Orthorexia nervosa: Eetstoornis door obsessief gezond eten

Orthorexia nervosa is een eetstoornis die zich kenmerkt door patiënten die heel obsessief een gezond dieet nastreven. Dit obsessief bezig zijn met het eten van alleen maar gezond voedsel interfereert met bepaalde aspecten van het leven, zoals het sociale leven, het privéleven en/of het professioneel leven. Deze psychische aandoening heeft daarnaast negatieve effecten op de fysieke gezondheid. Hoewel orthorexia nervosa anno oktober 2020 geen ‘officiële’ eetstoornis is volgens de diagnostische en statistische handleiding voor psychische stoornissen, is deze aandoening net zo klinisch significant als andere eetstoornissen. De aandoening leidt namelijk onbehandeld tot ernstige gevolgen voor de fysieke en/of mentale gezondheid. Daarnaast krijgen patiënten met onbehandelde orthorexia nervosa sneller te maken met andere eetstoornissen. De term 'orthorexia nervosa' werd tot slot in 1997 geïntroduceerd door de Amerikaanse arts Steven Bratman.

• Epidemiologie
• Oorzaken van psychische aandoening
• Risicofactoren van obsessief gezond voedsel eten
• Geassocieerde aandoeningen
• Symptomen
• Gevolgen van orthorexia nervosa
• Fysieke gezondheid
• Sociale en psychische gezondheid
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van eetstoornis
• Prognose van te gezonde voeding te consumeren
• Complicaties
• Preventie
• Praktische tips voor het omgaan met orthorexia nervosa
• Werk samen met een arts of psycholoog voor een behandelplan
• Hanteer een flexibele benadering van voeding
• Beperk obsessieve gedachten over voeding
• Verlies de sociale verbinding met voeding niet uit het oog
• Neem de tijd om je emotionele triggers te herkennen
• Ondersteun jezelf door een ondersteunend netwerk op te bouwen
• Vermijd social media en dieetverhalen die obsessieve gedachten kunnen aansteken
• Zorg voor voldoende opvolging van je behandeling
• Misvattingen rond orthorexia nervosa
• Orthorexia is gewoon gezond eten en niet echt een eetstoornis
• Mensen met orthorexia zijn altijd fysiek gezond
• Orthorexia is hetzelfde als anorexia of boulimia
• Orthorexia heeft geen impact op de mentale gezondheid
• Orthorexia wordt veroorzaakt door sociale media en gezondheidsgoeroes
• Je kunt orthorexia oplossen door gewoon wat minder streng te zijn
• Orthorexia is niet gevaarlijk, want het draait om gezond eten

Epidemiologie

Orthorexia nervosa, een relatief nieuwe eetstoornis, wordt gekenmerkt door een obsessieve focus op gezond eten. Hoewel er weinig epidemiologische gegevens beschikbaar zijn, lijkt de aandoening in opkomst te zijn, vooral in westerse samenlevingen waar een nadruk ligt op een gezonde levensstijl. Jongvolwassenen en vrouwen zijn vaker getroffen, en de stoornis komt vooral voor bij mensen met perfectionistische neigingen. De prevalentie van orthorexia wordt geschat op ongeveer 1-7% van de bevolking, maar dit cijfer kan variëren afhankelijk van de gebruikte diagnostische criteria.

Oorzaken van psychische aandoening

Deze aandoening wordt meestal niet bepaald door een slecht lichaamsbeeld. Orthorexia nervosa ligt niet noodzakelijkerwijs geworteld in obsessies over het uiterlijk of de inspanningen om af te vallen. De eetstoornis is verankerd in de behoefte om te eten of om 'gezond' te zijn. Orthorexia nervosa is, net als alle andere eetstoornissen, geen keuze, maar dus eerder een onbewust gedrag dat ontstaat door een ongezonde relatie met voedsel. Veel patiënten worden onder druk gezet om zich aan te passen aan een bepaald beeld dat in de samenleving wordt weergegeven, wat leidt tot een strikt dieet en obsessies over gezond voedsel. Dit leidt mogelijk verder tot gevoelens van angst, isolement en een depressie.

