Alcohol in het algemeen

Alcohol is de meest geaccepteerde drugs in de samenleving. De meesten hebben vast wel een keer gedronken. Hierdoor zullen veel mensen enige ervaring hebben met de gevolgen van alcohol. Toch zal een groot deel van de mensen niet weten wat de risico's van het nuttigen van alcohol zijn, zowel op de korte als lange termijn. Alcohol is een heldere vloeistof die verder geen kleur of smaak bevat. Daarnaast heeft het ook een zwakke geur. Wanneer alcohol gedronken wordt, geeft dit een brandend gevoel. Alcohol is een energierijke stof en bevat zeven calorieën per milliliter.

Gebruikers

Van de 8,5 miljoen mensen die tussen de 15 en 64 jaar zijn heeft 78% recent nog gedronken. Hiervan wordt door 25%, oftewel 1,7 miljoen mensen, dagelijks gedronken. Hiervan drinkt 10% een keer in de week of vaker (meer dan) zes glazen, 2% drinkt vaker dan drie keer in de week en 1% drinkt zo goed als elke dag (meer dan) zes glazen. In Nederland is bier het populairste drankje. Wanneer er gekeken wordt naar het drinkgedrag onder scholieren, blijkt dat al 50% van de scholieren op twaalfjarige leeftijd wel eens gedronken heeft en op vijftienjarige leeftijd 50% al dronken is geweest. Jongeren van Marokkaanse afkomst drinken het minst, van hen heeft namelijk 17% in het voortgezet onderwijs wel eens gedronken. Bij Nederlandse jongeren ligt dit op 90% en bij Turkse jongeren op 39%. De meesten drinken in het weekend. Van alle vijftienjarige jongens die drinken drinkt bijna 20% meer dan tien glazen in het weekend. Bij zeventien- en achttienjarige ligt dit percentage op 33%. Bij meisjes liggen deze getallen een stuk lager, respectievelijk 9% en 7%. Als er gekeken wordt naar het percentage mannelijke jongeren die in de afgelopen maand vijf of meer keer dronken zijn geweest ligt dit percentage bij de vijftienjarige op 15% en bij de zeventien- en achttienjarige op 20%. Bij de meisjes liggen deze percentages lager, namelijk 7% en 6%. Wanneer er internationaal gekeken wordt, blijkt dat de Nederlandse jongeren veel drinken. Waar 25% van de vijftien- en zestienjarige in Nederland de afgelopen maand meer dan tien keer gedronken heeft, ligt dit percentage in Zweden op 1% en in de Verenigde Staten op 4%.

Effecten

Van alle Nederlanders heeft 80% wel eens gedronken. De effecten die wordt ervaren door het drinken van alcohol hangen af van de hoeveelheid die er gedronken wordt, oftewel van de bloedalcoholconcentratie (BAC). Andere invloeden op het effect zijn de lichamelijke conditie, de omgeving en de stemming. Andere effecten die alcohol kan hebben zijn dat de bloedvaten verwijden, de eetlust toeneemt en spanningen verdwijnen. Ook laat alcohol het zelfvertrouwen groeien en neemt het remmingen en vermoeidheidsgevoelens weg. Daarnaast ontstaat de behoefte om meer contact te hebben met anderen. Uit onderzoek is gebleken dat mensen die matig drinken in het algemeen meer vrienden hebben, zich zelfvertrouwder voelen in groepen, grotere sociale netwerken hebben en ook sociaal actiever zijn dan mensen die niet drinken of juist overmatig drinken.

