Slaapproblemen bij kinderen: in- en doorslaapproblemen

Slaapproblemen bij kinderen komen vaak voor. In- en doorslaapproblemen bij het kind wordt ook wel insomnie genoemd. Insomnie kan verschillende oorzaken hebben en kan op verschillende manieren behandeld worden. Insomnie bij baby's komt ook voor. Vaak blijkt dat ouders een te groot onderdeel van het inslaapritueel van de baby uitmaken.

Slaapproblemen bij kinderen

"Mijn kind slaapt erg veel", "mijn kind wil niet naar bed", "mijn kind slaapt slecht" en "mijn kind slaapt erg weinig". Allen zijn uitspraken van ouders die een kind met een slaapprobleem hebben. Slaapproblemen komen redelijk vaak voor bij kinderen en jongeren. In veel gevallen ligt er een ontwikkelingsconflict aan het slaapprobleem ten grondslag. Zo kan het kind dat midden in de fase van separatie-angst zit slecht slapen. Dergelijke slaapproblemen zijn doorgaans van voorbijgaande aard en verdwijnen zodra het kind de ontwikkelingsfase goed doorstaan heeft.

In- en doorslaapproblemen (insomnie)

In- en doorslaapproblemen zijn slaapproblemen waarbij het kind niet goed in slaap kan komen, of niet goed door kan slapen en regelmatig wakker wordt. Er wordt pas gesproken van een in- of doorslaapstoornis, ook wel insomnie genoemd, wanneer er aan een aantal voorwaarden voldoen is. In de meeste gevallen wordt de criteria van de DSM-IV aangehouden:

• Problemen met in- of doorslapen is de voornaamste klacht. Men is niet uitgerust na de slaap. De klachten moeten minstens één maand aanhouden
• De slaapstoornis en de bijbehorende vermoeidheid veroorzaken in significante mate beperkingen on het dagelijks functioneren
• De slaapstoornis is geen onderdeel van narcolepsie, slaapgebonden ademhalingsstoornis, een slaapstoornis gebonden aan de circadiane ritmiek of een parasomnia
• De stoornis komt niet enkel voort uit een andere psychische stoornis
• De stoornis is niet het gevolg van een somatische aandoening of gebruik van (genees)middelen

Wanneer een kind in- of doorslaapproblemen heeft, is het belangrijk de oorzaak van het slaapprobleem te achterhalen.

Primaire insomnie

Primaire insomnie is insomnie waarbij er geen duidelijk identificeerbare lichalijke of psychische stoornis gevonden kan worden. De slaapklachten staan als het ware op zichzelf op de voorgrond. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen een acute primaire insomnie en een chronische primaire insomnie. Een acute primaire insomnie is het gevolg van een ingrijpende gebeurtenis en duurt korter dan drie weken. Een kind kan bijvoorbeeld erg nerveus zijn voor sinterklaas of de verjaardag en daardoor niet goed in slaap komen. Een chronische primaire insomnie is doorgaans het gevolg van spanningen binnen het gezin. Belangrijk is dat nagegaan wordt hoe de ouders met de slaapproblemen omgaan.

Insomnie en psychiatrische aandoeningen

Slaapproblemen kunnen een onderdeel zijn van een psychiatrische aandoening. Slaapproblemen komen bijvoorbeeld relatief vaak voor bij kinderen met een angststoornis, een stemmingsstoornis en een dwangstoornis. Sommige kinderen met bijvoorbeeld een dwangstoornis zijn zo lang bezig met het uitvoeren van allerlei dwanghandelingen dat zij nauwelijks aan slapen toekomen. Het is daarom belangrijk om altijd in je achterhoofd te houden dat de slaapproblemen bij een psychiatrische stoornis kunnen horen. Andere psychiatrische aandoeningen waarbij slaapklachten redelijk vaak voorkomen zijn autisme spectrum stoornissen, psychoses, bipolaire stoornissen en schizofrenie.

Insomnie en lichamelijke aandoeningen

Insomnie kan ook het gevolg zijn van een lichamelijke aandoening. Wanneer het kind erg veel pijn heeft, of ademhalingsproblemen heeft, kan in- en doorslapen een hele uitdaging zijn. Ook nachtelijke epilepsie-aanvallen kunnen er voor zorgen dat het kind 's nachts niet goed door kan slapen. Andere lichamelijke veroorzakers van insomnieklachten zijn myoclonus nocturna (regelmatige, plotselinge spiersamentrekkingen, meestal voorkomend in de onderste ledematen) en 'restless legs' (bewegingsonrust in de benen door onaangename tintelingen). Ook medicijnen kunnen insomnieklachten veroorzaken, dit wordt dan farmacogene insomnie genoemd. Dit geldt met name voor hormoonpreparaten en bronchodolatantia. Ook bepaalde ADHD medicijnen kunnen bij langdurig gebruik slaapklachten veroorzaken.

Behandeling van in- en doorslaapproblemen bij kinderen

Een belangrijk onderdeel van de behandeling van in- en doorslaapproblemen bij kinderen is uitleg over de slaapproblemen geven. Dit wordt ook wel psycho-educatie genoemd.

