Bloedprikken: Afname van bloed voor medisch onderzoek

Afname van bloed voor medisch onderzoek is één van de meest voorkomende onderzoeken. Dit laboratoriumonderzoek is een relatief simpel onderzoek en daardoor niet erg belastend voor een patiënt. Bloedonderzoek beslaat een heel wijd spectrum. Zo kan er onderzoek gedaan worden naar glucose, kalium, schildklierhormoon, HIV, hartmerkers, enz. Het speelt een belangrijke rol bij het diagnosticeren of uitsluiten van een ziekte. Het bloedonderzoek is daarom het meest aangevraagde laboratoriumonderzoek.

Bloedafname

Strikt genomen valt onder bloedafname elke vorm van afname van bloed. Dus behalve bloedafname voor medisch onderzoek kun je ook hiertoe rekenen het doneren van bloed. Bij het doneren van bloed staat een donor vrijwillig een bepaalde hoeveelheid bloed af, dat beschikbaar gesteld wordt aan patiënten die dit nodig hebben. Denk hierbij aan bijvoorbeeld bloedtransfusies. Ook worden er uit het afgestane bloed medicijnen gefabriceerd. Behalve deze vorm van bloedafname, het doneren van zogenaamd “volbloed” (een halve liter) kan er ook door middel van “plasmaferese” een bepaald bloedbestanddeel (plasma) afgenomen worden bij de “plasmadonor”. Zowel het doneren van volbloed als plasmadonatie vindt in Nederland plaats bij de bloedbanken van Sanquin.

Dit artikel gaat over de afname van bloed voor medisch onderzoek. Of zoals het in de volksmond genoemd wordt: “Bloedprikken”. Verschillende praktische aspecten worden behandeld, zoals hoe het in zijn werk gaat, wie het bloedonderzoek aanvraagt, enz. Aan medische achtergrond informatie wordt weinig aandacht besteed, aangezien het anders veel te uitgebreid zou worden. Uiteraard is bloed niet het enige menselijk materiaal dat onderzocht kan worden, maar wel één van de meest voorkomende onderzoeken. In een gemiddelde huisartspraktijk in Nederland wordt bij ongeveer 4% van de patiënten bloedonderzoek aangevraagd. Behalve bloed zijn er nog vele andere lichaams “materialen” die onderzocht kunnen worden zoals bijvoorbeeld urine, hersenvocht (liquor cerebrospinalis), maagsap, sperma, vruchtwater (amnionvocht), sputum of ontlasting (faeces).

Doel van het bloedonderzoek

Het belangrijkste doel van het bloedonderzoek is het vaststellen of uitsluiten van een ziekte. Tevens kan door middel van dit onderzoek een ziekte worden vervolgd of kan het succes van een bepaalde behandeling/medicatie worden vastgesteld. Daarnaast kan het bloedonderzoek ook een preventieve reden hebben, dus het helpen voorkomen van een ziekte.

Bloed kan het best omschreven worden als de belangrijkste transporteur in ons lichaam. In bloed worden stoffen in opgeloste vorm of gebonden vorm getransporteerd. Bovendien worden afweerstoffen tegen schadelijke agentia van zowel vanuit ons lichaam als van buitenaf getransporteerd door ons bloed. Bloed is dan ook dé lichaamsvloeistof die van levensbelang is. Concentraties van tal van stoffen in het bloed zijn beïnvloedbaar door allerlei factoren; bloed is een vloeistof met een zeer complexe samenstelling. Bij het bloedonderzoek wordt dan ook gekeken of bepaalde bestanddelen in je bloed binnen bepaalde grenzen vallen (referentiewaarden). De verschillende bestanddelen in het bloed zijn bij een gezond persoon in de juiste verhouding en hoeveelheid aanwezig. Bij ziekten komen bepaalde stoffen teveel of te weinig voor. Globaal kun je zeggen dat de samenstelling van het bloed een afspiegeling is van de conditie van de organen. Afwijkende bloedwaarden worden in combinatie met de ziektegeschiedenis van de patiënt en de bevindingen uit eventuele andere onderzoeken geïnterpreteerd en vaak trekt de behandelend arts hieruit zijn conclusies voor diagnose en behandeling.

