Schistosomiasis: symptomen, diagnose en behandeling

Schistosomiasis is een ziekte die wordt veroorzaakt door zuigwormen. Deze parasieten kunnen ernstige schade toebrengen aan verschillende organen. Mensen lopen deze ziekte op als ze in aanraking komen met larven van de zuigwormen die in zoet water leven. De larven leven vooral in stilstaand water, maar komen ook vaak voor in stromend water in rivieren. Schistosomiasis komt vooral voor in meren en rivieren in Afrika, Zuid-Amerika, het Midden-Oosten en Azië. De ziekte staat ook bekend onder de namen bilharzia en bilharziose.

Levenscyclus wormen

In totaal zijn er vijf soorten zuigwormen die voor schistosomiasis kunnen zorgen. Zoetwaterslakken splitsen de larven van de parasiet uit. Deze larve kan vervolgens de mens binnendringen via de huid. De larven ontpoppen zich in het lichaam tot wormen van enkele centimeters. De diertjes bewegen zicht voort in de bloedvaten rondom de dikke darm. De wormen leggen eieren in de darmwand. Een deel van de eitjes steekt vervolgens de darm door waardoor ontstekingen optreden. Via de bloedstroom kunnen de eieren ook in organen als de lever belanden en daar schade aanrichten. De eitjes kunnen de blaas bereiken en via de ontlasting en urine het lichaam uitkomen. De zuigwormen hebben de grootste overlevingskans in zoet oppervlaktewater. In zoetwaterslakken rijpen ze vervolgens helemaal uit.

Symptomen

De symptomen van schistosomiasis verschillen per zuigwormsoort. De meest voorkomende kwaal is jeuk op de plek waar de larve het lichaam is binnengetreden. Sommige besmette mensen merken niets van symptomen, anderen krijgen te maken met verschillende klachten. Die treden binnen drie tot acht weken op nadat de larve het lichaam is binnengegaan. De meest voorkomende klachten zijn:

• Jeuk op plek waar de larve het lichaam is binnengegaan
• Koorts
• Diarree (kan ook chronisch worden)
• Spierpijnen
• Gewrichtspijnen
• Branderig gevoel bij plassen
• Plasaandrang neemt toe
• Bloed in urine
• Opgezette buik

Katayamasyndroom

In zeldzame gevallen treden er bij patiënten die lijden aan schistosomiasis het Katayamasyndroom op. Dit is een overgevoeligheidsreactie. Die treedt binnen zes weken op na het eerste contact met zoet water. De patiënt krijgt te maken met koorts en klachten aan de huid. Er verschijnen galbulten op de huid of de huid zwelt op rondom het oog, de lip en de wang. Ook kunnen klachten als hoesten, diarree en kortademigheid optreden. Meestal hebben de zuigwormen in dit stadium nog geen eieren gelegd. Wel komen in het bloed antistoffen voor tegen de parasieten op.

Diagnose

De diagnose van schistosomiasis is eenvoudig te stellen. Meestal wordt een bloedonderzoek uitgevoerd waarin gespeurd wordt naar antistoffen tegen de zuigwormen. Dit bloedonderzoek vindt meestal na zes weken plaats, nadat de patiënt in aanraking is gekomen met zoet water. Vaak worden ook de ontlasting en de urine nagekeken op de aanwezigheid van wormen of wormeieren. In sommige gevallen haalt een arts rectaal weefsel weg voor verder onderzoek.

Behandeling

In bijna alle gevallen wordt het medicijn praziquantel (oftewel biltricide) voorgeschreven bij schistosomiasis. Praziquantel drijft de volwassenen wormen uit het lichaam. Patiënten worden altijd behandeld om te voorkomen dat er nieuwe ontstekingen ontstaan. Als de schistosomiasis wordt veroorzaakt door de parasiet S. japonicum schrijft de arts een hogere dosering voor. Wanneer er sprake is van acute schistosomiasis of het Katayamasyndroom worden er naast de praziquantel ook corticosteroïden (bijvoorbeeld prednison) gegeven. Als de ziekte onbehandeld blijft kunnen er levensbedreigende situaties ontstaan waarbij levercirrose en blijvende schade aan de urinewegen kunnen optreden.

Preventie

Een vaccin bestaat niet tegen schistosomiasis. Wel kan de ziekte makkelijk voorkomen worden door in tropische landen niet te gaan zwemmen of pootje te baden in zoetwater. Er kan beter gezwommen worden in zwembaden met chloor of in de zee. Wanneer je water uit een rivier of meer gebruikt, is het aan te raden dit water op minimaal vijftig graden te koken of het twee dagen stil te laten staan. De larven sterven dan binnen 24 uur. Wie per ongeluk toch met besmet water in contact komt dient zich flink af te drogen, zodat je de zuigwormen die je huid aan het binnendringen zijn van je af worden gewreven. Dit is echter geen garantie om besmetting op schistosomiasis te voorkomen.