Vaccinatie: voordelen, risico's en bijwerkingen

Bij vaccinatie wordt een minuscule dosis van een ziekteverwekker in het lichaam gebracht. Die vaccins kunnen levende verzwakte organismen bevatten of entstoffen uit (delen van) gedode organismen. Ons immuunsysteem herkent vervolgens deze ziekteverwekker en vormt er antilichamen tegen. Wordt het lichaam later getroffen door de werkelijke ziekteverwekker, dan kan ons immuunsysteem daarop reageren door die te doden. De ziekte breekt dan ofwel niet uit of verloopt veel milder. Natuurlijk kan ons lichaam dit 'leerproces' ook voltooien door de ziekte te ondergaan. Maar omdat ziektes waartegen wordt gevaccineerd doorgaans heftig verlopen, ernstige gevolgschade kunnen hebben of zelfs dodelijk kunnen eindigen, is dat een zeer risicovolle manier. Zoals elke ingreep in ons organisme, is vaccinatie niet geheel zonder risico. Maar doorgaans zal de ziekte erger zijn dan het vaccin.

Inhoud

• Voordelen vaccinatie voor de samenleving
• Sceptici en tegenstanders van vaccinatie
• Uit geloofsovertuiging tegen inenten
• Daadwerkelijke risico's van vaccinatie
• Wanneer begint het vaccinatieprogramma
• Bijwerkingen vaccinatie: welke zijn er en hoe lang kunnen ze optreden?

Voordelen vaccinatie voor de samenleving

Niet alleen voor het individu, ook voor de samenleving in het geheel heeft vaccinatie grote voordelen wanneer er veel mensen worden gevaccineerd. Wanneer een hoge vaccinatiegraad wordt bereikt, is het mogelijk bepaalde ziekteverwekkers eerst regionaal en uiteindelijk wereldwijd uit te roeien. Dat was al succesvol met pokken. In 1980 verklaarde de WHO de wereld 'pokkenvrij'. Sindsdien bestaan ​​de pathogenen alleen nog in twee laboratoria in Rusland en de Verenigde Staten.

Sceptici en tegenstanders van vaccinatie

Echte tegenstanders van vaccinatie zijn gekant tegen elke vorm van vaccineren. Antroposofen bijvoorbeeld zijn tegen inenten omdat ze uitgaan van het zelfhelend vermogen van mensen. Daarnaast is er een groeiend aantal sceptici van vaccinatie. Men is simpelweg onzeker door de veelvoud aan vaccinaties en/of de zin van een of ander specifiek vaccin. Vaak stellen ze het tijdstip van de inenting of de inhoudsstoffen van vaccins ter discussie. Illustratief in dat verband zijn de twijfels over het nut van de griepspuit. Men doet er goed aan die zorgen serieus te nemen en ze proberen te weerleggen met feiten. Belangrijk daarbij is het gegeven dat de ziekte doorgaans slechter is dan het gebruikte vaccin. Trouwens, bij discussies over (al dan niet verplicht) vaccineren, komt ook al gauw de bescherming van anderen om de hoek kijken. Zo bestond er in augustus 2018 brede steun binnen Kabinet en Tweede Kamer voor een plan om niet-gevaccineerde kinderen bij kinderdagverblijven te weren.

Zorgen van sceptici niet altijd onterecht
Niet altijd zijn de zorgen van sceptici onterecht. Terwijl in 2009 wereldwijd miljoenen mensen gevaccineerd werden tegen de Mexicaanse griep met het middel Pandemrix, verzweeg de fabrikant informatie achter over ernstige bijwerkingen van het vaccin. Dat beweerde althans het British Medical Journal (BMJ) in september 2018. In ons land werden in bedoelde periode ook circa een half miljoen kinderen met Pandemrix gevaccineerd. Tien daarvan kregen narcolepsie nadat ze met het vaccin waren ingeënt. Narcolepsi is een ernstige slaapaandoening waarbij de patiënt ieder moment in slaap kan vallen.

Uit geloofsovertuiging tegen inenten

De Bijbelgordel, ook wel Biblebelt genoemd, is de benaming voor een landstrook dwars door Nederland, grofweg van Zeeland naar Overijssel. In dat gebied wonen betrekkelijk veel gereformeerden. Onder hen bevinden zich veel mensen die hun kinderen niet laten inenten uit geloofsovertuiging.

Vaccinatiemoeheid (afkeer tegen vaccinaties) heeft gevolgen
De toenemende afkeer voor vaccinaties in ons land, kan verstrekkende gevolgen hebben. Want door het wereldwijd reisverkeer en de migratiebewegingen van mensen die vluchten voor oorlog en vervolging, kunnen ziekten opduiken die in ons land als uitgeroeid werden verondersteld.

