Hypo en hyper bij diabetes

Er is sprake van een hypoglykemie als de hoeveelheid glucose in het bloed van een diabetespatiënt te sterk daalt. Dit wordt ook wel een hypo genoemd. Er is sprake van een hyperglykemie als de hoeveelheid glucose in het bloed van een diabetespatiënt te sterk stijgt. Maar wat zijn precies de oorzaken daarvan? En hoe herken je het?

Wat is een hyper?

Hyperglykemie (hyper) betekent hoge bloedglucosewaarde. Normaal schommelt de hoeveelheid glucose in het bloed tussen de 4 en de 10 mmol/l. Meestal spreek je van een hyper als de bloedglucosewaarde boven de 10 mmol/l is. Een deel van de klachten wordt veroorzaakt door de hoge bloedglucosewaardenwaardoor het lichaam meer urine produceert om het teveel aan glucose af te scheiden. Hierdoor zal de patiënt extra vocht verliezen en om dit te compenseren ook dorst krijgen. Er is een tekort aan brandstof doordat de glucose de cel niet in kan, dit veroorzaakt weer de klachten van moeheid. Je lichaam heeft echter wel energie nodig. Je vetcellen worden daarvoor gebruikt. Als deze worden verbrand, ontstaan er afvalstoffen die ketonen worden genoemd. Deze ketonen plas je uit en met een speciaal teststripje kun je de urine op ketonen controleren.

Soorten

Reactieve hyperglykemie (is als reactie op een eerder die dag doorgemaakte hypoglykemie).
Somogyi-effect (als reactie van een nachtelijke hypoglykemie bij een nuchtere bloedglucose).
Diabetische ketoacidose (DKA)
Hyper-osmolair hyperglykemisch non-ketotisch syndroom (HHS): meest extreme vormen van ontregelde diabetes.
Insulinedeficiëntie staat hier centraal. Vaak is bij deze vormen klinische behandeling nodig. DKA kan ontstaan bij een niet gediagnosticeerd type 1 diabetes maar kot vaker voor bij patiënt die wel bekend zijn met diabetes. Vaak zijn bijkomende ziekten de oorzaak. Deze hebben dan geleid tot insulineresistentie en een verhoogde insulinebehoefte. HHS komt vaak voor bij type 2 diabetes. De ernst wordt vooral bepaald door de mate van hyperglykemie en door de hoogte van de plasmaosmolariteit (die is gerelateerd aan de mate van bewustzijnsstoornis).

Oorzaken

te weinig insuline, te weinig bloedsuikerverlagende tabletten of vergeten dosering
dieetfouten, bijvoorbeeld te veel koolhydraten
spanningen, emotie of stress
ziekte, koorts, infecties of ontstekingen
minder dan normale lichaamsbeweging, inspanning of activiteit

Kenmerken

veel plassen
erge dorst
droge mond en tong
veel drinken (polydipsie)
vermagering
honger
vermoeidheid, slaperigheid
wazig zien
prikkelingen, tintelingen en doof gevoel
droge ogen
hardnekkige infecties

Bij DKA komt ook voor:

ketose
metabole acidose (dat is een te lage pH (< 7.35) van het bloed, dat wordt veroorzaakt door een overschot aan zure of een tekort aan basische stoffen). Bij te lage waarden worden de negatieve effecten van de acidose op hartfunctie, microcirculatie, insulineresistentie en bewustzijn groter.
moeilijke ademhaling (snel en diep)
adem ruikt naar aceton
vaak buikpijn, misselijkheid en overgeven.

Bij HHS komt ook voor:

hyperosmolariteit (dit is dehydratie, dehydratie verstoort de hersenfunctie, en men kan in coma raken).
dehydratie (een tekort aan vocht, een verhoogd verlies van lichaamsvochtigheid, zonder dat er andere vochtigheid wordt opgenomen).
bewustzijnsstoornissen

Maatregelen tegen een hyper?

Als je insuline gebruikt, dan moet je meestal extra insuline bijspuiten om de hyper te voorkomen. Verder kunnen de volgende maatregelen genomen worden:

het controleren van de bloedsuikerspiegel
het eventueel controleren van de urine op suiker en/of ketonen.
extra drinken, met name water; vermijd drinken van suikerhoudende dranken
contact opnemen met je (huis)arts of diabetesverpleegkundige
neem bij braken altijd contact op met je (huis)arts!
Indien tabletten worden gebruikt om de diabetes te reguleren, kan het beste direct contact opgenomen worden met de arts.

Verschijnselen hypo

Zweten
Trillen/beven
Duizeligheid
Bleekheid
Honger
Angst/onrust
Hoofdpijn
Vermoeidheid
Wisselend humeur
Dubbelzien
Agressief gedrag
Hartkloppingen
Onwillekeurige bewegingen
Voorbijgaande spierverlamming
Spiertrekkingen
Coma met wijde pupillen

Oorzaken

Te veel insuline gespoten
Te veel tabletten ingenomen
Onvoldoende of te laat gegeten
Grote lichamelijke inspanning
Hoge omgevingstemperatuur
Medicijnen die het effect van bloedglucoseverlagende tabletten versterken
Overmatig alcoholgebruik

Wat zijn de gevolgen van een hypo?

Op zich is het hebben van een hypo niet erg. Maar als de hoeveelheid glucose langer te laag is kan het zijn dat de hersenen niet meer goed functioneren. Het kan dan voorkomen dat de patiënt bewusteloos raakt, of zelfs in coma.

Hoe kun je een hypo voorkomen?

Een hypo kun je voorkomen door het glucose gehalte in het bloed op peil te houden. Dit kun je doen door op tijd te eten waardoor het glucose gehalte niet zo ver kan zakken. Bij een grote lichamelijke inspanning is het belangrijk dat er tussendoor iets gegeten wordt. Je kunt ook de hoeveelheid insuline verlagen zodat er wat meer glucose in het bloed blijft.

Wat kun je doen bij een hypo?

Zodra de eerste tekenen van een hypo zich voordoen, moeten snel opneembare koolhydraten of suikers worden in genomen, bijvoorbeeld in de vorm van suikerklontjes, limonade of vruchtensap. Dan, na ongeveer 5 minuten, moeten langzaam opneembare koolhydraten worden in genomen, bijvoorbeeld door een boterham te eten. Dit om te voorkomen dat de bloedglucosespiegel alsnog te veel daalt. Voor mensen met diabetes is het dus altijd handig om suikerklontjes ofzo bij te hebben. Wanneer de patiënt net voor en net na een hypo de glucosespiegel te meten weet hij of zij hoeveel koolhydraten je moet eten. Na een hypo is er vaak extra veel glucose in het bloed omdat het lichaam zelf een hypo probeert te voorkomen.

Hypo en hyper bij diabetes

Wat is een hyper?

Soorten

Oorzaken

Kenmerken

Bij DKA komt ook voor:

Bij HHS komt ook voor:

Maatregelen tegen een hyper?

Verschijnselen hypo

Oorzaken

Wat zijn de gevolgen van een hypo?

Hoe kun je een hypo voorkomen?

Wat kun je doen bij een hypo?

Bronnen en referenties