Remineralisatie: kan je cariës genezen met juiste voeding?

De gangbare opvatting luidt dat gaatjes in tanden en kiezen worden veroorzaakt door een slechte mondhygiëne (te weinig of verkeerd poetsen en flossen), overmatige suikerconsumptie en/of natuurlijke aanleg ('slechte genen') en alleen hersteld kunnen worden door een bezoek aan de tandarts. In ieders mond vindt evenwel een dynamisch proces plaats van enerzijds demineralisatie (het onttrekken van mineralen zoals calcium aan de tand) wat leidt tot gaatjes en anderzijds remineralisatie (het herstel van beginnende cariës). De vraag is echter wat de rol van voeding bij is bij deze processen. Dat suiker- en zuurhoudende voeding demineralisatie stimuleren, wordt algemeen aanvaard. Er zijn evenwel ook onderzoeken die erop wijzen dat remineralisatie gestimuleerd kan worden met voeding die rijk is aan vitaminen en mineralen. Op deze manier kan het natuurlijke herstel van beginnende gaatjes ('glazuurcariës', oftewel cariës die het tandbeen nog niet heeft bereikt) worden bevorderd, zo wordt betoogd.

• Remineralisatie: natuurlijk herstel van cariës
• Gaatjes in tandglazuur versus gaatjes in tandbeen
• Beginnende gaatjes herstellen met juiste voeding?
• Mineralen en vitaminen die cruciaal zijn voor het herstellen van cariës
• Leidraad voor juiste voedingspatronen

Remineralisatie: natuurlijk herstel van cariës

Cariës ontstaat als gevolg demineralisatie, wat inhoudt dat mineralen (vooral calcium) uit het glazuur (of het tandbeen) van de tand worden onttrokken. Demineralisatie wordt gestopt of zelfs ongedaan gemaakt wanneer remineralisatie plaatsvindt. In dit geval herstelt de tand zich, zodat de cariës wordt genezen. Demineralisatie en remineralisatie zijn twee dynamische processen die bepalen of gaatjes in tanden of kiezen ontstaan of juist herstellen.

Gaatjes in tandglazuur versus gaatjes in tandbeen

Het zichtbare deel van een tand of kies wordt de kroon van de tand genoemd. De kroon bestaat uit meerdere lagen. Het buitenste, zichtbare deel van de kroon is het tandglazuur (of ook wel tandenamel genoemd, naar de Engelse term tooth enamel). Deze laag bedekt het tandbeen (de dentine).

Gaatjes in tandglazuur (glazuurcariës)

Het menselijk lichaam kan gaatjes in het tandglazuur herstellen door middel van remineralisatie. Om deze reden zullen tandartsen kleine, beginnende gaatjes doorgaans niet vullen, in de wetenschap dat de tand zich nog kan herstellen zolang de cariës het tandbeen niet heeft bereikt.

Gaatjes in tandbeen (dentine)

Cariës begint in het tandglazuur maar kan zich verspreiden tot het tandbeen. Indien het gaatje eenmaal het tandbeen heeft bereikt, kan de cariës niet meer op natuurlijke wijze worden hersteld. In dit geval is een bezoek aan de tandarts noodzakelijk. Hoe sneller dit bezoek volgt des te beter, zodat voorkomen kan worden dat de cariës zich verder verspreidt en uiteindelijk mogelijk ook een wortelkanaalbehandeling nodig is.

Beginnende gaatjes herstellen met juiste voeding?

Het is algemeen aanvaard dat de glazuurcariës in tanden of kiezen kan worden afgeremd of zelfs omgekeerd door demineralisatie te ontmoedigen en remineralisatie te bevorderen. De vraag is evenwel welke rol voedsel hierbij speelt.

Onderzoek bij kinderen met gaatjes

In een in 1932 in het British Medical Journal gepubliceerd onderzoek zijn 62 kinderen met gaatjes in hun tanden onderverdeeld in drie groepen. Groep 1 volgde een normaal voedingspatroon aangevuld met voeding rijk aan fytinezuur (havermout), groep 2 at een normaal voedingspatroon aangevuld met vitamine D-supplementen en groep 3 at graanvrije voeding en nam eveneens vitamine D-supplementen in.