De meest voorkomende bloedonderzoeken zijn:

• Glucose voor diabetes
• BSE (bezinking)
• CRP voor acute ontstekingen
• Hb voor o.a. bloedarmoede
• TSH voor schildklierafwijkingen

Waarom zijn er zo veel verschillende bloedbuizen?

In ons bloed zijn zeer veel verschillende stoffen aanwezig. Voor het bepalen van deze verschillende stoffen is het nodig om verschillende additieven (toevoegingen) aan de afnamebuis te doen. Zonder deze additieven zou het bloed na afname snel stollen. Hoeveel buizen en van welke soort nodig zijn wordt per patiënt bepaald door de laboratoriummedewerker. Dit is afhankelijk van de aangevraagde soort stoffen voor het bloedonderzoek. Sommige bepalingen kunnen uit dezelfde buis gedaan worden en zo wordt voorkomen dat er onnodig veel bloed afgenomen wordt. De verschillende soorten afnamebuizen hebben een andere kleur dop zodat ze gemakkelijk onderscheiden kunnen worden. Wel moet er nog op gelet worden dat de buizen in de juiste volgorde worden afgenomen, dit om contaminatie (vervuiling) van één buis naar een andere te vermijden.

Wie vraagt het bloedonderzoek aan?

In principe kan elke zorgverlener een bloedonderzoek aanvragen. Bijvoorbeeld:

• Huisarts
• Medisch specialist
• Verloskundige
• Keuringsarts (sport, bedrijven, enz.)
• Trombosedienst

Afhankelijk van de klachten heeft de zorgverlener op het laboratoriumformulier aangekruist welk(e) onderzoek(en) hij of zij noodzakelijk acht om een diagnose te kunnen stellen. Op het formulier staan de onderzoeken gegroepeerd naar de aard van de klachten. Soms is het nodig dat je voor de bloedafname nuchter bent. Dat wil zeggen dat je vanaf 24.00 uur niets meer mag eten en drinken, met uitzondering van water. De zorgverlener behoort dit van tevoren duidelijk aan te geven, ook als je behalve het bloedprikken nog ochtendurine mee dient te nemen.

Preventief bloedonderzoek

Behalve de hierboven genoemde zorgverleners kun je ook zelf het bloedonderzoek aanvragen. Meestal is er dan sprake van een "preventief bloedonderzoek". Er zijn inmiddels heel wat organisaties die je in de gelegenheid stellen om – zonder enige tussenkomst van huisarts of specialist – een bloedonderzoek aan te vragen. Je kunt via internet gemakkelijk een dergelijk onderzoek aanvragen en aangezien jezelf in dit geval de aanvrager bent, gaat de uitslag ook alleen naar jou. Uitslagen zijn vaak al binnen 1 à 2 dagen bekend en kunnen via de site door ingelogd te zijn opgevraagd worden. Indien gewenst kunnen de uitslagen ook aan je doorgemaild worden. Het gevoel om eindelijk eens zelf te kunnen bepalen wat je onderzocht wilt hebben en het gevoel van volledige privacy, geen bemoeienissen van derden, enz. maken dat dit soort preventieve bloedonderzoeken steeds populairder worden. Bovendien is de kwaliteit van het onderzoek gelijk aan een onderzoek aangevraagd door een arts. Het bloed wordt immers in dezelfde laboratoria onderzocht, met dit verschil dat nu de uitslag alleen naar jou gaat.
Populaire aanvragen zijn bijvoorbeeld: glucose, cholesterol, HIV-test en hepatitis C. Als er geen afwijkingen zijn in de bloedwaardes, geeft dit bij veel mensen een enorm geruststellend gevoel. Zijn er toch afwijkingen, dan kun je natuurlijk alsnog een arts raadplegen.

Waar kun je bloedprikken?