Risicofactoren van obsessief gezond voedsel eten

Er is niet één specifieke oorzaak die leidt tot orthorexia nervosa, maar de risicofactoren zijn vergelijkbaar met andere eetstoornissen zoals:

• angst
• drugsmisbruik
• een behoefte aan een extreme controle
• een depressie
• een intense behoefte om ‘te passen’ in de maatschappij
• een lange geschiedenis van diëten
• een negatief zelfbeeld
• een onopgelost trauma uit de kindertijd
• een overweldigende druk van de samenleving
• een perfectionistische persoonlijkheid
• een verleden / geschiedenis van een trauma
• obsessief bezig zijn met sociale media
• obsessief sporten
• ongezonde relaties
• onopgeloste persoonlijke conflicten
• pesten

Geassocieerde aandoeningen

Veel voorkomende stoornissen die samen optreden bij orthorexia nervosa omvatten:

• drugsmisbruik
• een bipolaire stoornis
• een depressie
• een obsessief-compulsieve stoornis (aandoening met obsessie en dwanghandelingen)
• een obsessieve dwangmatige persoonlijkheidsstoornis
• een posttraumatische stressstoornis
• paniek en angststoornissen

Symptomen

Ongezonde en obsessieve gedachten, emoties en gedragingen over het eten van ‘schoon’ of ‘gezond’ voedsel leidt mogelijk tot volgende symptomen:

• angst
• constante zorgen over het ziek worden door het eten van ‘ongezond’ eten
• een depressie
• een ernstige bezorgdheid over de bereiding van eten
• een extreme beperking voor voedselgroepen
• een irrationele bezorgdheid over voedselbereidingstechnieken en netheid van de keuken
• een obsessie met de kwaliteit in plaats van de hoeveelheid van het voedsel (zoals bij anorexia nervosa)
• een obsessie met het consumeren van supplementen en vitaminen
• een obsessie met het vermijden van voedingsmiddelen die dierlijke producten, vetten, suiker, zout, kleurstof of kleurstoffen en pesticiden bevatten
• een obsessie rond de bereiding van een maaltijd
• een obsessieve bezorgdheid over voedsel en de ontwikkeling van gezondheidseffecten zoals medische aandoeningen, waaronder astma (chronische ontsteking van luchtwegen in longen), allergieën en maag- en darmstoornissen
• extreme gevoelens van schuld of schaamte bij het nuttigen van ongezond voedsel
• extreme hoeveelheden tijd en geld uitgeven rond maaltijdplanning en voedselkeuzes
• gevoelens van kracht en voldoening bij het nuttigen van uitsluitend gezond voedsel
• gevoelens van schuld of schaamte bij het niet kunnen naleven van voedingsnormen
• het vermijden van sociale evenementen met voedsel uit angst om zich niet aan het dieet te kunnen houden
• het vermijden van voedsel dat bereid of gebracht is door anderen
• het weigeren om uit eten te gaan of niet in de buurt van andere soorten voedsel willen zijn
• kritisch denken over anderen die geen strikt dieet volgen
• meer tijd besteden aan het nadenken over eten
• sociale isolatie
• stemmingswisselingen
• zelfhaat
• zichzelf van anderen isoleren omdat deze mensen niet dezelfde overtuigingen delen
• zichzelf voldaan voelen door ‘gezond’ te eten terwijl de interesse in andere activiteiten die voorheen voldoening gaven, verloren gaat

Gevolgen van orthorexia nervosa

Fysieke gezondheid

Een patiënt die geobsedeerd is door gezond eten, eet slechts beperkt of vermijdt voedingsmiddelen of hele voedselgroepen, zoals vetten en koolhydraten. Dit leidt mogelijk tot ondervoeding en vitaminen- en mineralentekorten (voedingstekorten). Verder verhoogt het risico op gewichtsverlies wat ook bijdraagt aan medische complicaties.