Werking

De werking van de zenuwen en de hersenen wordt beïnvloed door alcohol. Hoe hoger het bloedalcoholgehalte, hoe meer delen van de hersenen worden beïnvloed. Er zijn verschillende delen van de hersenen die beïnvloed kunnen worden. Dit zijn het limbisch systeem, de hersenstam, de cortex en de kleine hersenen. Als eerste kan alcohol het limbisch systeem beïnvloeden. Het limbisch systeem heeft een functie ten aanzien van het geheugen en de emotie. Alcohol kan ervoor zorgen dat een persoon overdreven emotioneel wordt. Ook zorgt het ervoor dat het onthouden van informatie lastiger gaat of helemaal niet meer kan. Als tweede kan de hersenstam beïnvloed worden. De hersenstam reguleert de ademhaling. Bij overmatig alcoholgebruik kan de persoon overlijden omdat de ademhaling onderdrukt wordt. Als derde kan de cortex beïnvloed worden. De cortex kan zorgt ervoor dat informatie op de juiste manier geïnterpreteerd en geanalyseerd wordt. De alcohol zorgt ervoor dat de persoon minder goed kan oordelen en nadenken. Ook is een persoon minder geremd wanneer de cortex beïnvloed wordt door het drinken van alcohol. Daarnaast wordt het zelfvertrouwen vergroot en gaat het functioneren van de zintuigen achteruit. Als laatste kunnen de kleine hersenen beïnvloed worden. De kleine hersenen zorgen voor de coördinatie van bewegingen. Alcohol zorgt ervoor dat het evenwichtsvermogen van de persoon wordt aangetast, dat de persoon gaat slingeren, maar ook bijvoorbeeld dat de persoon zijn vinger niet in een rechte lijn naar het topje van zijn neus kan brengen.

Daarnaast beïnvloedt alcohol ook nog de werking van diverse neurotransmitters. Dit zijn de neurotransmitters glutamaat, de dopaminehuishouding en GABA. Als eerste de neurotransmitter glutamaat. Glutamaat zorgt voor de stimulatie van andere zenuwcellen in hun activiteit. Alcohol zorgt ervoor dat dit effect niet kan plaatsvinden. Alcohol zorgt ervoor dat de vorm van de receptor veranderd waardoor glutamaat zich hier niet aan kan binden. Daardoor neemt het stimulerende effect van glutamaat af en gaan de hersenen minder snel werken. Ook verklaard dit de ‘black-outs’ die ervaren kunnen worden. Er bevinden zich namelijk veel glutamaatreceptoren in de hypocampus, en de hypocampus speelt een belangrijke rol in het kortetermijngeheugen. Wanneer de alcohol zich dus bindt aan deze receptoren verstoord dit de functies van het geheugen. Als tweede de dopaminehuishouding. De dopaminehuishouding zorgt ervoor dat het beloningscentrum geprikkeld wordt. Wanneer alcohol in aanraking komt met de dopaminehuishouding gaat de persoon zich lekker voelen. Als laatste de neurotransmitter GABA. GABA heeft het tegenovergestelde effect van glutamaat en zorgt er juist voor dat andere zenuwcellen geremd worden in hun activiteit. Dit effect wordt door de alcohol nog eens versterkt. Alcohol en GABA binden zich aan dezelfde receptor. Wanneer dit tegelijkertijd is, blijft GABA langer op de receptor zitten waardoor er voor een langere periode een remmende werking wordt afgegeven aan de zenuw. Ook zorgt het ervoor dat GABA zich vaker aan de receptor kan binden.

