Slaapmiddelen en angstremmers: verslaving en juist gebruik

Iedereen heeft wel eens last van slaapproblemen ; men kan de slaap moeilijk vinden of wordt tijdens de nacht wakker. Het kan soms moeilijk zijn om ’s ochtends op te staan en men kan het gevoel hebben dat men niet genoeg geslapen heeft. Dergelijke gebeurtenissen zijn echter geen goede reden om slaapmiddelen te nemen. Hoe kan men wel verantwoord met deze middelen omgaan?

Slaapprobleem of slaapstoornis

Hoewel het niet aangenaam is als men de slaap niet kan vinden of ’s nachts wakker wordt en ’s ochtends nog moe is, is het wel iets dat iedereen overkomt. Vaak zijn hier externe factoren zoals stress en uitzonderlijke gebeurtenissen (zowel positief als negatief) hier de oorzaak van. Ook als men een zware maaltijd genoten heeft kan het moeilijk zijn in slaap te vallen.
Men spreekt van een slaapstoornis als men gedurende minstens 3 weken dagelijks de slaap niet kan vatten of men wakker wordt tijdens de nacht. In dergelijke gevallen kan men best een arts contacteren.
Om slaapproblemen aan te pakken, kan men verschillende tips volgen. Aangezien men ontspannen moet zijn om goed te kunnen slapen, kunnen ook simpele ontspanningsoefeningen helpen.

Benzodiazepinen

Benzodiazepinen (BDZ) zijn geneesmiddelen met een sederende (kalmerende) en een anxiolytische (angstgevoelens verminderende) werking. Deze vervangen de vroeger veel gebruikte barbituraten omdat ze gemakkelijker te verdragen zijn en minder hoge risico’s bij overdosering inhouden.

De effecten van benzodiazepinen zijn slaapbevordering, vermindering van angstgevoelens, spierverslapping, geheugenverlies, sedatie en anti-epileptisch. Deze effecten zijn het gevolg van de werking van BDZ op de hersenen. De BDZ werken in op bepaalde receptoren in de hersennen waardoor deze effecten bekomen worden.

Het is nog niet volledig duidelijk of de sederende effecten en de anxiolytische effecten dezelfde zijn. Het is moeilijk na te gaan of angstgevoelens verminderen door het verslappen van de spieren en het minder alert zijn, of er ook een specifiek angstremmend effect bestaat.

Binnen de groep van benzodiazepinen, zijn verschillende geneesmiddelen te vinden. Het effect en de duur van het effect verschilt van geneesmiddel tot geneesmiddel. Voor slaapstoornissen worden meestal BDZ die slechts gedurende korte tijd werken. Langwerkende BDZ zijn niet aan te bevelen als slaapmiddel aangezien de effecten ook overdag nog doorduren.
Enkele voorbeelden hiervan zijn: brotizolam, triazolam, loprazolam en lormetazepam

Een aantal BDZ, zowel van kortwerkend tot langwerkend worden als angstremmers of angstverminderende middelen voorgeschreven.
Enkele voorbeelden van angstverminderende middelen zijn: alprazolam of Xanax, chloordiazepoxide of Librium, ketazolam en prazepam.

In sommige gevallen worden benzodiazepinen gebruikt bij patiënten met epilepsie. Een gekend medicijn hiervoor is clonazepam. Door de werking op de hersenen, wordt de prikkelgevoeligheid bij epilepsiepatiënten verminderd waardoor minder aanvallen plaatsvinden.

Wel of geen benzodiazepinen nemen?

Een arts kan bij slaapproblemen die geen duidelijk aantoonbare reden hebben, opteren om medicijnen uit de groep van de BDZ voor te schrijven. In dit geval zal men benzodiazepinen met een korte of halflange werkingsduur voorschrijven en dit gedurende maximaal één week. Studies wijzen er namelijk op dat deze middelen slechts gedurende één week effectief zijn en dat in de tweede week het effect reeds sterk vermindert. Indien men de medicatie gedurende een langere periode inneemt en dan plots stopt, blijkt dat slaaploosheid sterker dan ervoor terug komt.

Het voordeel van BDZ is dat deze onmiddellijk werken na de inname van de medicatie en men in de eerste week van een goede nachtrust kan genieten. Aangezien echter de effecten in week twee reeds sterk afnemen en deze medicatie een verslavende vorm kan aannemen, moet men proberen slaapproblemen door gedragstherapie op te lossen. Deze vorm van therapie duurt langer voor er een effectieve werking is, maar bij vergelijking op langdurige periodes, blijkt deze veel effectiever.