Sociale en psychische gezondheid

De sociale en psychologische implicaties van orthorexia nervosa zijn ook significant en verwoestend. Een patiënt met orthorexia nervosa trekt zich mogelijk terug uit het sociale leven en alle zinvolle relaties omdat ze streven naar 'gezond' en 'schoon' eten. Eetgedrag dat samenhangt met orthorexia nervosa brengt zelfs mogelijk een carrière of het gezinsleven in gevaar. Een patiënt met deze stoornis ervaart mogelijk eveneens extreme vormen van schuldgevoelens, een depressie en angst wanneer hij zijn voedselregels niet kan volgen, wat soms leidt tot ernstigere psychische problemen.

Alarmsymptomen

De alarmsymptomen van orthorexia nervosa omvatten een extreme preoccupatie met voedselkwaliteit en zuiverheid, die leidt tot significante beperkingen in het dieet en mogelijk ondervoeding. Patiënten kunnen sociaal geïsoleerd raken doordat ze weigeren buiten hun eigen huis te eten. Een bijkomend alarmsymptoom is het gevoel van schuld of schaamte wanneer niet strikt aan het dieet wordt gehouden, evenals fysieke symptomen zoals gewichtsverlies, vermoeidheid of tekorten aan essentiële voedingsstoffen.

Diagnose en onderzoeken

De aandoening ‘orthorexia nervosa’ is anno oktober 2020 (nog) niet opgenomen in de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders-IV (DSM-IV) van de American Psychiatric Association (APA). De diagnose gebeurt vaak pas wanneer een patiënt anorexia nervosa of boulimia nervosa ontwikkeld heeft. Om de diagnose te stellen, bevraagt de arts de patiënt over het soort eten dat hij eet, zijn gedachten en gevoelens rond eten, zijn veranderingen in het dagelijks leven en zijn eventuele psychische en fysieke gevolgen rond het eten van gezonde maaltijden.

Behandeling van eetstoornis

De behandeling van de eetstoornis vormt mogelijk een uitdaging voor de arts. Hij behandelt vooreerst alle onderliggende emoties van de psychische aandoening. Orthorexia nervosa is, net als veel andere eetstoornissen, namelijk het gevolg van onderliggende onopgeloste gevoelens en orthorexia nervosa geeft patiënten een manier om hun lage zelfrespect en kwetsbaar ego te overwinnen. Psychotherapie, maaltijdondersteuning, voedingsadvies, medicatie en/of neurofeedback (verandert hersengolven die gedrag, stemming en denkpatronen beïnvloeden) zijn mogelijke behandelingsopties voor deze aandoening. De psychische stoornis leidt mogelijk tot anorexia nervosa of boulimia nervosa (boulimie) en ook deze eetstoornis wordt aangepakt door de arts.

Prognose van te gezonde voeding te consumeren

De prognose van orthorexia nervosa varieert afhankelijk van de ernst van de aandoening en de tijdige behandeling. Met een adequate behandeling kunnen de meeste patiënten hun eetstoornis overwinnen en terugkeren naar een gezonde relatie met voeding. Echter, bij late of inadequate interventie kunnen complicaties zoals chronische ondervoeding, sociale isolatie en psychologische problemen optreden, wat de prognose kan verslechteren. Een langdurige therapie kan nodig zijn om terugval te voorkomen en een gezonde eetgewoonte te behouden.

Complicaties

Complicaties van orthorexia nervosa kunnen ernstig zijn en variëren van fysieke tot psychologische problemen. Ondervoeding, gewichtsverlies en tekorten aan essentiële voedingsstoffen zijn veelvoorkomende fysieke complicaties. Psychologisch kan de aandoening leiden tot angststoornissen, depressie en sociale isolatie. Bovendien kunnen patiënten obsessief gedrag ontwikkelen rond voedselkeuze, wat kan uitmonden in verdergaande eetstoornissen zoals anorexia nervosa.