De positieve gevolgen van alcoholgebruik

Naast alle negatieve gevolgen die alcohol heeft, zijn er ook een aantal positieve gevolgen. Zo is het bijvoorbeeld zo dat wanneer iemand een glas alcohol per dag nuttigt, dit een beschermende werking heeft tegen hart- en vaatziekten. Maar, bij te veel aan alcohol heeft dit weer een nadelig effect. Aangezien hartziekten over het algemeen voorkomen bij mensen van middelbare leeftijd, is het zo dat de beschermende werking vooral zo is bij mannen boven de 40 jaar en bij vrouwen boven de 50 jaar. Alcohol zorgt er namelijk voor dat de slechte cholesterol uit het bloed en de vaatwanden wordt verwijderd, en de goede juist toeneemt. Dit is dus de reden waarom alcohol een beschermende werking heeft ten aanzien van hart- en vaatziekten. Ook is het zo dat alcohol ervoor zorgt dat het aan elkaar plakken van bloedplaatjes wordt vertraagd. Dit zorgt ervoor dat bloedvaten minder snel verstoppen. Ook zorgt alcohol ervoor dat de drinker plezier heeft. Dit heeft een positieve werking op de gezondheid. Dit effect is het grootst wanneer iemand matig drinkt en het kleinst wanneer iemand helemaal niet drinkt of te veel drinkt. Daarnaast is het zo dat veel mensen de werking van matig alcoholgebruik op prijs stellen. Zo is iemand alerter, verdwijnt de vermoeidheid, verdwijnen de zorgen, wordt vrolijk en praat hij gemakkelijker. En als laatste is het zo dat alcohol zorgt voor positieve economische gevolgen. Zo is het dat door de productie van alcohol 8500 mensen werk hebben. Daarnaast werken er nog eens 2600 mensen in de verkoop van alcohol. In de horeca hebben 300.000 mensen een baan. De omzet in de horeca bedraagt €4,4 miljard en de opbrengsten die de overheid verkrijgt uit accijnzen bedragen €0,85 miljard.

Matig alcoholgebruik betekent voor mannen dat zij niet meer dan twee standaardglazen per dag mogen drinken. Bij speciale gelegenheden is dit niet meer dan vijf. Voor vrouwen staat matig alcoholgebruik gelijk aan een standaardglas per dag en bij speciale gelegenheden niet meer dan drie. Om gewoontevorming te voorkomen moet iemand twee dagen niet drinken.

De lichamelijke gevolgen van alcoholgebruik

Alcohol heeft verschillende lichamelijke gevolgen. Hierna volgen een selectie aan gevolgen. Zoals eerder ook al beschreven bevat alcohol zeven calorieën per milliliter. Daarboven op komen dan nog de calorieën van de suikers die zich in de drank bevinden. De energie die ontstaat door het drinken van alcohol wordt meteen gebruikt en wordt niet opgeslagen. Van alcohol op zichzelf staand kan er dus geen gewichtstoename plaatsvinden. Maar dit kan wel gebeuren door de eerder genoemde suikers die zich in drank bevinden. Suikers worden in het lichaam omgezet in vet en wanneer dit vet niet verbrand wordt, wordt dit opgeslagen. Bij mannen is dit rondom de buik, bij vrouwen op de bovenarmen, bovenbenen en heupen. Ook is het zo dat door alcohol te drinken een hongergevoel kan optreden, want alcohol zelf bevat geen nuttige voedingsstoffen, alleen energie. Doordat alcohol een ontspannende werking heeft slapen mensen makkelijker in, maar worden mensen ook eerder wakker en slapen ze onrustiger. Er vindt onvoldoende diepe slaap plaats waardoor er minder uitgerust wordt. Ook is het zo dat de remslaap is verminderd. De onaangename geur die iemand uitademt wanneer hij gedronken heeft ontstaat doordat een gedeelte van de alcohol die zich in het bloed bevindt afgegeven wordt aan de longblaasjes. Dit gebeurt tijdens het passeren van de longblaasjes. De kater die iemand kan ervaren is een vorm van alcoholvergiftiging.

