Cortisonezalf: gebruik en bijwerkingen

Cortisonezalf wordt vaak voorgeschreven bij huidaandoeningen zoals eczeem en psoriasis. De zalf biedt vaak goede resultaten en de klachten worden meestal minder. Daarentegen heeft cortisonezalf een slechte naam vanwege de bijwerkingen die kunnen optreden bij langdurig gebruik. Gelukkig komen bijwerkingen bij de zalven met lage concentraties corticosteroïden die tegenwoordig gebruikt worden niet meer vaak voor. Bijwerkingen kunnen nog wel voorkomen bij cortisonezalf van een hogere klasse als deze langdurig gebruikt worden.

Cortisonezalf, hydrocortison, corticosteroïdenzalf of hormoonzalf

Cortisonezalf, ook wel hydrocortison, corticosteroïdenzalf of hormoonzalf genoemd, is een zalf die ontstekingen, schilfering, jeuk en zwellingen op de huid remt. Corticosteroïden zijn steroidhormonen die bij mensen in de bijnier worden gemaakt. Voor een zalf worden echter vrijwel nooit lichaamseigen bijnierschorshormonen gebruikt. De steroidhormonen in deze zalf zijn een synthetische variant van het lichaamseigen hormoon. Cortisonezalf werkt snel, na een keer smeren wordt er vaak als resultaat gezien. De ontstekingen worden geremd waardoor schilvering, jeuk en zwelling vermindert. Door dagelijks te smeren kunnen de klachten verdwijnen. Als de ontstoken of geïrriteerde plekken weg zijn kan de huid onderhouden worden met een vette crème, zodat de ontstoken plekken langer weg zullen blijven. Doorgaans wordt afgeraden om cortisonezalf langere tijd achter elkaar te gebruiken in verband met mogelijke bijwerkingen.

Geschiedenis

Na eerste testen met cortisone in 1930 werd er rond 1940 pas begrepen dat er verschillende steroiden zijn die verantwoordelijk zijn voor de ontstekingsremmende werking. Tussen 1954 en 1958 werden er dan ook een zestal synthetische steroïden gemaakt voor toepassingen in onder andere crème en zalf. De cortisonezalf wordt dan ook al sinds de jaren 50 in de vorige eeuw gebruikt voor verschillende huidaandoeningen. Het op de markt brengen van cortisonezalf heeft er dan ook toe geleid dat huidziektes die niet te behandelen waren ineens op een simpele manier bestreden werden. Hoewel de bereikte resultaten goed waren, werden de bijwerkingen van de hormoonzalf ook al snel bekend. Door de sterke middelen die toen gebruikt werden, werden er vaak bijwerkingen gemeld. Vanaf de jaren 60 in de vorige eeuw zijn er dan ook ontwikkelingen in gang gezet om de dosering te kunnen verlagen. Dat heeft geresulteerd in zalf en crèmes waarbij een relatief lage dosering gebruikt wordt.

Bij welke huidziekten gebruik je cortisonezalf?

Cortisonezalf kan gebruikt worden bij ontstoken, jeukende of schilferige plekken op de huid. Deze plekken mogen niet ontstaan zijn door bacteriën, parasieten, schimmels, gisten, zweren, mijten of wratten. De hormoonzalf wordt bijvoorbeeld voorgeschreven bij eczeem, psoriasis, allergieën en een extreem droge huid. De werkzame corticosteroïden gaan de ontsteking en jeuk tegen en remmen de celdeling in het geval van psoriasis.

Soorten

Er bestaan 4 klassen cortisonezalf. Vaak wordt gestart met de lichtste klasse. Als deze niet het gewenste resultaat geeft, kan een arts een zalf van een hogere klasse voorschrijven. Er bestaan de volgende klasse cortisonezalf:

• klasse 1, lichte corticosteroïden, zoals hydrocortison acetaat 1%
• klasse 2, sterke corticosteroïden, zoals triamcinolon acetonide 0,1%
• klasse 3, sterke corticosteroïden in hogere concentratie, zoals bethametasonvaleraat 0,1%
• klasse 4, zeer sterke corticosteroïden in erg hoge concentratie, zoals clobetasol

De lichtere zalf van de eerste klasse is het meest geschikt voor gebruik op het gezicht en op plekken waar de huid dunner is, zoals geslachtsdelen. Klasse twee wordt het meest gebruikt bij eczeemklachten. Klasse 3 is voor ergere huidklachten op plekken waar de huid wat dikker is, zoals armen, benen en romp. Deze zalf wordt bij bijvoorbeeld psoriasis vaak voorgeschreven. Klasse 4 zalf wordt bij hardnekkige klachten gebruikt. Deze zalf mag nooit langdurig gebruikt worden.