Preventie

Preventie van orthorexia nervosa richt zich op het bevorderen van een gebalanceerde benadering van een evenwichtig voedingspatroon en het verminderen van de sociale druk rondom perfectie in voedingskeuzes. Onderwijs over de gevaren van obsessief gezond eten en het bevorderen van een gezonde relatie met voedsel zijn essentiële strategieën. Sociale media en andere platforms spelen een belangrijke rol in het verminderen van misleidende informatie over voeding, wat kan bijdragen aan het voorkomen van deze eetstoornis.

Praktische tips voor het omgaan met orthorexia nervosa

Orthorexia nervosa is een eetstoornis die zich kenmerkt door een obsessieve focus op gezond eten, waarbij de patiënt probeert elke vorm van 'ongezond' voedsel te vermijden. Deze focus op gezondheid kan leiden tot sociale isolatie, angst en stress, en kan ernstige gevolgen hebben voor de fysieke en mentale gezondheid. Het aanpakken van orthorexia vereist professionele begeleiding, geduld en een holistische benadering van zowel voeding als geestelijke gezondheid.

Werk samen met een arts of psycholoog voor een behandelplan

De behandeling van orthorexia begint vaak met het in kaart brengen van de emotionele en mentale aspecten van de aandoening.

Orthorexia is geen eenvoudige dieetkeuze, maar een psychologische stoornis die professionele behandeling vereist. Het is essentieel om samen te werken met een arts, psycholoog of diëtist die ervaring heeft met eetstoornissen. Therapie, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT), kan helpen om de onderliggende gedachten en overtuigingen die de obsessie met gezond eten aansteken, te veranderen. Je behandelaar kan samen met jou werken aan het ontwikkelen van een gezond eetpatroon zonder de beperkende en obsessieve gewoonten die kenmerkend zijn voor orthorexia.

Hanteer een flexibele benadering van voeding

Het ontwikkelen van een flexibel voedingspatroon is een belangrijke stap in het herstelproces.

In plaats van rigide regels te volgen die je beperken in je voedselkeuzes, is het belangrijk om een meer flexibele benadering van voeding te omarmen. Dit betekent dat je leert om af en toe 'minder gezonde' voedingsmiddelen te eten zonder schuldgevoelens of angst. Door je focus niet te leggen op perfectie, kun je beginnen met het herstellen van een gezond eetgedrag. Het stellen van realistische doelen en het accepteren van variatie in je dieet kan bijdragen aan een gezondere en meer evenwichtige relatie met voedsel.

Beperk obsessieve gedachten over voeding

Het verminderen van obsessieve gedachten over voedsel is essentieel voor het herstel van orthorexia.

Orthorexia gaat vaak gepaard met constant nadenken over voedsel en de gezondheidseffecten van wat je eet. Het ontwikkelen van mindfulness- of ontspanningstechnieken kan helpen om deze obsessieve gedachten te verminderen. Probeer ademhalingsoefeningen, meditatie of yoga om je gedachten tot rust te brengen en je geest te kalmeren. Daarnaast kan het helpen om jezelf regelmatig herinneringen te geven dat een gezonde relatie met voedsel ook betekent dat je geniet van je maaltijden zonder angst of stress.

Verlies de sociale verbinding met voeding niet uit het oog

Eten heeft vaak een sociale en culturele functie die belangrijk is voor je welzijn.

Bij orthorexia kunnen sociale situaties zoals eetfeestjes of uiteten gaan vermeden worden omdat ze als een bedreiging voor het strikt volgen van de dieetregels worden ervaren. Het is belangrijk om je relatie met voedsel in sociale contexten te herstellen, zodat je opnieuw kunt genieten van etentjes zonder obsessief bezig te zijn met wat wel of niet gezond is. Het omgaan met sociale eetmomenten kan geleidelijk worden opgebouwd door kleine stappen te zetten, zoals het meedoen aan een gezamenlijke maaltijd zonder jezelf te veroordelen voor de keuzes die je maakt.