Veel mensen denken dat je voor bloedprikken naar een laboratorium van een ziekenhuis moet gaan. Dit is echter niet waar; je kunt behalve bij het ziekenhuis ook terecht bij veel andere priklocaties in de regio. Zo kun je dicht bij huis bloed af laten nemen bijvoorbeeld bij een Gezondheidscentrum, Huisartspraktijk, Wijkcentrum, Cultureel Centrum, Woonzorgcentrum, Apotheek, enz. Vaak zijn dit prikposten met minder lange wachttijden, geen parkeerproblemen en vaak ook nog dicht in de buurt, wat met name voor ouderen minder belastend is. Op vastgestelde tijden kun je er terecht om bloed te laten prikken zonder afspraak. Tevens kun je er ook nog ander onderzoeksmateriaal inleveren zoals urine of faeces. Je mag altijd zelf beslissen waar je bloed laat prikken. Zelfs als je onder behandeling bent bij een specialist in het ziekenhuis, kun je er voor kiezen om bloed te prikken bij een prikpost bij jou in de buurt.

Na de bloedafname worden de bloedbuizen naar een laboratorium gebracht, waar verdere analyse van het bloed plaats vindt. De uitslagen zijn binnen 1 à 2 dagen bekend en kunnen tegenwoordig veelal digitaal door de aanvrager opgevraagd worden. Bij spoed-aanvragen, zogenaamde cito-aanvragen, is de uitslag dezelfde dag al bekend en wordt doorgebeld naar de aanvrager.

Thuisprikken

Indien het voor een patiënt door een medische noodzaak onmogelijk is om naar een priklocatie te gaan, of de gang naar een prikpost erg belastend is voor een patiënt, kan de arts er voor kiezen om de patiënt thuis te laten bloedprikken. Dit zogeheten “thuisprikken” moet dan wel aangevraagd worden. Duidelijk moet dan ook zijn aangegeven of het een nuchtere patiënt betreft of niet. Bij een patiënt die nuchter moet zijn voor het bloedprikken kan dan ingepland worden dat hij of zij vroeg in de ochtend geprikt wordt aan huis, zodat er niet al te lang gewacht hoeft te worden voordat er gegeten mag worden.

Wie verricht de bloedafname?

Het onderzoeksmateriaal (bloed) behoort ten allen tijde op de juiste manier afgenomen te worden. Dit is van groot belang met betrekking tot de resultaten van het bloedonderzoek. Elke analyse verliest zijn waarde bij onjuiste bloedafname. Bovendien behoort de afname veilig te gebeuren, in het belang van zowel de patiënt als de laboratoriummedewerker. Alle medewerkers op een prikpost behoren bekend te zijn met het correct af nemen van het onderzoeksmateriaal. Dit betekent het correct “prikken”, maar zeker ook het gebruik van de juiste bloedbuis en de juiste volgorde bij afname van verschillende buizen. Uiteraard is het ook van belang dat alle persoonsgegevens nauwkeurig gecontroleerd worden en dat elk onderzoeksmateriaal van de juiste persoonsgegevens wordt voorzien.

Bloedafname is een zogenaamde "voorbehouden handeling". Voorbehouden handelingen zijn handelingen die onaanvaardbare risico’s met zich meebrengen als ze door een ondeskundige worden uitgevoerd. Deze handelingen mogen alleen worden uitgevoerd door een beroepsbeoefenaar die daartoe zelfstandig bevoegd is. De bloedafname in Nederland wordt daarom alleen verricht door gediplomeerd personeel dat bekend is met het vakkundig afnemen van bloed. Zo werken er op de diverse priklocaties meestal medisch laboratoriummedewerkers (analisten), verpleegkundigen of doktersassistenten.

Welke vormen van bloedafname zijn er?

De bloedafname voor medisch onderzoek kan op verschillende manieren gebeuren.

• Venapunctie: De meest voorkomende bloedafname. Wordt afgenomen uit een ader, meestal uit de elleboogplooi.
• Vingerprik: Bloedafname uit de vinger oftewel capillair bloed. Vindt meestal plaats bij kleine kinderen of bij diabetes patiënten.
• Arteriële punctie: Bloedafname verricht uit een slagader wanneer er informatie nodig is over de pH en de hoeveelheid zuurstof in het bloed. Uitgevoerd door een arts.