Werking

Cortisonezalf werkt doordat de steroidhormonen doordringen in de huidcellen. Om dit proces beter te laten verlopen worden er hoornverwekers aan de zalf toegevoegd. Dit zijn bijvoorbeeld ureum of salicylzuur. Daarbij moet er voldoende zalf zijn aangebracht om werkzaam te zijn. Een te dunne laag kan namelijk niet goed in de huid doordringen. Ook kunnen zalven met een te lage concentratie werkzame stof minder goed werken. Men moet dan een zalf met een hogere concentratie gebruiken.

Gebruik

Cortisonezalf moet in de juiste dosering gedurende een bepaalde periode gebruikt worden om een goed resultaat te geven. Te weinig smeren geeft namelijk niet het gewenste effect, terwijl bij te veel smeren de kans op bijwerkingen toeneemt. Voor de frequentie van smeren geldt hetzelfde, te weinig smeren geeft een minder goed resultaat, terwijl langdurig smeren de kans op bijwerkingen doet toenemen. Daarbij kan langdurig gebruik de effectiviteit van de zalf verminderen. Gebruik op het gezicht bij voorkeur klasse 1 zalf. Voor ernstige huidaandoeningen kunnen klasse 3 of 4 gebruikt worden. Als de klachten zijn verminderd kan men weer terug naar lagere klasse om de huidaandoening onder controle te houden. Als de huidaandoening niet meer terugkomt kan men afbouwen. Volg te allen tijde het advies van de arts op. Naast de cortisonezalf gebruikt men altijd een goede vette onderhoudende zalf zonder cortisone om de huid soepel te houden en klachten te verminderen.

Hoeveelheid

Cortisonezalf kan dun gesmeerd worden. Een vingertop is vaak voldoende, afhankelijk van de hoeveelheid huid die ontstoken is. Zorg er in ieder geval voor dat je geen zalf meer ziet zitten, maar dat de huid wel goed vet is gemaakt.

Frequentie

Vaak is eenmaal per dag smeren voldoende. In het begin kan eventueel twee keer per dag aangehouden worden. Smeer gedurende een aantal dagen achter elkaar totdat de klachten zijn verdwenen. Daarna kan men meestal overstappen naar twee tot driemaal per week smeren. Ook kan men ervoor kiezen om vier dagen achter elkaar te smeren en de overige 3 dagen niet. Door de hormoonzalf niet frequent te gebruiken zal de kans op bijwerkingen verminderen.

Bijwerkingen

Hoewel cortisonezalf een slechte naam heeft vanwege de vele bijwerkingen die in de beginperiode gezien zijn, komen de bijwerkingen tegenwoordig bij een juist gebruik bijna niet meer voor. Vooral de klasse 1 zalven hebben vaak geen bijwerkingen.
Bijwerkingen bij langdurig gebruik zijn onder andere:

• Een dunner wordende huid
• Scheuren van de huid, veroorzaakt door de dunner geworden huid
• Het ontstaan van blauwe plekken
• Het ontstaan van striemen op de huid
• Het zichtbaar worden van kleine bloedvaatjes in het gezicht
• Clownseczeem
• Huidinfecties

Bij langdurig gebruik van cortisonezalf van een hoge klasse kunnen er bijwerkingen ontstaan door opname van steroidhormonen in het bloed. Deze bijwerkingen zijn onder andere:

• Remming van de productie van lichaamseigen bijnierhormonen
• Syndroom van Cushing, waarbij vochtophoping in het gezicht kunnen ontstaan. Ook suikerziekte en een toenemende bloeddruk kunnen ontstaan.
• Botontkalking
• Groeiremming bij kinderen
• Verhoogde oogboldruk en staar

Alternatieven

Hoewel in geval van eczeem of psoriasis vaak cortisonezalf wordt voorgeschreven, zijn er ook alternatieven. Teerzalf kan goed werken tegen de klachten en bevat niet de bijwerkingen die bij cortisonezalf kunnen optreden. Daarnaast worden er positieve resultaten geboekt met lichttherapie. Lichttherapie kan echter de symptomen van huidveroudering versnellen. Ook kan het het risico op huidkanker vergroten.