Ook bij angstproblemen is het mogelijk dat een arts een medicatie uit de groep van de benzodiazepinen voorschrijft. Ook hier is het echter duidelijk dat cognitieve gedragstherapie een betere en langdurige oplossing kan bieden. Bij een acute vorm van angststoornis, kan men naast deze therapie ook gebruik maken van langdurig werkende BDZ. Deze moeten na twee weken echter afgebouwd worden omwille van de verslavende effecten. Meestal wordt voor een langere periode naar antidepressiva over gegaan.

Bijwerkingen van BDZ

De meeste bijwerkingen van benzodiazepinen zijn een rechtstreeks gevolg van hun werking en effect op de hersennen.

• Slaperigheid gedurende de dag is een veel gemelde bijwerking die sterker is bij langdurig werkende BDZ. Het is duidelijk dat dit een risico vormt bij het besturen van een wagen en besturen van machines
• geheugenverlies
• afname van de concentratie waardoor een leerproces negatief kan beïnvloed worden
• vermindering van het libido
• toename van de eetlust waardoor ook het lichaamsgewicht kan gaan toenemen
• residueffect, of het gevoel alsof men een kater heeft, na het wakker worden
• Vermindering van de hoeveelheid REMslaap
• paradoxale reacties zoals toenemen van slapeloosheid, angstgevoelens en zelfs agressie

Misbruik van benzodiazepinen

Iedereen heeft wel al gehoord van de ‘rape drug’ of Rohypnol. Deze medicatie heeft hetzelfde effect als andere BDZ, met name spierverslapping, sedatie en geheugenverlies. Daarom wordt dit medicijn vaak in het uitgaanscircuit gebruikt, in combinatie met alcohol. De alcohol versterk het effect van de medicatie drastisch waardoor misbruik kan optreden.

Het gebruik van BDZ kan ook de negatieve effecten van een andere verslaving, zoals een alcoholverslaving tegen gaan. Hierdoor wordt de verslaving in stand gehouden en loopt men de kans ook nog een verslaving aan BDZ op te bouwen.

Verborgen verslaving

BDZ zijn verslavend bij langdurig gebruik. Daarom wordt het medicijn voor een maximum periode voorgeschreven. Het gebeurt echter al te vaak dat deze periode verlengd wordt waardoor verslaving kan optreden.
Verslaving aan BDZ is een verborgen verslaving aangezien de effecten voor een buitenstaander niet steeds rechtstreeks met de medicatie kunnen gelinkt worden. Men ziet ook meestal het innemen van de medicatie niet, wat wel het geval is bij een alcoholverslaving, roken en andere verslavingen. Naar schatting zijn in Nederland dubbel zoveel mensen verslaafd aan BDZ dande alcohol- en harddrugsverslavend samen.
Bij langdurig gebruik van benzodiazepinen, treedt tollerantie op. Dit houdt in dat men steeds hogere dosissen nodig heeft om hetzelfde effect te bekomen. In dit geval loopt men een groot risico een verslaving op te bouwen.

Hoe afbouwen

Indien men gedurende langere tijd BDZ genomen heeft, kan men niet van vandaag op morgen stoppen met deze medicatie omdat hierdoor ontwenningsverschijnselen kunnen optreden. Deze ontwenningsverschijnselen kunnen gaan van psychische problemen zoals zenuwachtigheid, slapeloosheid, hallucinaties en agressie tot fysische problemen zoals hoofdpijn, zweten, tintelingen en maag- en darmklachten. Langetermijn effecten kunnen zelfs angstgevoelens en depressie zijn, die pas na enkele maanden terug kunnen verdwijnen.

Om de soms zware ontwenningsverschijnselen tegen te gaan, is het nodig de dosis BDZ progressief over een aantal maand af te bouwen. De snelheid waarmee men de dosissen kan afbouwen, moet per persoon bekeken worden. Hierbij spelen verschillende factoren een rol zoals de dosis van de BDZ die genomen werd, het type, de tijdspanne waarover deze genomen werd, de levensstijl, leeftijd,...

Het afbouwen moet in verschillende stappen verlopen die gaan van het overschakelen naar een ander BDZ naar het verminderen van de (dagelijkse) dosis en tot volledig stoppen. Dit afbouwen dient te gebeuren in combinatie met andere therapiën zoals bijvoorbeeld gedragstherapie, groepstherapie en eventueel het gebruik van een antidepressivum.