Pijnlijke steek bij inlopen rivier of zee: kleine pieterman

Komt je kind huilend het (zee)water uit met pijn? Dit zou een steek van de vis 'kleine pieterman' kunnen zijn. De kleine pieterman is een visje met giftige stekels wat zich in het zand verstopt. Je moet het getroffen lichaamsdeel zo snel mogelijk behandelen, om de symptomen zo kort en zo min mogelijk te houden.

• De kleine pieterman
• Klachten als je gestoken bent door een kleine pieterman
• Wat moet ik doen als ik (of je kind) gestoken ben (is) door een kleine pieterman?
• Nieuws juli 2014: toename kleine pieterman langs Belgische kust

De kleine pieterman

De kleine pieterman (Echiichthys vipera) heet in Nederland en België ook wel ‘pukkel’ of ‘puikelaar’ en is een vis uit de familie van de pietermannen. Pietermannen zijn afkomstig uit de orde van de baarsachtigen. Pietermannen behoren tot de giftigste dieren van Europa.
De kleine pieterman is zandkleurig en maximaal 15 cm lang. Hij leeft in ondiep kustwater en verstopt zich in het zand. Zijn kop en rugvin steken dan alleen nog uit het zand. Op zijn rugvin heeft de kleine pieterman wat steels met een giftige stof. Als je op een kleine pieterman trapt, kan je geprikt worden.

In het buitenland? De kleine pieterman heet in verschillende talen:

• Engels: lesser weever
• Frans: petite vive
• Duits: viperqueise, kleines vipermännchen
• Italiaans: tracina vipera
• Spaans: salvariego/aranya

De kleine pieterman komt vanaf het strand tot aan dieptes van 30 meter voor. In Nederland vind je ze langs de Nederlandse kust en veel ten noorden van de Waddeneilanden. Verder zijn kleine pietermannen te vinden in de Noordzee, Middellandse Zee en Oost-Atlantische Oceaan.

Klachten als je gestoken bent door een kleine pieterman

Als je door een pieterman geprikt wordt, voel je een hevige, brandende pijn rond de steekplaats die lang kan aanhouden. De pijn kan gaan uitstralen over het getroffen lichaamsdeel. De steekplaats is rood en kan wat bloeden. Er kan ook een zwelling en/of ontsteking ontstaan. Mogelijke andere symptomen zijn hoofdpijn, hartkloppingen, hoge koorts, duizeligheid en braken. Er zijn gevallen van coma bekend, maar dit gebeurt heel zelden. Om de symptomen zo snel mogelijk te laten verdwijnen, moet je gelijk een behandeling starten.

Er zijn enkele gevallen bekend waarin mensen allergisch waren voor het pieterman-gif (net zoals men dat soms is voor bijensteken), waarbij het fataal afgelopen is. Het werkzame bestanddeel van het gif is 5-hydroxytriptamine, een krachtige pijn verwekkende stof.

Wat moet ik doen als ik (of je kind) gestoken ben (is) door een kleine pieterman?

Als je gestoken bent door een kleine pieterman, moet je altijd langs een arts of EHBO-hulppost gaan. Je kunt eerst alvast zelf wat doen om de symptomen te verminderen en het gif te bestrijden:

• Was de wond met (zee)water om het gif te verwijderen.
• Houdt het lichaamsdeel zo snel mogelijk in een bak met heet water (tot 45 °C, minstens een half uur). De hitte breekt het gif van de pieterman af, waardoor de symptomen minder worden.
• Als er geen heet water in de buurt is, kan je de steekplaats onderdompelen in alcohol of een brandende sigaret op korte afstand van de steekplaats houden (nooit er tegen aan!).
• Om zwelling te verminderen, kan je het gestoken lichaamsdeel hoog leggen.
• De arts kan antibiotica voorschrijven om een wondinfectie te voorkomen en/of behandelen.

Nieuws juli 2014: toename kleine pieterman langs Belgische kust

Op 16 juli 2014 stond er een bericht op NU.nl dat Belgische strandgangers moesten opletten voor de toename van de kleine pieterman. Volgens marinebioloog Francis Kerckhof komt de kleine pieterman veel meer voor dan vroeger. Volgens hem worden ze wel eens gevangen door kustvissers, die ze erna weggooien. De pietermannen graven zich erna in het zand.

Marine-ecoloog Hans Witte van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) heeft tegen NU.nl gezegd dat de kleine pieterman in de Nederlandse kustwateren nog niet in grote mate is waargenomen. Witte stelde ook dat het per jaar kan verschillen of de pietermannen veel in de omgeving van het strand voorkomen.