Het zelfreinigend vermogen van de longen

Het komt vaak voor dat de longen extra belast worden, bijvoorbeeld bij ongewilde blootstelling aan rook, fijnstof of micro-organismen. De longen lijken soms erg kwetsbaar, maar beschikken gelukkig over een drietal verdedigingsmechanismen. Ten eerste in de neus en de keel, ten tweede in de slijmlaag van de longen, en als laatste gaan T-cellen en macrofagen aan de slag om ongewenste indringers te vernietigen. Totaal vormen deze drie mechanismen het zelfreinigend vermogen van de longen. Zelf kunnen we ook de longen nog een handje helpen door bijvoorbeeld te gaan stomen of extra frisse lucht op te zoeken.

In welke gevallen moeten de longen zichzelf reinigen?

De longen zijn áltijd bezig om ingeademde bacteriën, virussen, stof en dergelijke weer naar buiten te werken dan wel te vernietigen. Maar soms worden de longen extra belast en dan moeten de longen nog harder aan de slag. Voorbeelden hiervan zijn blootstelling aan stof tijdens schuren en klussen in huis, of als je aan een drukke weg woont met veel uitstoot van fijnstof. Ook wanneer je veel binnen hebt gezeten krijgen de longen te veel stof binnen (daarom is het ook in de winter verstandig om veel naar buiten te gaan). En natuurlijk, wanneer je (ongewild) aan rook bent blootgesteld of wanneer er veel griepvirussen worden verspreid, ook dan moeten de longen flink aan de slag om zichzelf te reinigen.

De longen kunnen zichzelf reinigen, maar hoe doen ze dat?

We denken vaak dat de longen kwetsbaar zijn en zich moeilijk kunnen verweren, maar de longen hebben wel degelijk een goed vermogen om zichzelf actief te reinigen. We kunnen hierbij drie verdedigingsmechanismen onderscheiden.

De eerste verdedigingslinie: neus en keel

Bij blootstelling aan te veel stof zal als eerste de neus meer vocht gaan afscheiden. Dit is een manier om het stof meteen in vocht op te slaan, zodat het stof niet verder de neus ingaat richting de longen. Als je dan later je neus snuit komt er allemaal extra troep uit, stof dat gelukkig niet in de longen terecht is gekomen. Ook in de keel houdt vocht een hoop stof tegen, bijvoorbeeld stof dat door de mond is ingeademd. De keel en neus vormen samen de eerste verdedigingslinie waarmee de longen zich gedeeltelijk kunnen beschermen tegen virussen, bacteriën, normale stof en de grofste fijnstof.

Een voorbeeld waarbij veel stof in de neus komt is tijdens het schuren van hout of verflagen. Het beste is natuurlijk om professionele mondkappen te gebruiken, of het schuren in de buitenlucht te doen. Tijdens het schuren merk je al gauw dat de neus begint te snotteren en je al een beetje begint te hoesten. Dit is een teken dat er stof in je neus en keel terecht is gekomen, en op die plekken ook gedeeltelijk wordt tegengehouden.

De tweede verdedigingslinie: slijm en trilharen in de longen

Stof en micro-organismen die onverhoopt wel in de longen terecht komen worden opgevangen in de slijmlaag van de longen, deze slijmlaag (mucus) ververst zichzelf continue. Het is deze slijmlaag waarmee de longen afvalstoffen kunnen verwijderen. Voordat het stof in de slijmlaag terecht komt werd het al eerst warm en vochtig gemaakt in de keel en luchtpijp. Koude winterlucht komt al met 30 graden in de longen terecht. De longen bevatten trilhaartjes (cilia), deze zijn omgeven door een perciliaire laag, deze laag bestaat uit water en bepaalde grote moleculen (mucopolysaccharides). De perciliaire laag functioneert als een soort mechanische borstel die de daar bovenop liggende slijmlaag richting de luchtpijp omhoog duwt. Dit systeem vormt de tweede verdedigingslinie waarmee de longen zichzelf kunnen reinigen. Fijnstof en andere kleine deeltjes worden op deze manier uit de longen gewerkt. Het slijm dat naar buiten wordt afgevoerd slik je ongemerkt in, maar het kan ook zoveel zijn dat er in een keer een dikke prop slijm wordt gevormd en dat je ervan moet hoesten. Vaak ontstaat er na warm eten wat extra slijm dat naar boven komt.

De derde verdedigingslinie: de strijd op microbiologisch niveau

De allerkleinste deeltjes kunnen niet door de trilhaartjes en de slijmlaag worden tegengehouden. Met name fijnstof kleiner dan 0,1 micrometer is berucht. Deze kleinste deeltjes blijven achter in de longblaasjes (bronchiën) en kunnen daar de celwanden van de blaasjes beschadigen. Beschadigde longblaasjes kunnen zich helaas niet herstellen (overigens hebben we zo’n 70-100 m2 oppervlakte aan longblaasjes, dat is bijna een half tennisveld). De kleinste deeltjes zorgen ervoor dat we ziek worden in geval van virussen of bacteriën, en stof kan ontstekingen veroorzaken en dus koorts. Als giftig (ultra-)fijnstof in de bloedbaan terechtkomt vergroot dat de kans op hartklachten, vooral rokers hebben een veel grotere kans op een hartaanval. En mensen die aan een drukke weg wonen en veel fijnstof binnenkrijgen leven enkele maanden tot een jaar korter. De longen kunnen gelukkig ook op microbiologisch niveau de strijd aangaan, maar niet elke strijd zal gewonnen worden.

