Orthorexia, een eetstoornis; ziek door te gezond eten

Anorexia nervosa en boulimia nervosa zijn bekende eetstoornissen. Deze eetstoornissen worden erkend in de medische wereld. Een minder bekende eetstoornis is orthorexia nervosa. Bij orthorexia gaat het niet om gewichtsverlies en niet om eetbuien, het gaat om gezond en puur eten. Het begint met een dieet, waaruit bepaalde ongezonde voedingstoffen worden geschrapt. Er worden echter steeds meer ongezonde voedingsstoffen geschrapt, waardoor er uiteindelijk een zeer beperkt aantal voedingsmiddelen overblijven die voldoen aan de puurheid die in voedsel wordt nagestreefd door orthorexiapatiënten. Hoewel er trots om het volhouden van het strenge gezonde dieet wordt ervaren, raakt het lichaam beschadigd door ondervoeding. Het 'gezonde' dieet kan levensgevaarlijk worden.

Een eetstoornis

In deze tijd, waarin bijna de helft van de Nederlanders overgewicht heeft, wordt de nadruk op gezond voedsel gelegd. We krijgen via social media, op school en op het werk ongevraagd adviezen van beroemdheden, docenten, artsen en zelfs van de overheid. Ondanks de soms gevaarlijk slechte eetgewoonten, kennen we allemaal wel het belang van gezond eten. Maar ook in het consumeren van gezond eten ligt gevaar op de loer, want ook in de wens (of drang) om gezond te eten, kan men doorslaan. Er kan een ongezonde relatie ontstaan met gezond voedsel. Extreem gezond eten kan ongezond worden en zelfs tot de dood leiden. De naam voor deze ongezonde extreme drang om gezond te eten, is orthorexia nervosa.

Wat is gezond?

Gezond eten wordt aanbevolen, maar wat is gezond? De meningen hierover lijken per jaar te veranderen. Elke gezondheidsgoeroe heeft er een andere mening over. Sommige mensen houden zich strenger aan gezonde eetregels dan anderen. Voor een groter groeiende groep, wordt het een obsessie om zo gezond en zo puur mogelijk te eten. Puur houdt voor hen in dat het voedsel volledig onbewerkt is. Er mag niets aan toegevoegd zijn. Het streven naar gezond en puur eten, wordt een bijna onmogelijk streven. De obsessie voor puur eten ontwikkelt zich tot de eetstoornis orthorexia nervosa.

Wat is orthorexia nervosa

De overheersende wens om extreem gezond en puur te willen eten, ontwikkelt zich in de eetstoornis orthorexia. De naam orthorexia is door de arts Steven Bratman aan de eetstoornis gegeven toen hij ermee te maken kreeg in zijn praktijk. Het woord orthorexia komt van het Griekse 'orthos', wat correct betekent en 'orexis', wat eetlust betekent. De toevoeging nervosa betekent dat het een ziekte van een psychische aard is. Orthorexia is anno 2017 nog niet als erkende eetstoornis opgenomen in de DSM-V (Diagnostic Statistical Manual) waarin psychische aandoeningen worden gecategoriseerd. Het is een aandoening, waar nog onderzoek naar wordt gedaan en waarvoor onderzoekmethoden moeten worden ontwikkeld. Volgens de minimale onderzoeken die zijn gedaan, blijkt het vaker bij vrouwen voor te komen dan bij mannen.

De wens om gezond te eten wordt extreem

Orthorexia verloopt meestal in twee fasen. In het begin wordt er steeds wat meer ongezonde voeding geschrapt. Er worden bijvoorbeeld geen suikers meer gegeten, dan ook geen zuivel en daarna worden ook koffie en fruit geschrapt. Op den duur blijft er nauwelijks nog iets over wat de gewenste puurheid heeft, zoals orthorexiapatiënten dat nastreven. Het gaat hen niet om de kwantiteit van het voedsel, maar om de kwaliteit.

Na verloop van tijd worden de zelfverzonnen eetregels om puur te eten steeds strenger. Als er zo'n zelfverzonnen regel wordt overschreden, volgt er een consequentie, zoals extreme detox. De fixatie op gezond en puur eten en het plannen en bedenken ervan wordt zo'n obsessie dat het een normaal sociaal leven in de weg staat. Door de fixatie op gezond eten is geen ruimte meer voor sociale interactie, het gevolg is isolatie.

Gevoel van eigenwaarde

Het voedsel wordt met het oog op puurheid, door orthorexiapatiënten, verdeeld in goede en slechte voedingstoffen. Het eten van puur en gezond voedsel zorgt bij de orthorexiapatiënten voor een gevoel van eigenwaarde. Ze zijn bijna trots op zichzelf. Er wordt minzaam gekeken naar mensen die zich wel te buiten gaan aan ongezond voedsel. Het wordt beschouwd als incorrect.

Het verschil tussen orthorexia en anorexia

Bij orthorexia is er geen enkele wens om gewicht te verliezen, zoals bij anorexia. Orthorexia heeft ook niets te maken met eetbuien en afvallen, zoals bij boulimia. Door de drang om extreem gezond te eten ontstaat er, behalve vitaminegebrek, wel een opvallend gewichtsverlies, zonder dat dat de bedoeling is. Dat is het verschil met anorexia, waarbij de focus wel op gewichtsverlies ligt. Hoewel orthorexia en anorexia dus verschillende eetstoornissen zijn, kunnen ze wel in elkaar overlopen of elkaar opvolgen. Het willen nuttigen van alleen gezond voedsel, kan door anorexiapatiënten als excuus gebruikt worden om op een sociaal geaccepteerde manier, zo weinig mogelijk calorieën naar binnen te krijgen en dun te blijven. Mensen met anorexia en boulima schamen zich meestal voor hun ongezonde eetgewoonten, mensen met orthorexia ervaren bijna gevoelens van trots op hun 'gezonde' eetpatroon.

Gevolgen voor de gezondheid

Ook al zijn orthorexiapatiënten niet gefixeerd op calorieën en op dun worden of blijven, de minimale voedselinname en het gewichtsverlies als gevolg daarvan, hebben wel gevolgen voor de lichamelijke gezondheid. Er ontstaat vitaminegebrek waardoor gezondheidsproblemen zoals haaruitval, osteoporose, vermoeidheid, lage bloeddruk, huidaandoeningen, bloedarmoede en het uitblijven van de menstruatie, kunnen ontstaan. Orthorexia kan door ondervoeding als gevolg van eenzijdig eten, tot de dood leiden.

Behandeling

De eerste stap in de behandeling, is het erkennen van het probleem. Er moet ingezien worden dat er geen gezond dieet wordt gevolgd, maar dat er een eetstoornis is ontstaan met alle gevolgen van dien. De opgelopen schade aan de gezondheid moet eerst worden behandeld, voordat er met behulp van professionele hulpverleners, zoals een diëtist en een psycholoog, aan de verandering van de levensstijl wordt begonnen. De verandering betekent niet dat het hele dieet moet worden omgegooid, of dat de principes er niet meer toedoen, maar enkele aanpassingen invoeren, kan al voldoende zijn. Er kunnen bijvoorbeeld vitaminen, koolhydraten, proteïnen en mineralen aan het dieet toegevoegd worden. De volgende stap op weg naar genezing, is inzien waar de obsessie naar gezond voedsel vandaan komt. Welke psychologische factoren liggen achter de strenge zelfverzonnen regels voor puur voedsel? De stap daarna betreft het loslaten van de obsessie en wellicht een nieuwe interesses, buiten voedsel om, gaan ontwikkelen.