Orthorexia nervosa, symptomen en behandeling

Orthorexia nervosa is een eetstoornis waarbij er sprake is van een obsessie voor gezonde voeding. Symtomen zijn onder andere dat men veel tijd en emotionele energie besteed aan het verkrijgen, bereiden en eten van voedsel, volgens een vast en bijna ritueel patroon. De term werd in 2000 voor het eerst gemunt door psycholoog Steven Bratman en is afkomstig uit het Grieks (ortho = juist en orexia = eetlust). Orthorexia nervosa zoals de volledige naam luidt, is overigens nog niet erkend als psychische aandoening

Wat is orthorexia?

Op de vraag: 'wat is ortorexia', zijn er verschillende antwoorden mogelijk. Dit komt met name omdat er nog maar weinig wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar deze psychische aandoening. Hoewel er tussen de tot nu toe gepubliceerde studies over dit onderwerp veel verschillen zitten, blijkt wel dat alle patiënten een ongezonde obsessie hebben voor supergezond voedsel en er zeer veel voor doen om daarnaast ook zo gezond mogelijk te leven.

Wanneer de zoektocht naar gezonde voeding pathologische vormen aan begint te nemen, dan uit zich dit in een kenmerkend voedingspatroon. Men eet alleen voedsel dat biologisch geteeld is, geen genetisch gemodificeerde ingrediënten heeft en geen E-nummers, pesticiden of herbiciden bevat. Ook probeert men het eten van vlees, vis, vet, koolhydraten en zout geheel of gedeeltelijk te vermijden. Daarnaast heeft men vaak een sterke voorkeur voor exotische superfoods die extra gezondheidswaarde zouden hebben ten opzichte van normaal voedsel.

Diagnose orthorexia nervosa

Doordat de symptomen van orthorexia nog niet precies zijn vastgelegd, is de diagnose soms moeilijk te stellen. Bratman heeft een lijst gepubliceerd met symptomen die passen bij orthorexia.

• Men besteedt meer dan drie uur per dag met nadenken over gezonde voeding.
• De kwaliteit van het voedsel wordt belangrijker geacht dan het plezier van eten.
• Wanneer de kwaliteit van het voedsel een keertje minder is, ervaart men een afgenomen kwaliteit van leven.
• Schuldgevoel wanneer het ideale dieet niet nauwkeurig gevolgd wordt.
• Veel tijd kwijt met het plannen van de maaltijden voor de volgende dag.
• Sociaal isolement tenminste deels veroorzaakt door de obsessie voor voeding.

Wanneer bovenstaande symptomen (en enkele andere) aanwezig zijn, dan is volgens Bratman de diagnose orthorexia nervosa op zijn plaats. De diagnose orthorexia kent verder nog verschillende graden van ernst. Wanneer sommige handelingen bij de voedselbereiding altijd op dezelfde manier worden uitgevoerd (altijd de groenten op een bepaalde manier snijden) of als er alleen een bepaald type keukengerei gebruikt wordt (hout of keramiek), dan kunnen dit eveneens symptomen zijn van obsessieve rituelen zijn die samenhangen met orthorexia.

Kortom, indien de omgang met voedsel een negatieve invloed heeft op het dagelijks leven en de omgang met voedsel een rituele inslag begint te vertonen, dan is dat een sterke indicatie voor orthorexia.

Verschillen tussen orthorexia en andere eetstoornissen

Orthorexia verschilt van twee andere eetstoornissen, anorexia nervosa en boulimia nervosa, in de zin dat het primaire probleem in de kwaliteit van het voedsel zit en niet in de hoeveelheid voedsel die genuttigd wordt. Personen die lijden aan orthorexia maken zich niet zozeer bezorgd over overgewicht en ze beelden zich ook niet in dat ze te dik zijn. Hun fixatie ligt puur bij het dwangmatig handhaven van een gezond en zogenaamd evenwichtig voedingspatroon.

Fysieke en psychologische gevolgen van Orthorexia

Ironisch genoeg zijn de fysieke gevolgen van orthorexia nervosa grotendeels gelijkend op die van een persoon met malnutritie (slechte voeding). Symptomen zijn onder andere bloedarmoede (anemie), hypervitaminose, vitamine A deficiëntie, tekort aan sporenelementen, ondervoeding, hoge bloeddruk en osteoporose. Een ernstig gebrek aan vitamine B12 komt ook vaak voor en dit kan leiden tot een versterking van het afwijkend gedrag en een verergering van het obsessieve eetpatroon. Ook ziet men vaak dat bepaalde tekorten in de voeding leiden tot OCD (Obsessive Compulsive Disorder ofwel Obsessieve Compulsieve Stoornis). Aan de andere kant is het van tevoren aanwezig zijn van OCD een sterke risicofactor voor het ontwikkelen van orthorexia. Psychologische aandoeningen die gecorreleerd zijn met orthorexia zijn naast OCD; depressie en angststoornissen.