Daadwerkelijke risico's van vaccinatie

Moderne vaccinaties worden goed verdragen. Net als alle effectieve medicijnen kunnen ze echter ook ongewenste effecten veroorzaken.

Het uiterst geringe risicopotentieel van een vaccin in vergelijking met de mogelijke gevolgen van een ziekte laat zich het best illustreren aan de hand van een voorbeeld over mazelen. Het risico op complicatie bij toediening van het vaccin, is ongeveer 1: 1.000.000. Het risico op ernstige meningitis met verlamming en andere ernstige gevolgen, waaronder overlijden, ligt rond 1: 1.000. Een Engels gezegde luidt: “If you don't like the vaccine, try the disease”. In goed Nederlands: “Als je het vaccin niet leuk vindt, probeer dan eerst eens de ziekte!”

Normale afweerreacties van het lichaam op vaccinatie
Vaccinatiereacties zijn over het algemeen onschadelijke klachten in het kader van de eigen afweerreactie van het lichaam:

• ze kunnen lokaal begrensd zijn, bijvoorbeeld roodheid, branderigheid en pijn op de injectieplaats;
• of het hele lichaam beslaan, bijvoorbeeld lichte koorts, vermoeidheid, hoofdpijn en pijn in de ledematen.

Soms echter kunnen de bijwerkingen schadelijke en onbedoelde reacties veroorzaken die verder gaan dan de gebruikelijke omvang van een vaccinrespons.

Wanneer begint het vaccinatieprogramma

Het vaccinatieprogramma begint al in onze kindertijd. De eerste vaccinaties worden al ongeveer 6 weken na de geboorte uitgevoerd. Juist op deze jonge leeftijd moet een relatief strikt schema worden gevolgd, zodat het immuunsysteem van het kind zo optimaal mogelijk kan reageren. Maar niet iedereen laat zijn kinderen vaccineren. Meer dan ooit hoort men kritische geluiden over het nut van inenting en de risico’s van bijwerkingen. De vaccinatiegraad (percentage deelnemers aan entingen uit Rijksvaccinatieprogramma) neemt af. Niet enkel in de 'Biblebelt', waar men bezwaar maakt vanuit zijn geloofsovertuiging) maar ook in andere regio's. Steeds meer mensen menen dat kinderen op ‘natuurlijke wijze’ weerstand moeten opbouwen tegen besmettelijke ziekten.

Bijwerkingen vaccinatie: welke zijn er en hoe lang kunnen ze optreden?

Succesvolle vaccinatiecampagnes in de afgelopen decennia, hebben ertoe geleid dat bepaalde ziekten nagenoeg niet meer worden waargenomen. Veel van deze ziekten zijn tegenwoordig zeldzaam geworden en hun complicaties komen veel minder vaak voor in het dagelijks leven dan enkele decennia geleden. Daarom richt zich de aandacht tegenwoordig meer op de bijwerkingen van vaccins.

Als het goed is veroorzaken vaccins een immuunreactie (vorming van antilichamen). Het kan dus voorkomen dat er na vaccinatie reacties of bijwerkingen optreden. Een uitblijvende reactie op het vaccin, betekent echter niet dat er onvoldoende immuunrespons was. Over het algemeen geldt als vuistregel dat mogelijke bijwerkingen van dode entstoffen sneller optreden (na enkele uren tot 3 dagen) dan bij levende entstoffen (5 tot 10 dagen).

Wat kan je doen bij bijwerkingen?
Lokale of algemene reacties zoals roodheid, zwelling en pijn op de injectieplaats, koorts of vermoeidheid, zijn normale tekenen van betrokkenheid van het lichaam bij een vaccin. Bij toediening van een dood vaccin komen ze enkele uren tot maximaal drie dagen na inenting voor. Om lokale reacties te verminderen, worden koelpads aanbevolen. Leg geen ijszakjes direct op de huid! Bij erge pijn of koorts kunnen koortswerende pijnstillers worden gegeven. Als de koorts langer duurt dan drie dagen of als er een zeer sterke zwelling is, dient men een arts te raadplegen. Als een dode entstof slechts oppervlakkig (subcutaan) wordt toegediend in plaats van diep in de spier (intramusculair), kan er een verharding optreden. Hoe vaak dat voorkomt, is afhankelijk van de vaccinatietechniek en kan gemakkelijk worden vermeden door het vaccin diep in de spier toe te dienen.