De preventieve bodyscan naast preventie en screening

Omdat mensen steeds vaker een bodyscan laten maken heeft de artsenvereniging KNMG een folder gepubliceerd met daarin de voors en tegens van de preventieve bodyscan. Bovendien lopen patiënten het risico om nutteloze vervolgbehandelingen te krijgen die onnodig veel geld kosten. Preventie en screening zijn methodes die worden ingezet om ziektes te voorkomen of vroegtijdig op te sporen. In het wetsvoorstel dat in 2018 werd ingediend wordt vastgehouden aan de vergunningsplicht voor onderzoeken met ioniserende straling. Anno 2020 wordt de bodyscan vanuit de basisverzekering niet vergoed.

Artsenvereniging KNMG en de preventieve bodyscan

De uitslag van de bodyscan zorgt er voor dat artsen steeds vaker ongeruste patiënten op hun spreekuur krijgen. Soms is de uitslag niet erg duidelijk waardoor patiënten bang worden en een afspraak maken om zich verder te laten onderzoeken. De artsenorganisatie KNMG heeft daarom een brochure uitgebracht om mensen te informeren over de voor- en nadelen van een preventieve bodyscan. Er kleven risico´s aan preventieve medische onderzoeken, want de patiënt loopt de kans een overbodige vervolgbehandeling te krijgen die anno 2020 in de meeste gevallen niet wordt vergoed. Afhankelijk van de soort test kan het bedrag voor een bodyscan variëren tussen de € 750 en € 3000.

Naar het buitenland voor een preventieve bodyscan

Preventieve scans zonder enige aanleiding zijn in Nederland in 2020 verboden en daarom gaan steeds meer Nederlanders naar Duitsland of België om daar een bodyscan te laten maken. In het buitenland kunnen mensen zich compleet laten doorlichten in privé-klinieken. Vaak betreft het mensen die bang zijn om een ziekte onder de leden te hebben, maar die (nog) niet ziek zijn, die voor iedere klacht een verklaring zoeken en bovendien een behandeling willen. Hierbij groeit de kloof tussen disease (de aantoonbare kwaal) en de illness en sickness (het ziektegevoel en hoe men met de ziekte omgaat).

Preventie en screening

Preventie is het actief voorkomen van ziekte, bij screening wordt er een scheiding gemaakt tussen groepen met een kleinere of grotere kans op een bepaalde ziekte. Een voorbeeld hiervan is het hielprikje of het onderzoek naar borstkanker. Screening heeft ethische aspecten (wilt u nu al weten dat u later een ziekte kunt krijgen) en praktische bezwaren, want screening geeft alleen een risico aan, maar soms worden er conclusies aan verbonden die ingrijpende gevolgen voor de toekomst hebben.

Bij preventie kunnen we drie vormen onderscheiden

• Primaire preventie; hou mensen gezond door gezondheidsvoorlichting en -opvoeding, vaccinaties enzovoort.
• Secundaire preventie; het opsporen van ziektes in een vroeg stadium zoals het onderzoek naar borstkanker of baarmoederhalskanker.
• Tertiaire preventie; voorkomen dat een ziekte terugkomt of chronisch wordt zoals fysiotherapie bij reuma of het regelmatig laten pedicuren bij diabetespatiënten.

Bij screening worden de criteria van Wilson en Jungner gehanteerd

• Het gaat om een echt probleem
• Er moet een goede behandeling beschikbaar zijn
• De aanwezigheid van faciliteiten voor verdere diagnose en behandeling
• Er moeten herkenbare symptomen zijn
• De test moet valide zijn
• De test moet acceptabel zijn
• Het is bekend hoe het probleem zich gaat ontwikkelen
• Het is duidelijk wie de patiënt is
• Een gunstige kosten-batenanalyse; daarbij hoort ook kwaliteit van leven
• Vroeg behandelen moet het verloop en de prognose gunstig beïnvloeden

Valide waarnemingen

Valide waarnemingen vertonen weinig systematische fouten, maar geen enkele test is 100% nauwkeurig. Validiteit heeft twee kanten:

• een fout-positieve uitslag: bij deze uitslag heeft men het probleem, maar bij verder onderzoek is er niets aan de hand;
• een fout-negatieve uitslag: de uitslag wijst uit dat men het probleem niet heeft, terwijl dat wel zo is.

Sensitiviteit en specificiteit

Bij de uitslag worden twee begrippen gebruikt, sensitiviteit en specificiteit. Bij een hoge sensitiviteit is de kans groot dat men mensen op het spoor komt die het probleem echt hebben en zijn er weinig fout-positieve uitslagen. Een hoge specificiteit wil zeggen dat de kans dat iemand met een negatieve uitslag de ziekte toch heeft erg klein is en zijn er weinig fout-negatieve uitslagen. Artsen kiezen daarom liever voor een hoge specificiteit uit angst voor klachten van patiënten die ten onrechte een goed bericht kregen. Om deze reden komen fout-positieve uitslagen relatief vaker voor, maar het kan heel wat narigheid veroorzaken en het leven van een patiënt totaal op zijn kop zetten.

Wet op het Bevolkingsonderzoek

In Nederland hebben we te maken met de Wet op het Bevolkingsonderzoek. Volgens deze wet mogen ook in 2020 gezonde mensen niet worden getest en krijgt niemand een afspraak met een medisch specialist zonder eerst een verwijsbriefje te hebben gehaald bij de eigen huisarts. Zowel artsen als de Gezondheidsraad zijn fel tegen op het zonder gegronde redenen laten uitvoeren van een preventieve bodyscan. De reden is dat het effect van bodyscans niet is bewezen en de zorgkosten flink omhoog zullen gaan.

De Gezondheidsraad en professionele criteria bij medisch risico

In 2018 stond er in het voorstel voor de wetswijziging dat er vastgehouden zou worden aan de vergunningplicht voor onderzoeken met ioniserende straling (wordt alleen verleend na een positief advies van de Gezondheidsraad), dit geldt tevens voor onderzoeken die dezelfde ziektes en aandoeningen betreffen als de bevolkingsonderzoeken van de rijksoverheid. Tevens zullen er voor onderzoeken zonder medisch risico geen verdere regels komen. In het wetsvoorstel van 5 februari 2020 is vastgelegd dat voor onderzoeken die een medisch risico kunnen opleveren gaat gelden dat ze slechts mogen worden aangeboden en uitgevoerd als ze voldoen aan professionele criteria.

"Baat het niet schaadt het niet" is het motto, maar wat de preventieve bodyscan betreft lijkt het zaak om daar terughoudend mee om te gaan. Niet in de laatste plaats omdat vervolgonderzoeken anno 2020 zoals bij een bodyscan het geval is vanuit de basisverzekering niet worden vergoed. Alleen bij sommige aanvullende verzekeringen wordt een deel van de preventieve, medische onderzoeken vergoed.