Neem de tijd om je emotionele triggers te herkennen

Vaak is er een emotionele onderliggende oorzaak voor de obsessie met gezond eten.

Orthorexia kan voortkomen uit een behoefte om controle uit te oefenen op je leven of als een manier om met stress, angst of andere emotionele problemen om te gaan. Het is belangrijk om jezelf de tijd te geven om te onderzoeken waarom je je zo gefixeerd hebt op gezond eten en welke gevoelens of situaties die obsessies triggeren. Het werken aan je zelfbewustzijn en het ontwikkelen van copingmechanismen voor stress en andere emoties kan helpen om de diepere oorzaken van orthorexia aan te pakken.

Ondersteun jezelf door een ondersteunend netwerk op te bouwen

Steun van vrienden en familie kan een cruciale rol spelen in het herstelproces.

Het herstel van orthorexia kan een langdurig en moeilijk proces zijn, maar het is belangrijk om steun te zoeken van mensen die je vertrouwt. Een ondersteunend netwerk kan je helpen door moeilijke momenten heen te komen en je motiveren om vol te houden. Het kan ook nuttig zijn om deel te nemen aan een steungroep voor mensen die met eetstoornissen worstelen, zodat je ervaringen kunt delen en leren van anderen die hetzelfde doormaken.

Vermijd social media en dieetverhalen die obsessieve gedachten kunnen aansteken

Sociale media kunnen bijdragen aan de obsessie met gezond eten door het bevorderen van onrealistische schoonheidsnormen en dieetcultuur.

Het is belangrijk om bewust om te gaan met de media die je consumeert. Vermijd sociale mediakanalen of websites die dieettrends en onrealistische gezondheidsdoelen promoten. Deze platforms kunnen je negatieve gedachten over je lichaam en je eetgedrag versterken. Richt je in plaats daarvan op positieve en ondersteunende inhoud die je helpt een gezonde relatie met voeding en je lichaam te ontwikkelen.

Zorg voor voldoende opvolging van je behandeling

Regelmatige opvolging is nodig om te monitoren hoe goed je vordert in je herstelproces.

Het is belangrijk om regelmatig contact te houden met je behandelend arts of therapeut om je voortgang te bespreken en je herstelproces aan te passen indien nodig. Dit kan helpen om terugvallen te voorkomen en ervoor te zorgen dat je de juiste ondersteuning krijgt. Je arts of therapeut kan je begeleiden bij het stellen van haalbare doelen en het ontwikkelen van strategieën om met uitdagingen om te gaan.

Orthorexia nervosa vereist geduld, inzet en een zorgvuldige aanpak. Door een combinatie van medische behandeling, zelfzorg, en professionele ondersteuning kun je werken aan herstel en leren om een gezonde en evenwichtige relatie met voedsel te ontwikkelen.

Misvattingen rond orthorexia nervosa

Orthorexia nervosa is een eetstoornis waarbij iemand een obsessieve fixatie ontwikkelt op het eten van uitsluitend ‘gezonde’ of ‘pure’ voeding. Hoewel het streven naar een evenwichtig voedingspatroon in principe positief lijkt, kan orthorexia ernstige fysieke en psychische gevolgen hebben. Er bestaan veel misvattingen over deze aandoening, wat kan leiden tot onbegrip en een gebrek aan de juiste hulp.

Orthorexia is gewoon gezond eten en niet echt een eetstoornis

Hoewel mensen met orthorexia zich richten op gezonde voeding, gaat het hier niet om een bewuste keuze voor een gezonder leven, maar om een obsessie die hun dagelijks functioneren belemmert. Orthorexia kan leiden tot extreme beperkingen in voedingskeuzes, waardoor tekorten aan vitaminen en mineralen ontstaan. Dit kan serieuze gezondheidsproblemen veroorzaken, zoals verzwakte botten, vermoeidheid en een verstoord metabolisme.