Hersenen/zenuwaandoeningen

Jongeren
De hersenen zijn in ontwikkeling tot het 24e levensjaar. Het deel van de hersenen dat zorgt voor plannen, zelfbeheersing en redeneren is tijdens de pubertijd nog in ontwikkeling. Ook een belangrijk hersengebied voor het geheugen, de hippocampus, is nog in ontwikkeling tijdens de pubertijd. Alcohol zorgt dan ook voor schade. Zo blijkt uit onderzoek dat jongeren die alcohol misbruiken of er afhankelijk van zijn een kleinere hippocampus hebben. De hippocampus is dan ook extra gevoelig voor alcohol tijdens de adolescentiefase. Daarnaast blijkt ook dat jongeren die een alcoholprobleem hebben minder witte stof hebben in de hersenbalk. Deze witte stof zorgt ervoor dat de axonen omgeven zijn door een isolerende laag. Beide problemen, dus de verminderde witte stof en de kleinere hippocampus, kunnen ervoor zorgen dat er verstoringen in de hersenfuncties ontstaan die voor langere tijd invloed hebben op het geheugen en het denken. Ook is het zo dat jongeren die een alcoholprobleem hebben een lagere zuurstofconcentratie in bepaalde hersendelen hebben dan jongeren zonder alcoholproblemen. Dit zorgt ervoor dat ze slechter presteren bij bepaalde geheugentaken. Het is echter niet duidelijk of deze effecten blijvend zijn.

Binge drinken
Binge drinken is het fenomeen waarbij een persoon eenmalig veel drinkt. Bij binge drinken moet het bloedalcoholgehalte stijgen tot 0,8 promille of meer. Dit is voor een man bijvoorbeeld zes glazen drinken in twee uur. Binge drinken kan voor zowel het korte- als het langetermijngeheugen gevolgen hebben.

Wanneer iemand eenmalig veel drinkt kan er een black-out optreden. Dit houdt in dat informatie die binnenkomt in het kortetermijngeheugen niet gesorteerd en gecodeerd kan worden waardoor het niet in het langetermijngeheugen komt. Ook functioneert het langetermijngeheugen de dag nadat een persoon veel gedronken heeft slechter dan bij personen die de vorige dag niet gedronken hebben.

Problematisch drinken
Problematische drinkers kunnen ernstige zenuwaandoeningen krijgen door een tekort aan vitamine B1, veroorzaakt door de alcohol. Het is namelijk zo dat zenuwcellen niet kunnen functioneren zonder vitamine B1. Mensen die problematisch drinken hebben een tekort aan vitamine B1 door verschillende redenen. Zo nemen hun lichamen de vitamine slechter op dan bij anderen omdat de slijmvliezen van de spijsverteringsorganen ontstoken of beschadigd zijn door de alcohol. Ook is het zo dat ze vitamine B1 verliezen door het overgeven of doordat ze aan de diarree zijn, maar ook krijgen ze doordat ze vaak slecht eten minder vitamine B1 binnen.

Wanneer er overmatig gedronken werd kan het zo zijn dat het aantal neuronen in de frontaalkwab afneemt. Dit kan de concentratie, het geheugen en het kritisch en analytisch negatief beïnvloeden. Vanaf zes glazen per dag hebben mensen een vergroot risico hierop. Wanneer iemand nog meer drinkt op een dag kan het Wernicke/korsakovsyndroom en polyneuropathie optreden. Polyneuropathie ontstaat wanneer iemand over een langere tijd acht glazen alcohol per dag drinkt. Echt kan het ook optreden wanneer iemand minder drinkt, maar dit is vooral zo wanneer iemand slecht eet. Polyneuropathie is een zenuwaandoening, voornamelijk bij de langste zenuwen, deze zijn het meest aangedaan. De klachten die op kunnen treden zijn bijvoorbeeld verlammingen (voornamelijk in de onderbenen), uitvalverschijnselen en een pijnlijk/brandend gevoel in de vingers en de voeten. Het Wernicke/korsakovsyndroom heeft twee stadiums, het directe stadium (de ziekte van Wernicke) en het chronische stadium (de ziekte van Korsakov). De ziekte van Wernicke heeft drie belangrijke symptomen, namelijk verwarring, oogbewegingstoornissen en loopstoornissen. Bij Wernicke treedt er celdoding op waardoor en puntbloedinkjes kunnen ontstaan in een aantal hersenstructuren. Wernicke kan een dodelijke afloop hebben.

