Het paleo-dieet: oervoeding voor de moderne mens

De menselijke soort bestaat al duizenden jaren op aarde: de soort heeft dan ook verschillende veranderingen en revoluties ondergaan, ook qua voedingspatroon. Het is echter maar de vraag in hoeverre deze veranderingen in dieet een positief effect hebben gehad op op de gezondheid. Er zijn daarom steeds meer aanhangers van het zogenaamde paleo-dieet: een voedingspatroon zoals dat van de oermens. Door paleo te eten zou je je lichaam optimaal voeden en veel huidige welvaarstziekten zouden voorkomen kunnen worden.

Wat is het paleo-dieet?

"Paleo" betekent niets anders dan "oud". Het paleo-dieet is dus simpelweg een "oud dieet", ofwel eten met het voedselpatroon van de oermens als richtlijn.

Het dieet van de oermens

De voorlopers van de menselijke soort liepen miljoenen jaren geleden op aarde. Toch is de mens zoals we die nu kennen, de homo sapiens, pas vrij recent ontstaan: de oudste fossielen die zijn teruggevonden dateren van ongeveer 200.000 jaar geleden. Op dat moment leefde de mens nog in Afrika: de migratie naar andere delen van de wereld begon pas zo’n 60.000 jaar geleden.

Naar alle waarschijnlijkheid leefde de mens toentertijd als jager-verzamelaar. Dit betekent dat zij vooral leefden van producten als vlees, vis, noten, vruchten en groenten. Vooral vis was waarschijnlijk een belangrijke voedingsbron. De meeste menselijke fossielen die zijn gevonden, zijn gevonden in de nabijheid van meren en rivieren waar natuurlijk ook veel vis voorhanden was. Daarnaast bevatten ook eieren van bijvoorbeeld watervogels, die ook vis eten, vetzuren die uit vis afkomstig zijn: ook andere voedingsmiddelen rondom het water, waren dus een indirecte methode om vis binnen te krijgen. Onderzoek naar de gevonden fossielen ondersteunt dit: in het collageen van de botten zijn sporen van vis gevonden.

De neolithische revolutie

We kunnen het ons moeilijk voorstellen, maar de oermens maakte nog geen gebruik van landbouw. Pas 10.000 jaar vond de neolithische revolutie plaats: vanaf dat moment begon men landbouw te bedrijven en kon men zich op één plek vestigen, in tegenstelling tot de jagers-verzamelaars die een nomadisch bestaan leidden. Deze revolutie had tevens als gevolg dat men granen ging consumeren; bij de jagers-verzamelaars gebeurde dit niet of nauwelijks. De consumptie van graan nam een steeds prominentere plek in binnen het menselijk voedingspatroon; tot op vandaag de dag vormen granen en afgeleide producten de basis van het westerse dieet.

Een positieve ontwikkeling?

Men kan zich echter afvragen of deze enorme overgang in voedingspatroon wel positief is. Granen behoorden immers niet tot het natuurlijke voedingspatroon van de oermens: deze was er dan ook niet genetisch op aangepast. Critici beweren dat de mens zich de afgelopen duizenden jaren hierop genetisch aangepast heeft, maar feit is dat menselijke evolutie niet zo snel gaat. Het menselijk DNA verandert naar schatting een half procent per miljoen jaar: het is dan ook onwaarschijnlijk dat de huidige mens zodanig is aangepast dat hij wel baat heeft bij een dieet dat voor het grootste deel uit granen bestaat. Dit wordt onder meer ondersteund door de grote groep mensen die last heeft van coeliakie, oftewel glutenintolerantie. Dit is echter niet het enige gezondheidsprobleem dat in verband wordt gehouden met hoge koolhydraatinname: ook zaken als diabetes en obesitas worden hier mogelijk door veroorzaakt. Typisch is dat deze genoemde ziekten typisch westerse ziekten zijn: tegelijkertijd consumeert de bevolking in het Westen ook de meeste graanproducten. Het is zeer goed mogelijk dat er hier een verband tussen bestaat.

Het menselijk lichaam

Uiteraard is niet alleen de consumptie van graan een probleem. Omdat menselijke evolutie zo langzaam verloopt, geldt ook dat we eigenlijk nog het genoom hebben van de oermens. Dit betekent ook dat onze lichamen nog steeds zijn aangepast op het voedsel dat zij consumeerden. Ook onze fysiologie wijst erop dat we als mens gebaat zijn met een dieet wat hoofdzakelijk bestaat uit dierlijke eiwitten; ons verteringsstelsel is domweg te klein om de hoeveelheden plantaardig voedsel te verteren die nodig zou zijn om aan onze dagelijkse caloriebehoefte te voldoen. Ook veel vitamines, zoals B12, (heem)ijzer en vitamine D, komen in grote mate (of slechts uitsluitend) voor in voedsel van dierlijke oorsprong. Toch zijn deze vitamines voor mensen allemaal van levensbelang. . Ironisch genoeg hebben er wereldwijd enorm veel mensen een tekort aan vitamine D: deze vitamine wordt dan ook toegevoegd aan bijvoorbeeld margarine, zodat men dit toch binnen krijgt. Dit terwijl er genoeg voeding bestaat, waaronder vrijwel alle vissoorten, die deze vitamine in ruime mate bevat. Ook omega-3 wordt vrijwel alleen in vis gevonden: zo’n 8% van de hersenen bestaat uit dit vetzuur. We kunnen dus zeggen dat de oermens beslist geen vegetariër was, en dat ook de moderne mens gebaat is bij een voedingspatroon met vis en andere dierlijke producten.

Groenten en fruit

Zoals eerder vermeld is het menselijk lichaam niet gemaakt om op slechts plantaardige voeding te overleven. Toch vormen groenten, en in mindere mate fruit, en belangrijk onderdeel van het menselijk dieet. Veel moderne mensen eten te weinig groenten en fruit: dit heeft mogelijk ook te maken met het toegenomen gebruik van granen. De oermens at dan ook waarschijnlijk meer groenten dan dat wij nu doen. Bijvoorbeeld folaat, dat door het lichaam omgezet kan worden in foliumzuur, wordt in hoge mate teruggevonden in groenten als spinazie, spruitjes en andere koolsoorten. Foliumzuur is een essentiële vitamine: toch hebben veel mensen in de westerse wereld een tekort aan foliumzuur en wordt het gebruik van supplementen vaak aangeraden. Dit terwijl onze voeding in theorie voldoende foliumzuur bevat: de oermens maakte immers ook geen gebruik van supplementen. Eenzelfde verhaal geldt bijvoorbeeld voor kalium.

Conclusie

Het is waarschijnlijk dat ons genoom nog hetzelfde is als pakweg 150.000 jaar geleden: dit betekent dat ons lichaam aangepast is op de voedingsmiddelen die toen geconsumeerd werden. Om deze reden is het dieet dat toen genuttigd werd, ook nu nog het beste voor ons. Een dieet wat (dierlijke) eiwitten als basis heeft en wordt aangevuld met groenten, noten en fruit, komt waarschijnlijk het best overeen met de behoeftes die ons lichaam heeft: dit zogenaamde “oer-dieet” of “paleo-dieet“ kan mogelijk zelfs veelvoorkomende gezondheidsproblemen voorkomen of zelfs genezen. Er zijn nog weinig grootschalige onderzoeken gedaan naar de effecten van dit dieet: de resultaten die bekend zijn, zijn echter veelbelovend.