De resultaten, hieronder in een tabel weergegeven, laten zien dat bij de kinderen in groep 1 een duidelijke toename in de gaatjes te zien is. Bij de kinderen in groep 2 en 3 (die meer vitamine D innamen dan de kinderen in groep 1) daarentegen is te zien dat zich meer gaatjes hebben hersteld dan gevormd. Bij de kinderen in groep 3 (die, anders dan groep 2, een graanvrij dieet hebben gevolgd) was het herstel het grootst. Het verschil tussen groep 1 enerzijds en groep 2 en 3 anderzijds is evenwel duidelijk groter dan het verschil tussen groep 2 en groep 3, wat laat zien dat innemen van extra vitamine D van groter belang is dan het vermijden van fytinezuur.

Mineralen en vitaminen die cruciaal zijn voor het herstellen van cariës

De gangbare opvatting over de invloed van voeding op tandbederf luidt dat overmatige suikerconsumptie vermeden moet worden. Uit de inzichten van onder meer Edward Mellanby (de ontdekker van vitamine D) en Weston Price (een Canadese tandarts die veel onderzoek heeft gedaan naar de relatie tussen voeding en de gezondheid van tanden en de mens in het algemeen) concludeert Ramiel Nagel evenwel in zijn boek Cure Tooth Decay: Remineralize Cavities & Repair Your Teeth Naturally With Good Food dat er vier eetpatronen zijn die tot tandbederf kunnen leiden:

• Een tekort aan mineralen (calcium, magnesium en fosfor);
• Een tekort aan in vet oplosbare vitamines (A, D, E en K);
• Teveel consumptie van zuur voedsel;
• Teveel consumptie van suikerrijk voedsel.

Het vermijden van suiker is, kortom, belangrijk, maar de andere drie hierboven genoemde punten zijn dit eveneens.

Leidraad voor juiste voedingspatronen

De vier hierboven genoemde punten kunnen uitgewerkt worden tot een voedingsplan dat, naar Ramiel Nagels inzicht, het herstel van cariës optimaal ondersteunt door remineralisatie te stimuleren en demineralisatie te ontmoedigen. Een dergelijk voedingsplan kan op vele manieren vorm gegeven worden, waarbij de onderstaande punten als leidraad kunnen dienen.

Vermijd suiker

Suiker is de bekendste boosdoener voor cariësvrije tanden. Voedsel dat om deze reden beter vermeden kan worden, is onder andere:

• Snoep;
• Frisdrank;
• Koekjes en gebak;
• Jam;
• Cornflakes;
• Gedroogd fruit en fruit uit blik;
• IJs, milkshakes, etc.;
• Brood;
• Soep uit blik;
• Sauzen, waaronder barbecuesaus, saladedressing en tomatensaus.

Vermijd (fytine)zuur

Fytinezuur maakt het voor het lichaam moeilijker om mineralen op te nemen en kan om deze reden beter worden vermeden aangezien mineralen als calcium, magnesium en fosfor cruciaal zijn voor de (re)mineralisatie van tanden. Voedsel dat veel fytinezuur bevat, is onder andere:

• Noten (amandelen, walnoten, cashewnoten, etc.);
• Onbewerkte graanproducten (haver, gerst, wilde rijst, etc.);
• Alle soorten bonen en zaden.

Noten, graanproducten, bonen en zaden zijn echter ook zeer voedzaam, zodat het volledig vermijden hiervan niet is aan te bevelen. Gelukkig kan het gehalte fytinezuur in dit voedsel sterk worden verminderd door het op de juiste wijze te bereiden:

• Rooster noten of laat ze weken en kiemen voor consumptie;
• Laat graanproducten weken voor verdere bewerking of consumptie;
• Laat bonen of zaden weken en kiemen voor consumptie;

Eet voedsel dat rijk is aan mineralen en vitamines

Suiker en zuurhoudend voedsel moet vermeden worden, maar voedsel dat rijk is aan mineralen en vitamines moet juist volop worden genuttigd voor het herstel van glazuurcariës. Met name aanbevelenswaardig zijn:

• Rauwe melkproducten (kefir, kaas, etc.);
• Dierlijke producten (vlees, vis, eieren, etc.);
• Groenten, vooral bladgroenten (kool, lof, spinazie, etc.);
• Fruit;
• Op de juiste wijze (zie hierboven) bereide noten, graanproducten, bonen en zaden;

Daarnaast, is het van belang dat de huid aan voldoende zonlicht wordt blootgesteld zodat het lichaam voldoende vitamine D aanmaakt. Een tekort aan zonlicht kan gecompenseerd worden met vitamine D-supplementen. Het Voedingscentrum beveelt 10 microgram vitamine D per dag aan (of 20 microgram voor 70+'ers).