Bij de ziekte van Korsakov treden ernstige geheugenstoornissen op. Nieuwe informatie opslaan is lastig en informatie die ooit al eens opgeslagen is kan vergeten worden. De herinneringen die als eerste zijn opgeslagen en dus het oudst zijn worden het beste bewaard. Ook vinden mensen met Korsakov het lastig om de herinneringen bij de juiste tijd te plaatsen. Het geheugen dat ervoor zorgt dan mensen bepaalde dingen nog kunnen uitvoeren zoals bijvoorbeeld het spelen van een instrument is nog redelijk onbeschadigd. Het deel van het geheugen dat ervoor zorgt dat mensen dingen kunnen uitvoeren is wel ernstig beschadigd.

Hart- en bloedvaten

Hart
Bij het drinken van meer dan drie glazen alcohol per dag heeft dit een negatieve invloed op het hart. Er is dan een vergroot risico op een verhoogde bloeddruk. Een verhoogde bloeddruk zorgt weer voor een verhoogd risico op een hartinfarct. Ook kan het leiden tot cardiomyopathie. Hierbij heeft de hartspier moeite met samentrekken of ontspannen. Hierdoor kan het bloed niet meer goed rondgepompt worden. Cardiomyopathie ontstaat door een tekort aan vitamine B1 en door de giftige werking van aceetaldehyde en alcohol. Dit kan voor hartfalen met hartritmestoornissen en een vergrote kans op bloedstolsels zorgen.

Beroerte
Het drinken van alcohol verhoogt de kans op een beroerte. Er bestaan twee verschillende beroerte, namelijk de hersenbloeding en het herseninfarct. Bij een hersenbloeding knapt een bloedvat en bij een herseninfarct verstopt een bloedvat. Er kan al sprake zijn van een positief verband tussen alcohol en een hersenbloeding vanaf een glas per dag. Dit positieve verband kan verklaard worden doordat alcohol een verhoogde bloeddruk, hartritmestoornissen en cardiomyopathie veroorzaakt. Daarnaast zorgt alcohol ook voor een vermindering van het aantal bloedplaatjes, die weer een belangrijke rol spelen bij de stolling van het bloed. Voor een hersenbloeding werkt alcohol dus niet beschermend, maar voor een herseninfarct werken kleine hoeveelheden wel beschermend. Vanaf zeven glazen per dag neemt het risico op een herseninfarct toe. Dit beschermende effect kan verklaard worden door het feit dal alcohol ervoor zorgt dat bloedplaatjes niet zo snel aan elkaar kunnen gaan kleven.

Binge drinken
Grote hoeveelheden drinken is niet goed voor de bloedvaten en het hart. Mensen die grote hoeveelheden drinken hebben dan ook meer kans op het krijgen van hart- en vaatziekten. Binge drinken zorgt voor een verhoogde bloeddruk. Ook kan het ernstige hartritmestoornissen veroorzaken. En als laatste vergroot het de kans op een herseninfarct.

Gastritis, leverziekten en alvleesklierontsteking

Gastritis
Wanneer iemand overmatig drinkt kan het maagslijmvlies ontsteken. Symptomen hiervoor zijn maagpijn, zuurbranden, een opgeblazen gevoel hebben en oprispingen. Chronische alcoholisten kunnen last hebben van ochtendbraken. Het ontstoken maagslijmvlies kan bloedingen veroorzaken. Dit kan zich uiten in teerachtige ontlasting of bloedbraken.

