Orthorexia nervosa: Eetstoornis door obsessief gezond eten

Orthorexia nervosa is een eetstoornis die zich kenmerkt door patiënten die heel obsessief een gezond dieet nastreven. Dit obsessief bezig zijn met het eten van alleen maar gezond voedsel interfereert met bepaalde aspecten van het leven, zoals het sociale leven, het privéleven en/of het professioneel leven. Deze psychische aandoening heeft daarnaast negatieve effecten op de fysieke gezondheid. Hoewel orthorexia nervosa anno oktober 2020 geen ‘officiële’ eetstoornis is volgens de diagnostische en statistische handleiding voor psychische stoornissen, is deze aandoening net zo klinisch significant als andere eetstoornissen. De aandoening leidt namelijk onbehandeld tot ernstige gevolgen voor de fysieke en/of mentale gezondheid. Daarnaast krijgen patiënten met onbehandelde orthorexia nervosa sneller te maken met andere eetstoornissen. De term 'orthorexia nervosa' werd tot slot in 1997 geïntroduceerd door de Amerikaanse arts Steven Bratman.

• Epidemiologie
• Oorzaken van psychische aandoening
• Risicofactoren van obsessief gezond voedsel eten
• Geassocieerde aandoeningen
• Symptomen
• Gevolgen van orthorexia nervosa
• Fysieke gezondheid
• Sociale en psychische gezondheid
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van eetstoornis
• Prognose van te gezonde voeding te consumeren
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Orthorexia nervosa, een relatief nieuwe eetstoornis, wordt gekenmerkt door een obsessieve focus op gezond eten. Hoewel er weinig epidemiologische gegevens beschikbaar zijn, lijkt de aandoening in opkomst te zijn, vooral in westerse samenlevingen waar een nadruk ligt op een gezonde levensstijl. Jongvolwassenen en vrouwen zijn vaker getroffen, en de stoornis komt vooral voor bij mensen met perfectionistische neigingen. De prevalentie van orthorexia wordt geschat op ongeveer 1-7% van de bevolking, maar dit cijfer kan variëren afhankelijk van de gebruikte diagnostische criteria.

Oorzaken van psychische aandoening

Deze aandoening wordt meestal niet bepaald door een slecht lichaamsbeeld. Orthorexia nervosa ligt niet noodzakelijkerwijs geworteld in obsessies over het uiterlijk of de inspanningen om af te vallen. De eetstoornis is verankerd in de behoefte om te eten of om 'gezond' te zijn. Orthorexia nervosa is, net als alle andere eetstoornissen, geen keuze, maar dus eerder een onbewust gedrag dat ontstaat door een ongezonde relatie met voedsel. Veel patiënten worden onder druk gezet om zich aan te passen aan een bepaald beeld dat in de samenleving wordt weergegeven, wat leidt tot een strikt dieet en obsessies over gezond voedsel. Dit leidt mogelijk verder tot gevoelens van angst, isolement en een depressie.

Risicofactoren van obsessief gezond voedsel eten

Er is niet één specifieke oorzaak die leidt tot orthorexia nervosa, maar de risicofactoren zijn vergelijkbaar met andere eetstoornissen zoals:

• angst
• drugsmisbruik
• een behoefte aan een extreme controle
• een depressie
• een intense behoefte om ‘te passen’ in de maatschappij
• een lange geschiedenis van diëten
• een negatief zelfbeeld
• een onopgelost trauma uit de kindertijd
• een overweldigende druk van de samenleving
• een perfectionistische persoonlijkheid
• een verleden / geschiedenis van een trauma
• obsessief bezig zijn met sociale media
• obsessief sporten
• ongezonde relaties
• onopgeloste persoonlijke conflicten
• pesten

Geassocieerde aandoeningen

Veel voorkomende stoornissen die samen optreden bij orthorexia nervosa omvatten:

• drugsmisbruik
• een bipolaire stoornis
• een depressie
• een obsessief-compulsieve stoornis (aandoening met obsessie en dwanghandelingen)
• een obsessieve dwangmatige persoonlijkheidsstoornis
• een posttraumatische stressstoornis
• paniek en angststoornissen

Symptomen

Ongezonde en obsessieve gedachten, emoties en gedragingen over het eten van ‘schoon’ of ‘gezond’ voedsel leidt mogelijk tot volgende symptomen:

• angst
• constante zorgen over het ziek worden door het eten van ‘ongezond’ eten
• een depressie
• een ernstige bezorgdheid over de bereiding van eten
• een extreme beperking voor voedselgroepen
• een irrationele bezorgdheid over voedselbereidingstechnieken en netheid van de keuken
• een obsessie met de kwaliteit in plaats van de hoeveelheid van het voedsel (zoals bij anorexia nervosa)
• een obsessie met het consumeren van supplementen en vitaminen
• een obsessie met het vermijden van voedingsmiddelen die dierlijke producten, vetten, suiker, zout, kleurstof of kleurstoffen en pesticiden bevatten
• een obsessie rond de bereiding van een maaltijd
• een obsessieve bezorgdheid over voedsel en de ontwikkeling van gezondheidseffecten zoals medische aandoeningen, waaronder astma (chronische ontsteking van luchtwegen in longen), allergieën en maag- en darmstoornissen
• extreme gevoelens van schuld of schaamte bij het nuttigen van ongezond voedsel
• extreme hoeveelheden tijd en geld uitgeven rond maaltijdplanning en voedselkeuzes
• gevoelens van kracht en voldoening bij het nuttigen van uitsluitend gezond voedsel
• gevoelens van schuld of schaamte bij het niet kunnen naleven van voedingsnormen
• het vermijden van sociale evenementen met voedsel uit angst om zich niet aan het dieet te kunnen houden
• het vermijden van voedsel dat bereid of gebracht is door anderen
• het weigeren om uit eten te gaan of niet in de buurt van andere soorten voedsel willen zijn
• kritisch denken over anderen die geen strikt dieet volgen
• meer tijd besteden aan het nadenken over eten
• sociale isolatie
• stemmingswisselingen
• zelfhaat
• zichzelf van anderen isoleren omdat deze mensen niet dezelfde overtuigingen delen
• zichzelf voldaan voelen door ‘gezond’ te eten terwijl de interesse in andere activiteiten die voorheen voldoening gaven, verloren gaat

Gevolgen van orthorexia nervosa

Fysieke gezondheid

Een patiënt die geobsedeerd is door gezond eten, eet slechts beperkt of vermijdt voedingsmiddelen of hele voedselgroepen, zoals vetten en koolhydraten. Dit leidt mogelijk tot ondervoeding en vitaminen- en mineralentekorten (voedingstekorten). Verder verhoogt het risico op gewichtsverlies wat ook bijdraagt aan medische complicaties.

Sociale en psychische gezondheid

De sociale en psychologische implicaties van orthorexia nervosa zijn ook significant en verwoestend. Een patiënt met orthorexia nervosa trekt zich mogelijk terug uit het sociale leven en alle zinvolle relaties omdat ze streven naar 'gezond' en 'schoon' eten. Eetgedrag dat samenhangt met orthorexia nervosa brengt zelfs mogelijk een carrière of het gezinsleven in gevaar. Een patiënt met deze stoornis ervaart mogelijk eveneens extreme vormen van schuldgevoelens, een depressie en angst wanneer hij zijn voedselregels niet kan volgen, wat soms leidt tot ernstigere psychische problemen.