Het is van belang dat ouders weten dat het slapen en waken van het kind geregeld wordt door de biologische klok en de afwisseling tussen licht en donker. Op het moment dat het donker wordt, maken de hersenen de stof melatonine aan. Dit is als het ware een natuurlijke slaapopwekker. Wanneer het niet donker genoeg is in de kamer van het kind, of wanneer het kind onder een felle lamp nog even gaat lezen voor het slapengaan, houdt men de aanmaak van dit natuurlijke stofje als het ware op. Hierdoor zal het kind niet slaperig worden, waardoor inslaapproblemen kunnen ontstaan. Het is dus van belang dat het kind in een donkere, stille kamer kan slapen.

Naast meer biologische factoren spelen ook psychische factoren een rol bij het slapen gaan. Het kind voor straf naar bed sturen is geen slim plan. Het kind gaat de slaapkamer dan met nare ervaringen associëren, waardoor er spanningen rondom het naar bed gaan kunnen ontstaan die slaap problemen kunnen veroorzaken. Het kind moet zich rustig en veilig in het bed en slaapkamer voelen. Ook erg belangrijk is regelmaat. Wanneer er vaste gewoontes zijn rondom het naar bed gaan, wordt het voor het kind gemakkelijker om te gaan slapen. Om na te gaan hoe het met de slaaprituelen zit, is het verstandig een zogenaamd slaap-waakdagboek bij te houden waarin men opschrijft hoe laat het kind op staat, naar bed gaat, of het kind overdag slaapt, hoe laat het naar bed gaat en hoe laat het inslaapt, hoe laat en hoe vaak het 's nachts wakker wordt en dergelijke. Het is van groot belang dat de regelmaat rondom het naar bed gaan ook in de weekeinden en vakanties vastgehouden wordt.

Artsen zijn erg voorzichtig met het voorschrijven van medicatie aan jonge kinderen. Er is nog erg weinig bekend over de precieze lange termijn effecten van slaapmedicatie op de hersenontwikkeling en endocrinologische ontwikkeling van kinderen.

Slaapproblemen bij baby's

Baby's en zuigelingen hebben in de eerste tijd na de geboorte nog weinig besef van het natuurlijk dag- en nachtritme, waardoor zij zowel overdag als 's nachts veelvuldig wakker zullen zijn. In de loop van de eerste maanden ontstaat er echter een verschuiving in dit ritme, waardoor baby's 's nachts vaker slapen en overdag vaker wakker zijn. Ongeveer 70% van de baby's slaapt wanneer zij drie maanden oud zijn 's nachts zo'n vijf uur achtereen. De ene baby heeft dit ritme echter sneller te pakken dan de andere baby.

Veelvoorkomende oorzaken van nachtelijke slapeloosheid bij de baby zijn lichamelijke klachten (zoals koemelkintolerantie en chronische middenoorontsteking) en een verkeerde gewoontevorming rondom het slapen. Veel ouders zijn geneigd om de baby zodra deze 's nachts wakker is en begint te huilen te gaan voeden. Dit kan echter tot doorslaapproblemen leiden. Ook het direct voeden van de baby bij het wakker worden zorgt er voor dat de baby erg vroeg wakker zal worden door honger. Door het tijdstip van de eerste voeding langzaamaan te verschuiven zal de baby waarschijnlijk wat later wakker worden.

Een andere oorzaak van slaapproblemen bij jonge kinderen is het doen van middagdutjes. Alle tijd die het kind overdag slaapt, wordt afgesnoept van de nachtelijke slaapbehoefte. Het is verstandig het kind aan het einde van de dag niet meer uitgebreid te laten slapen. Ouders moet daarnaast ook oppassen dat zij geen onderdeel gaan uitmaken van de inslaapconditie van de baby. Wanneer een baby altijd in slaap gewiegd wordt of een speen in de mond krijgt bij het slapengaan, zal er 's nachts een probleem ontstaan wanneer de baby even wakker wordt, omdat er niemand is die het kind in slaap kan wiegen of de speen terug in de mond te stoppen. Probeer te voorkomen dat je als ouders onderdeel wordt van het inslaapritueel van het kind.

Door niet-ouders wordt regelmatig het advies "gewoon laten huilen" gegeven, en deze interventie blijkt in de praktijk goed te werken. Wanneer de ouders onderdeel vormen van het inslaapritueel van het kind, kan het verstandig zijn het kind gewoon te laten huilen wanneer het 's nachts wakker wordt. Deze methode blijkt bij veel kinderen binnen twee weken uitstekend te werken. Ouders hebben er echter vaak grote moeite mee, omdat zij bang zijn dat ze het kind onnodig leed aandoen.
Een andere optie is het kind steeds 15 minuten voordat het normaal wakker wordt even zelf wakker te maken, om het daarna aan te moedigen weer te gaan slapen. Het aantal momenten waarop het kind door de ouders zelf wakker gemaakt wordt, wordt langzaam afgebouwd. Ook dit blijkt een effectieve methode te zijn, die echter erg belastend voor de ouders kan zijn.

Lees verder

• Slaapproblemen bij kinderen: overmatig slapen (hypersomnie)
• Primaire slaapstoornis (insomnia/slapeloosheid)
• Primaire hypersomnia