Leverziekten
Bij alcoholgebruik kunnen er verschillende leverziekten ontstaan. Zo kan de lever gaan ontsteken. Dit wordt ook wel alcoholhepatitis genoemd. Alcoholhepatitis kan een dodelijke afloop hebben en kan een voorlopen van levercirrose zijn. Levercirrose is een aandoening die chronisch is. Hierbij worden levercellen die gestorven zijn vervangen door bindweefsel. Dit zorgt voor een vernauwing van de bloedvaten in de lever. Dit alles zorgt voor een verminderde werking van de lever. Hierdoor verschrompelt de lever en wordt hij kleiner. Dit effect ontstaat geleidelijk. Levercirrose kan de dood als gevolg hebben. Herstellen van levercirrose is niet mogelijk. Niet iedereen van de alcoholverslaafden krijgt levercirrose. De groep die wel levercirrose ontwikkeld is zo’n 15%. Er overlijden ongeveer 600 mensen per jaar aan de leverziekten die veroorzaakt worden door alcohol. Als laatste is er nog de vetlever. De lever breekt alcohol af. Wanneer er teveel alcohol gedronken wordt hoopt vet zich op in het bloed en de lever. Hierdoor kan de lever op gaan zwellen. Doordat deze vetophoping plaats vindt kan de levercel beschadigd raken of in een erger geval dood gaan. Het is al mogelijk om na een paar dagen veel te drinken een vetlever te ontwikkelen. Echter kan de lever zich ook weer herstellen wanneer er een aantal weken niet gedronken wordt. Dit is wel afhankelijk van de schade die er ontstaan is.

Alvleesklierontsteking
Alcoholisten kunnen ook last hebben van een ontstoken alvleesklier. Dit komt doordat de alvleesklier spijsverteringssappen aanmaakt en alcohol dit nog meer stimuleert. Deze extra aanmaak kan zorgen voor de ontsteking. Wanneer er een ernstige ontsteking is kunnen de sappen overal ontstekingen veroorzaken. Dit kan een dodelijke afloop hebben. Er bestaat zelfs een kans dat een alvleesklierontsteking chronisch wordt. Wanneer een alvleesklier ermee op houdt, dan kan dit spijsverteringsproblemen en diabetes tot gevolg hebben.

Kanker

Ook de kans op kanker kan verhoogd worden door het nuttigen van alcohol. Van alle personen die sterven aan kanker wordt zo’n 4 tot 6% veroorzaakt door het overmatig drinken van alcohol. Dit zijn tussen de 1500 tot 2300 sterfgevallen ieder jaar. Er zijn verschillende vormen van kanker die een verband hebben met kanker. Deze vormen zijn lever, slokdarm, borst, darm, mondholte, strottenhoofd en keelholte en alvleesklier.

Psychosen

Psychosen kunnen ook ontstaan door het excessief drinken. Zo kunnen mensen last hebben van psychotische stoornissen met hallucinaties of wanen en het delirium tremens. Bij een delirium komen hallucinaties voor. Bij het delirium tremens breekt het zweet uit, is iemand vuurrood, is het bewustzijn verlaagd, de temperatuur verhoogd en heeft iemand extreme angst. Het delier kan tot 72 uur duren en gedurende deze tijd is er volledige slapeloosheid. Iemand heeft last van psychotische stoornissen veroorzaakt door alcohol wanneer er wanen of hallucinaties binnen een maand na het nuttigen of onthouden van alcohol optreden. Deze wanen en hallucinaties worden opgevat als werkelijk en het besef van de samenhang met alcohol wordt niet gezien.

De maatschappelijke gevolgen van alcoholgebruik

Naast de lichamelijke gevolgen die alcohol geeft en de verslaving die iemand kan ontwikkelen, heeft alcohol ook nog gevolgen voor de samenleving. Zo zijn de maatschappelijke kosten die alcohol veroorzaakt €2,6 miljard per jaar. Ook bestaan er kosten die correleren met misdrijven, ongelukken, verslavingszorg, verweek, werk en gezondheidszorg waardoor de werkelijke kosten misschien nog wel hoger liggen dan het al gedachte bedrag. Zo worden de kosten van verkeersongelukken die gerelateerd kunnen worden aan alcohol op €2 miljoen. Ook levert het gebruik van alcohol in het verkeer 115 doden en 2600 ernstige gewonden op. Wanneer er gekeken wordt naar de kosten van alcohol gerelateerde kanker in de gezondheidszorg blijkt dat deze kosten buiten beschouwing gelaten worden. Toch veroorzaakt alcohol 4 tot 6% van de gevallen van kanker.