Mensen met orthorexia zijn altijd fysiek gezond

Omdat orthorexia zich richt op ‘gezond’ eten, wordt vaak gedacht dat deze mensen fysiek in een betere conditie verkeren dan anderen. In werkelijkheid kan de obsessie met voedselkwaliteit leiden tot ondervoeding en ernstige lichamelijke gevolgen, zoals een verhoogde kans op ondervoeding, hormonale disbalansen en verzwakte spieren en gewrichten. Het vermijden van essentiële voedingsstoffen kan het lichaam verzwakken en het immuunsysteem aantasten.

Orthorexia is hetzelfde als anorexia of boulimia

Hoewel orthorexia een eetstoornis is, verschilt het van anorexia en boulimia. Bij anorexia draait het vooral om het beperken van calorieën om gewicht te verliezen, terwijl boulimia wordt gekenmerkt door eetbuien en compenserend gedrag. Orthorexia richt zich specifiek op de ‘zuiverheid’ van voedsel. Mensen met orthorexia kunnen ondergewicht ontwikkelen, maar dat is niet altijd het doel, waardoor de aandoening soms minder snel wordt herkend.

Orthorexia heeft geen impact op de mentale gezondheid

Orthorexia is niet alleen een fysieke, maar ook een ernstige psychische stoornis. Mensen met deze aandoening ervaren vaak intense angst en schuldgevoelens wanneer ze iets eten dat niet binnen hun strikt gedefinieerde ‘gezonde’ voedingspatroon past. Dit kan leiden tot sociale isolatie, depressie en een verstoorde relatie met eten en het eigen lichaam. De psychische belasting kan net zo ernstig zijn als bij andere eetstoornissen.

Orthorexia wordt veroorzaakt door sociale media en gezondheidsgoeroes

Hoewel sociale media en dieettrends zeker een rol kunnen spelen in het ontstaan van orthorexia, is de onderliggende oorzaak complexer. Factoren zoals perfectionisme, controlebehoefte en angststoornissen kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van deze eetstoornis. Het is belangrijk om orthorexia niet alleen als een sociaal fenomeen te zien, maar als een diepgeworteld psychisch probleem dat professionele behandeling vereist.

Je kunt orthorexia oplossen door gewoon wat minder streng te zijn

Voor iemand met orthorexia is het versoepelen van hun eetregels niet eenvoudig. De angst om ongezond te eten kan zo groot zijn dat het leidt tot extreme stress of paniekaanvallen. Behandeling, zoals cognitieve gedragstherapie en ontspanningstechnieken, kan helpen om een gezondere relatie met voeding te ontwikkelen. Het herstelproces vereist tijd en professionele begeleiding.

Orthorexia is niet gevaarlijk, want het draait om gezond eten

Orthorexia kan ernstige gevolgen hebben voor zowel de fysieke als mentale gezondheid. Langdurige tekorten aan essentiële voedingsstoffen kunnen leiden tot problemen zoals spierafbraak, verstoorde hormoonspiegels en een verhoogd risico op suikerziekte en hart- en vaatziekten. Daarnaast kan de constante stress rondom voeding een negatieve invloed hebben op het welzijn en het dagelijks functioneren. Het is daarom cruciaal om orthorexia serieus te nemen en tijdig in te grijpen.

Lees verder

• Eetstoornissen: Anorexia, boulimie en binge eating disorder
• Anorexia nervosa: Eetstoornis met verstoord lichaamsbeeld
• Boulimie: Oncontroleerbare vreetbuien en compenserend gedrag
• Binge eating disorder: Eetbuistoornis met vreetbuien
• Pica (eetstoornis): Eten van niet-eetbare stoffen