuurt de vegetatieve (automatische) functies van het lichaam en kan ter activering of remming van en/of cellen en organen inzetten:

• hormonale klierenstelsel: nieren, schildklier, geslachtsklieren en eierstokken
• het perifere zenuwstelsel: voor de werking op bijnieren en de alvleesklier

Het regelmechanisme werkt in het algemeen goed, de oorzaak van een dysfunctie ligt steeds aan veranderingen in de elementen van het systeem. De hypothalamus maakt twee hormonen aan, die het gehalte in het bloed van groeihormonen regelen. Bij een trage werking worden er echter te weinig groeihormonen aangemaakt. Verder bezit de hypothalamus talrijke hormoonreceptoren, bij voorbeeld voor cortisol, ACTH, CRH, leptine en CCK en maakt oxytocine aan. Bovendien maakt het TRH aan, dat in de hypofyse de productie en afgifte van TSH stimuleert. De hypothalamus reguleert naast psychische processen ook:

• warmteregulatie, waak- en slaapritme, centra voor honger en dorst en gevoel
• bloeddruk- en ademhalingsregulatie en het centrum voor reukvermogen
• vet- en waterstofwisseling en voedselopname, de koolhydratenstofwisseling
• geslachtsfuncties, de uitscheiding van zweet en de hormoonproductie van de hypofyse

Cortisol

CRH brengt de stressreactie op gang en deze stof wordt in de hypothalamus aangemaakt. Daarna wordt in de hypofyse ACTH aangemaakt wat meer dan 30 chemische stoffen, waaronder cortisol en adrenaline, vrijmaakt. Vervolgens wordt via de bloedstroom de bijnieren bereikt. Aldaar wordt het trage anti-stresshormoon cortisol aangemaakt in de bijnierschors (cortex). Deze schors reguleert de bloeddruk en de suikerspiegel en stimuleert het immuunsysteem. Bij een slecht werkende bijnier worden er te weinig enzymen aangemaakt om cortisol te produceren, dit wordt primaire ziekte van Addison genoemd en gaat samen met een hoge ACTH-waarde. Bij te weinig aanmaak van ACTH in de hypofyse, secundaire ziekte van Addison, wordt er ook te weinig cortisol aangemaakt. Er is naast een lage ACTH-waarde, ook een tekort aan TSH. Symptomen van een gebrek aan cortisol zijn: mager en er bleek uitzien, veel last van allergieën en eczeem en steeds terugkerende infecties.

Het in beeld krijgen van de hormoonwerking

Dit kan geschieden door de volgende testen:

• een lichamelijk onderzoek
• endocriene tests: het meten van cortisol, vrij TSH en T4, IGF-I, FSH en LH, de geslachtshormonen
• ITT test (Insuline Tolerantie Test) die zeer belangrijk is

Bij de ITT test, die ongeveer twee uur duurt, wordt de hypofyse gestimuleerd met inspuiting van insuline, waarbij een stresstoestand wordt geschapen. De hypofyse gaat dan cortisol, ACTH en groeihormoon aanmaken. Deze drie hormonen worden vervolgens om het halfuur in het bloed gemeten en tegelijk moet het suikerpeil in het bloed zakken tot onder de 40 milligram per deciliter. Normaliter moeten de hormoonwaarden dan een stijging vertonen. Bij een leven met hormonale tekorten dan is de kwaliteit van het leven laag. Angsten, het vatbaar zijn voor infecties, stress en altijd moe zijn komen dan om de hoek kijken. Ook spieren en botten verzwakken.

De hypofyse

Dit orgaan voert het commando over negen hormonen. De hypofyse en de hypothalamus zijn beide endocriene klieren en liggen naast elkaar in de hersenen, ter hoogte van de oren. Ze zijn een belangrijk onderdeel van het autonome zenuwstelsel. De hypofyse wordt bestuurd door de hypothalamus, het krijgt daartoe constant input van deze hypothalamus en de pancreas om hormonen aan te maken. De hypofyse is met een steel verbonden met de tussenhersenen en scheidt onder meer gonadotrope hormonen af (FSH en LH). Onder invloed van deze hormonen worden geslachtscellen en geslachtshormonen geproduceerd. Ook worden er MSH en ACTH door de nieren aangemaakt. Een goede werking van hypofyse en nieren is afhankelijk van vitamine B5, E, magnesium en zink. In de voorkwab van de hypofyse worden naast adrenocorticotroop hormoon (ACTH) en de daaraan verwante opioïde peptidenhormonen: prolactine, FSH, LH, TSH en groeihormoon (GH) aangemaakt. De achterkwab produceert ocytocine en ADH, dit laatste hormoon is een afleiding van vitamine B3 en stimuleert de nieren ter voorkoming van uitdroging tot terugresorptie van water. De hypofyse is verbonden met het miltcentrum, wat verbonden is met de vele elektrische circuits in het lichaam.

Het belang van de ACTH-waardeDe hormonen van de hypofyse werken indirect. ACTH stimuleert de bijnierschors om cortisol aan te maken. Deswege zegt de ACTH-waarde iets over de werking van de hypofyse en het bijnierschors. In de hypofyse wordt door receptoren de beide schildklierhormonen T3 en T4 concentratie in het bloed gemeten. Komt het gehalte van één van beide hormonen onder een bepaald niveau, dan gaat de schildklier meer T3 en T4 aanmaken. Als de hypofyse de thermostaat is, dan is cortisol de warmteafgifte van de radiator. Tenslotte wordt in de hypofyse het groeihormoon (GH) aangemaakt. Dit stimuleert onder meer:

• de groei van het skelet, weefsel en organen
• het opnemen van aminozuren
• de aanmaak van eiwitten, het remt echter ook de afbraak ervan

Een slechte functie van het bijnierschors

Defecten aan bijnierschors, schildklier of lever veroorzaken onderstaande problemen:

• ACTH kan zich niet binden, dit wordt hormoonresistentie genoemd
• problemen ontstaan met het transport van hormonen
• men zal het altijd koud hebben, ook al geven de laboratorium tests zeer hoge ACTH-waarden aan

Beschadiging van de hypofyse

Ook de hypofyse zelf kan beschadigd worden door het afscheuren of door afsterving van bloedvaatjes wat resulteert in:

• een slecht werkende schildklier
• een verminderde productie van ACTH, cortisol en adrenaline
• tekorten aan FSH, LH en groeihormoon (GH)

Symptomen van een hypofysaire insufficiëntie zijn, dat eerst het GH uitvalt, dan ACTH en cortisol, daarna het schildklierhormoon TSH en tenslotte de geslachtshormonen FSH en LH. Een lage waarde aan TSH resulteert in spierzwakte en een verlaagde bloeddruk en hartslag. Medicatie met bio-identiek schildklierhormoon, GH, oestrogeen en progesteron kan soelaas bieden. Er dient verder bedacht te worden dat hormonen eerst werken als ze de juiste receptoren gevonden hebben. Bij onvoldoende receptoren spreekt men van een hormoonresistentie, dan is er te weinig activiteit van cortisol in het lichaam.

Lees verder

• (Chronische) vermoeidheid door bijnieruitputting
• De activiteiten van de lever
• Kruiden voor herstel van de lever
• Het schildkliermechanisme
• De lever en zijn uiteenlopende taken