Predisponerende factoren

Predisponerende factoren, of beter gezegd eigenschappen die een vergrote kans geven op het ontwikkelen van orthorexia, zijn onder andere een persoonlijkheid waarbij men streng, controlerend en veeleisend is voor zichzelf. Verder is het hebben van een Obsessieve Compulsieve Stoornis een sterke voorspellende factor.

Orthorexia komt bijna niet voor in ontwikkelingslanden. Juist in rijke landen waar de beschikbaarheid van dure superfoods hoog is en men zelf een keuze kan maken welk voedsel men tot zich neemt, komt orthorexia steeds vaker voor. Het is dus niet de onbereikbaarheid van speciaal duur superfood, maar de keuze die men kan maken tussen hypergezond voedsel en normaal voedsel die leidt tot pathologisch gedrag.

Groepen die extra ontvankelijk zijn om orthorexia te ontwikkelen zijn personen die werkzaam zijn in de sportbranche, zoals trainers, bodybuilders of topsporters. Verder zijn ook vrouwen en jongeren en dus vooral jonge vrouwen een risicogroep omdat zij psychologisch relatief gevoeliger zijn voor zaken rond imago, lichaam en uiterlijk.

Verder is er ook een sterke correlatie geconstateerd tussen orthorexia nervosa en anorexia nervosa. Sommige patiënten die herstellen van anorexia kiezen een dieet met zo weinig mogelijk vet of kunstmatige chemische stoffen in hun voedsel. Het verlangen om een perfect figuur te hebben dat men bij anorexiapatiënten ziet wordt tijdens het herstelproces geabstraheerd naar een poging om het perfecte dieet te eten.

Orthorexia symptomen en oorzaken

Vooral jonge vrouwen zijn gevoelig voor orthorexia en zij zijn juist diegenen die zich spiegelen aan beroemdheden die zich heden ten dage op social media profileren met hun levensstijl en voedselhobby. Deze celebrities denken hierbij uiteraard nauwelijks aan het effect dat hun posts hebben op de psychische toestand van deze jonge vrouwen. Voorbeelden van beroemdheden met gekke voedingspatronen zijn modeontwerper Jean Paul Gaultier die dagelijks grote hoeveelheden verse jus d’ orange drinkt, Wynona Rider, die alleen biologische cola drinkt of Jennifer Lopez die alleen tortilla’s eet op basis van eiwitten.

Wat zijn de oorzaken?

Momenteel is de voedselvoorziening breder dan ooit, maar we leven ook in een tijd waarin er veel informatie over voedsel op ons afkomt die niet of slechts gedeeltelijk waar is. Anno 2016 is de invloed van de media die steeds meer tijd en ruimte besteden aan voedselbereiding (Keuringsdienst van Waarde), koken (Heel Holland Bakt) en de invloed van voedsel op onze hormoonhuishouding en gezondheid onmiskenbaar. Wie gevoelig is voor wat en hoe hij eet leeft in een lastige tijd waarin hij al die informatie op waarde dient te schatten.

Volgens Bratman zijn de belangrijkste motiverende redenen die leiden tot orthorexia nervosa een obsessieve zoektocht naar een betere gezondheid, de angst om vergiftigd te worden door de voedselindustrie of ongerustheid om zogenaamd schadelijke voedseladditieven zoals glutamaat (MSG) en aspartaam. Personen met orthorexia zijn eigenlijk het slachtoffer van deze moderne angsten, vooroordelen en morele oordelen over voedsel. Zij kunnen een gezonde levensstijl niet meer onderscheiden van hun obsessie om de handelingen die tot een gezonde levensstijl lijden, ritueel uit te voeren. Hierbij moet wel in het achterhoofd gehouden worden dat velen met een afwijkend voedingspatroon, zoals veganisten en macrobioten, niet perse lijden aan orthorexia.

Behandeling orthorexia

Bij de behandeling van orthorexia is het geestelijk herstel een stuk moeilijker en langduriger dan het fysieke herstel. Net zoals bij anorexia en boulimia moeten langdurig ingesleten gedragingen en gewoontes uit het “systeem” worden verwijderd. Een effectieve behandeling van orthorexia bestaat uit een multidisciplinair team van specialisten die begeleiden bij het aannemen van nieuwe gedragspatronen. Vaak zitten in dit team psychologen, diëtisten en artsen. De begeleiding heeft als belangrijkste doelstelling de gedachten over voedsel bij te stellen en de obsessieve gedragingen zodanig te verminderen, dat de negatieve gevolgen van deze ziekte voor het leven van een persoon zoveel mogelijk geëlimineerd worden.