Macrofagen
Op cellulair niveau zorgen macrofagen (dat zijn zogenoemde ontstekingscellen die met uitstulpingen indringers kunnen omvatten en vernietigen) en de T-cellen (witte bloedcellen, onder andere T-geheugencellen) ervoor dat stofdeeltjes, virussen en micro-organismen kunnen worden aangepakt. Omdat longblaasje zeer kwetsbaar zijn vanwege hun dunne epitheellaag, heeft de “natuur” een systeem bedacht waarbij de macrofagen alleen bij echte nood in actie komen. De macrofagen produceren een eiwit intregine die de epitheelcellen in de longblaasjes op hun beurt aanzetten tot het maken van een eiwit TGF-ß, dat de macrofagen op hun plek in het weefsel houdt. Bij gering gevaar zullen de macrofagen dan ook niet in actie komen. Als er wel gevaarlijke indringers in de longblaasjes komen dan stopt de productie van intregine, zodat ook de productie van het eiwit TGF-ß stopt, de macrofagen laten nu los en kunnen samen met de T-cellen hun werk gaan doen. De T-cellen maken na de strijd het enzym MMP9 aan, dit zorgt ervoor dat de macrofagen weer gevoelig worden voor TGF-ß, de macrofagen keren weer terug naar hun ruststand. Elke strijd door T-cellen en macrofagen zorgt voor vorming van littekenweefsel en afname van de longcapaciteit, dat is de reden dat de macrofagen alleen bij echte nood in actie komen.

T-cellen
Overigens blijken de T-cellen in de longen er anders uit te zien dan de “gewone” T-cellen elders in het lichaam. De T-cellen in de longen blijken zich volledig aangepast te hebben op hun functie binnen de longen. Eerder dacht men dat tijdens afweer tegen bijvoorbeeld een griepvirus de T-cellen vanuit het bloed naar de longen moesten worden getransporteerd, nu blijkt dat ze al in de longen aanwezig zijn en zich ook al als geheugencellen (T-geheugencellen, dit zijn witte bloedlichamen die zich hebben gespecialiseerd in het herkennen van pathogenen waarvoor reeds antistoffen zijn aangemaakt) gedragen. Deze speciale T-cellen richten zich net als de macrofagen vooral op de gevaarlijkste indringers en komen alleen bij echte nood in actie.

Terug naar het voorbeeld van het schuren van hout of verflagen. Kijk er niet raar van op, als je je nog dagen na de schuurklus wat koortsig of duf voelt. Waarschijnlijk is er ook fijnstof in je longen en bloedbaan terecht gekomen en zijn de longen op microbiologisch niveau bezig om de schadelijke stofdeeltjes aan te pakken.

Wat kun je zelf doen om jouw longen te helpen?

We hebben gezien dat de longen drie mechanismen hebben om ongewenste indringers niet binnen te laten, er weer uit te werken, dan wel op microbiologisch niveau te vernietigen. Maar ook jij kan zelf nog een aantal dingen doen om je longen te helpen.

Stomen helpt!

Door een paar druppels etherische oliën te mengen in kokend water kun je prima gaan stomen. Eucalyptus is het meest bekend, maar ook dennenolie, tijmolie of muntolie doen het goed. Eucalyptus is antibacterieel en antiviraal en lost vastzittend slijm goed op. De stoom doet meerdere dingen, het verwarmt de longen en dus de bloedvaten, hierdoor wordt de reiniging gestimuleerd. De trilhaartjes worden actiever, en het slijm komt los en wordt sneller naar buiten afgevoerd. Verwacht hierbij geen wereldwonderen, maar je zult wel merken dat er tijdens een stoomsessie een aantal kleine klodders slijm loskomen, deze kun je dan uitspugen. Door het stomen worden de rode bloedlichamen geactiveerd, hierdoor wordt er meer zuurstof opgenomen en getransporteerd, dit is de reden dat je je helderder en krachtiger voelt na een stoomsessie. Stomen is goed voor je, ook het longfonds meldt dat stomen goed is voor de longen bij mensen met bronchitis.

Overige gezonde methoden om de longen te helpen

De meeste liggen voor de hand, maar hier volgen nog een aantal punten die goed zijn voor de longen:

• Frisse lucht, buiten zijn (ook in de winter)
• Bewegen en sport
• Goede voeding (waaronder broccoli)
• Voldoende rust nemen bij overbelaste longen
• Houd de woning goed schoon
• Verhuis, als het kan, naar een schonere woonomgeving
• Adem zoveel mogelijk in door de neus
• Vermijd rook
• Neem afstand van stinkend auto- en brommerverkeer

Tot slot krijgt handen wassen nog een speciale eervolle vermelding. Voorkomen is beter dan genezen, vaak handen wassen reduceert het aantal micro-organismen dat onder andere via de longen in je lichaam terecht komt aanzienlijk. Dus als je buiten bent geweest, of naar de supermarkt (winkelkarretjes zijn een flinke besmettingsbron!) of andere openbare ruimte, dan is handen wassen het eerste wat je thuis moet doen.