Hoe zinvol zijn jodiumtabletten bij een nucleaire ramp?

In de debatten over veiligheidsmaatregelen bij reactor-ongelukken wordt veel en vaak over jodiumtabletten gesproken, onder meer in de regio Zuid-Limburg. De reden daarvan is, dat de Belgische kerncentrale van Tihange, op nauwelijks 50 km afstand van bijvoorbeeld een stad als Maastricht ligt. Bij een calamiteit zou het maar enkele uren duren voordat een radioactieve wolk over de regio komt. Maar hoe zinvol zijn jodiumtabletten bij een nucleaire calamiteit. Hoe werken ze en hoe kunnen ze de bevolking beschermen?

Inhoud

• Gezondheidsrisico’s door radioactieve straling
• Wat zijn jodiumtabletten?
• Waarom moeten mensen jodiumtabletten innemen bij een nucleaire ramp?
• Kunnen jodiumtabletten afdoend beschermen tegen radioactieve straling?
• Wanneer moet je de verstrekte tabletten innemen?
• Welke bijwerkingen kunnen er zijn?
• Is gebruik van jodiumtabletten voor iedereen even veilig?

Gezondheidsrisico’s door radioactieve straling

Na nucleaire calamiteiten zoals die in Tsjernobyl (Oekraïne 1986) en Fukushima (Japan 2011), wordt in de discussie over gezondheidsrisico’s door radioactieve straling vaak het begrip 'jodiumtabletten' genoemd. Inname daarvan zou mogelijke schade kunnen beperken. Wanneer een kerncentrale beschadigd raakt, kan er radioactieve straling in het milieu terecht komen. Die is afkomstig uit de veelheid van splijtstoffen van verrijkt uranium, dat in de kernreactor als brandstof wordt gebruikt. Enkele van deze splijtstoffen zenden gedurende duizenden jaren radioactieve straling uit. Een van de radioactieve elementen met een relatief korte stralingsduur is jodium-131. Daarvan heeft zich pakweg acht dagen later de helft omgezet in ongevaarlijk jodium.

Wat zijn jodiumtabletten?

Hoog gedoseerde jodiumtabletten, wetenschappelijk correct worden ze kaliumjodidetabletten genoemd, verzadigen de schildklier met niet-radioactief jodium. Wanneer ze op het juiste moment worden ingenomen, verhinderen ze de ophoping van radioactief jodium in de schildklier. Omdat bij een ernstig ongeval in een kerncentrale radioactief jodium in het milieu kan belanden, worden aan de bevolking in risicogebieden gratis jodiumtabletten door de autoriteiten verstrekt.

Een verzadigde schildklier neemt geen jodium meer op

Een schildklier, die volledig is gevuld met jodium, absorbeert geen jodium meer. Op dit principe is de aanbeveling gebaseerd dat jodiumtabletten moeten worden ingenomen voor een verwachte hoge radioactieve belasting. Het reservoir van de schildklier moet liefst verzadigd zijn met niet-radioactief jodium voordat het met radioactief jodium wordt geconfronteerd. Voor dit doel moet jodium in de vorm van een zout in een zeer hoge dosering worden genomen. Het is met name bedoeld om kinderen en pubers goed te beschermen. Eén jodiumtablet bevat circa 65 mg kaliumjodide en is dus een vorm van extreem hoog gedoseerd jodium.

Reguliere geneesmiddelen tegen schildklierziekten

Deze jodiumtabletten mogen dan ook niet worden verward met reguliere geneesmiddelen tegen schildklierziekten en zijn uitsluitend bedoeld voor gebruik bij nucleaire rampen. De medicijnen die normaliter gebruikt worden bij jodiumtekort, zijn niet geschikt omdat ze met 100 tot 200 microgram per tablet veel te weinig jodium bevatten. Van een product met 100 microgram jodium moet je bij een calamiteit wel 1300 (!) tabletten slikken. Voor jodiumblokkade van de schildklier bij reactorongelukken, zijn er dus preparaten die 65 milligram kaliumjodide per tablet bevatten.

Waarom moeten mensen jodiumtabletten innemen bij een nucleaire ramp?

