Soorten antibiotica: tetracyclinen (o.a. Doxycycline)

Voor een infectie met de ziekte van Lyme, of met Chlamydia, maar ook voor bijholte-ontsteking worden vaak de antibiotica uit de groep van de tetracyclinen voorgeschreven. Het zijn middelen die een breedspectrumwerking hebben en ze werken tegen veel micro-organismen. Niet iedereen kan deze middelen echter veilig gebruiken, zoals jonge kinderen en zwangere vrouwen.

• Eigenschappen van antibiotica uit de groep tetracyclinen
• Ontstaan en ontwikkeling
• Toepassing van tetracyclinen
• Toediening
• Bijwerkingen van tetracyclinen
• Wisselwerking van tetracyclinen met andere medicijnen
• Merknamen van antibiotica uit de groep tetracyclinen

Eigenschappen van antibiotica uit de groep tetracyclinen

Tetracyclinen, ook wel cyclinen genoemd, zijn antibiotica die een breedspectumwerking hebben; ze werken tegen een grote groep zowel Gram-positieve als Gram-negatieve bacteriën. Ook zijn ze werkzaam tegen andere micro-organismen, zoals spirocheten, actinomyceten en verschillende protozoa, Rickettsieae, bepaalde soorten van Mycoplasma. Ze werken echter niet tegen schimmels en virussen.

De werkzame stof tetracycline wordt geproduceerd door bacteriën uit het geslacht Streptomyces. De werking berust op remming van de eiwitproductie van bacteriën die gevoelig zijn voor tetracyclinen, de bacteriostatische werking. Het kan om die reden beter niet gecombineerd gegeven worden met andere antibiotica die bactericide (bacteriedodend) werken, omdat die juist op de bacteriën aangrijpen in de delingsfase.

Ontstaan en ontwikkeling

De werkzame stof tetracycline werd voor het eerst ontdekt bij geneesmiddelenfabrikant Pfizer, door Lloyd Conover. De groep tetracyclinen omvat een aantal stoffen die dezelfde chemische basisstructuur hebben: behalve tetracycline zijn dit oxytetracyline, doxycycline en minocycline. Ze werken op een vergelijkbare manier.

Toepassing van tetracyclinen

Bij een aantal infectieziekten gaat de voorkeur voor de behandeling uit naar doxycycline; bacteriële infecties van de luchtwegen, het keel-, neus- oorgebied, urineweginfecties, ooginfecties, infecties van het maag-darmkanaal, de ziekte van Lyme (Borreliose), ongecompliceerde gonorroe en infecties veroorzaakt door Chlamydia. Ook wordt het middel ingezet bij de behandeling van ernstige acne.

Toediening

Tetracycline komt in de vorm van oogdruppels en oogzalf, crème, zalf, capsules en mondspoeling. Andere middelen, die calcium, magnesium, bismut, aluminium, ijzer of zink bevatten, veroorzaken een verminderde opname van tetracycline. Tetracycline mag niet met melk worden ingenomen. Doxycycline is verkrijgbaar in gewone tabletten, oplostabletten (dispers) en injectievloeistof.

Bijwerkingen van tetracyclinen

Er kunnen maag-darmstoornissen optreden als bijwerking bij het gebruik van tetracyclinen, zoals misselijkheid, braken en diarree. Ook zijn allergische reacties, zoals netelroos, mogelijk evenals overgevoeligheid voor zonlicht (zonnebrand!). Bij langdurig gebruik kan een gebrek aan vitamine B ontstaan. Bij hoge doses kan leverbeschadiging optreden. Doxycycline en minocycline hebben minder bijwerkingen dan tetracycline, en bij behandeling gaat de voorkeur uit naar deze middelen.

Antibiotica uit deze groep vertragen de botopbouw (de botten worden brozer) en de tandontwikkeling wordt ook nadelig beïnvloed: er kan een onherstelbare tandverkleuring ontstaan. Daarom worden deze antibiotica zoveel mogelijk vermeden bij kinderen onder de acht jaar oud. Zwangere vrouwen kunnen deze middelen om die reden ook niet gebruiken; net als vrouwen die borstvoeding geven, het komt dan namelijk ook in de moedermelk terecht.

Als de uiterste houdbaarheidsdatum van tetracycline is verstreken, kan het niet meer gebruikt worden; de mogelijkheid bestaat dat het dan giftig wordt en dit kan ernstige schade aan de nieren veroorzaken.

Wisselwerking van tetracyclinen met andere medicijnen

Antibiotica uit de groep tetracyclinen verhinderen de werking van bactericide antibiotica, zoals penicilline, die daarom beter niet tegelijk gebruikt kunnen worden. Vrouwen die een oraal anticonceptiemiddel met oestrogenen gebruiken (de pil) moeten er rekening mee houden dat de werking hiervan minder betrouwbaar wordt door gelijktijdig gebruik van antibiotica uit deze groep. Hierdoor kunnen doorbraakbloedingen optreden en ook is zwangerschap mogelijk.

Merknamen van antibiotica uit de groep tetracyclinen

Tetracyclinen worden sinds 1952 over de hele wereld verkocht en doxycycline sinds 1966, onder verschillende merknamen.
Minocycline is sinds 1972 internationaal op de markt. In de tabel een aantal merknamen van de verschillende middelen uit deze groep antibiotica, de toedieningsvorm en toepassing.