Alarmsymptomen

De alarmsymptomen van orthorexia nervosa omvatten een extreme preoccupatie met voedselkwaliteit en zuiverheid, die leidt tot significante beperkingen in het dieet en mogelijk ondervoeding. Patiënten kunnen sociaal geïsoleerd raken doordat ze weigeren buiten hun eigen huis te eten. Een bijkomend alarmsymptoom is het gevoel van schuld of schaamte wanneer niet strikt aan het dieet wordt gehouden, evenals fysieke symptomen zoals gewichtsverlies, vermoeidheid of tekorten aan essentiële voedingsstoffen.

Diagnose en onderzoeken

De aandoening ‘orthorexia nervosa’ is anno oktober 2020 (nog) niet opgenomen in de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders-IV (DSM-IV) van de American Psychiatric Association (APA). De diagnose gebeurt vaak pas wanneer een patiënt anorexia nervosa of boulimia nervosa ontwikkeld heeft. Om de diagnose te stellen, bevraagt de arts de patiënt over het soort eten dat hij eet, zijn gedachten en gevoelens rond eten, zijn veranderingen in het dagelijks leven en zijn eventuele psychische en fysieke gevolgen rond het eten van gezonde maaltijden.

Behandeling van eetstoornis

De behandeling van de eetstoornis vormt mogelijk een uitdaging voor de arts. Hij behandelt vooreerst alle onderliggende emoties van de psychische aandoening. Orthorexia nervosa is, net als veel andere eetstoornissen, namelijk het gevolg van onderliggende onopgeloste gevoelens en orthorexia nervosa geeft patiënten een manier om hun lage zelfrespect en kwetsbaar ego te overwinnen. Psychotherapie, maaltijdondersteuning, voedingsadvies, medicatie en/of neurofeedback (verandert hersengolven die gedrag, stemming en denkpatronen beïnvloeden) zijn mogelijke behandelingsopties voor deze aandoening. De psychische stoornis leidt mogelijk tot anorexia nervosa of boulimia nervosa (boulimie) en ook deze eetstoornis wordt aangepakt door de arts.

Prognose van te gezonde voeding te consumeren

De prognose van orthorexia nervosa varieert afhankelijk van de ernst van de aandoening en de tijdige behandeling. Met een adequate behandeling kunnen de meeste patiënten hun eetstoornis overwinnen en terugkeren naar een gezonde relatie met voeding. Echter, bij late of inadequate interventie kunnen complicaties zoals chronische ondervoeding, sociale isolatie en psychologische problemen optreden, wat de prognose kan verslechteren. Een langdurige therapie kan nodig zijn om terugval te voorkomen en een gezonde eetgewoonte te behouden.

Complicaties

Complicaties van orthorexia nervosa kunnen ernstig zijn en variëren van fysieke tot psychologische problemen. Ondervoeding, gewichtsverlies en tekorten aan essentiële voedingsstoffen zijn veelvoorkomende fysieke complicaties. Psychologisch kan de aandoening leiden tot angststoornissen, depressie en sociale isolatie. Bovendien kunnen patiënten obsessief gedrag ontwikkelen rond voedselkeuze, wat kan uitmonden in verdergaande eetstoornissen zoals anorexia nervosa.

Preventie

Preventie van orthorexia nervosa richt zich op het bevorderen van een gebalanceerde benadering van een evenwichtig voedingspatroon en het verminderen van de sociale druk rondom perfectie in voedingskeuzes. Onderwijs over de gevaren van obsessief gezond eten en het bevorderen van een gezonde relatie met voedsel zijn essentiële strategieën. Sociale media en andere platforms spelen een belangrijke rol in het verminderen van misleidende informatie over voeding, wat kan bijdragen aan het voorkomen van deze eetstoornis.

Lees verder

• Eetstoornissen: Anorexia, boulimie en binge eating disorder
• Anorexia nervosa: Eetstoornis met verstoord lichaamsbeeld
• Boulimie: Oncontroleerbare vreetbuien en compenserend gedrag
• Binge eating disorder: Eetbuistoornis met vreetbuien
• Pica (eetstoornis): Eten van niet-eetbare stoffen