Het menselijk lichaam heeft jodium nodig om groeihormonen in de schildklier te vormen. Kinderen, jongeren en zwangere vrouwen hebben daarom meer jodium nodig dan volwassenen. Door onze voeding nemen we weliswaar constant jodium op, maar nooit zo veel dat daardoor de schildklier verzadigd raakt. Als nu bij een nucleair ongeval radioactief jodium (jodium-131) vrijkomt, zal ons lichaam dat radioactief jodium niet onderscheiden van normaal jodium en het opslaan in de schildklier. Hier kan het radioactieve jodium onze cellen bestralen en hun DNA vernietigen. Door deling van die beschadigde cellen, kan schildklierkanker ontstaan. Als we echter vooraf zeer hoog gedoseerde jodiumtabletten hebben gebruikt, is de schildklier zo verzadigd, dat we het radioactieve jodium niet meer in de schildklier innemen, maar gewoon uitscheiden. Zo'n jodiumblokkade kan dus tegen schildklierkanker beschermen.

Kunnen jodiumtabletten afdoend beschermen tegen radioactieve straling?

Jodiumtabletten beschermen niet tegen radioactieve straling. Ze kunnen alleen de opslag van radioactief jodium voorkomen en beschermen tegen schildklierkanker. Jodium-131 maakt echter maar een klein gedeelte van de radioactieve straling uit. Daarom volstaat het niet om zich bij een nucleaire ramp uitsluitend met jodiumtabletten te beschermen.

Wanneer moet je de verstrekte tabletten innemen?

Verstrekte jodiumtabletten mag je alleen gebruiken als de autoriteiten daar expliciet om vragen. Óf en wanneer dat het geval is, beoordelen de bevoegde instellingen. Die beslissing wordt dan via radio, televisie, social media en luidsprekers aan de bevolking kenbaar gemaakt. Jodiumtabletten kunnen de schildklier alleen tegen opname van jodium-131 beschermen, als ze op het juiste moment worden ingenomen:

• gebeurt het te vroeg, dan vertoont de jodiumopslag in de schildklier alweer leemtes als het radioactieve jodium je bereikt;
• gebeurt het te laat, dan kan de schildklier al radioactief jodium hebben ontvangen.

Ideaal is een periode van ongeveer twee uur voor de komst van een radioactieve wolk. Als je al radioactief jodium hebt ingeademd, is de effectiviteit van een jodiumblokkade slechts erg gering. Maar het is dus absoluut af te raden om de jodiumtabletten al op voorhand in te nemen om die twee kritieke uren niet te missen. In dat geval kan het gebeuren dat je ze onnodig slikt en als gevolg daarvan een overactieve schildklier veroorzaakt.

Kinderen jonger dan 4 jaar en zwangere vrouwen erg kwetsbaar

Als de oproep voor inname van tabletten is gedaan, moeten kinderen jonger dan 4 jaar en zwangere vrouwen als eerste de jodiumtabletten innemen. Deze groepen zijn bijzonder kwetsbaar voor radioactieve jodium.

Welke bijwerkingen kunnen er zijn?

Als mogelijke bijwerkingen van jodiumtabletten is er de irritatie van het maagslijmvlies. En ook allergische reacties zijn denkbaar. In sommige gevallen reageert het lichaam ook op een door jodium uitgelokte overactieve schildklierfunctie. Zo’n overactieve functie kan worden herkend aan zaken als een verhoogde hartslag, zweten, slapeloosheid, trillen, diarree of gewichtsverlies. Toch zijn deze bijwerkingen lang niet zo ernstig als schildklierkanker. Vandaar dat apothekers en artsen bij een nucleaire ramp toch tot inname adviseren.

Is gebruik van jodiumtabletten voor iedereen even veilig?

Nee. Mensen die overgevoelig zijn voor jodium of lijden aan de huidziekte dermatitis herpetiformis (ziekte van Duhring) of aan bepaalde vormen van vasculitis (ontsteking van de bloedvaten), mogen geen jodiumtabletten nemen. Ook mensen met een overactieve schildklier of mensen ouder dan 45 jaar, zouden de tabletten alleen na overleg met een arts moeten innemen. Bij hen wordt het risico van inname van jodiumtabletten hoger ingeschat dan het potentiële voordeel.