Multiple Sclerose (aandoening van het centrale zenuwstelsel)

Multiple Sclerose (MS) is een aandoening van het centrale zenuwstelsel. Het centrale zenuwstelsel bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg. Het zenuwstelsel is een ingewikkeld systeem wat bestaat uit bundels met zenuwen die informatie van en naar de hersenen vervoert. Deze zenuwen bestaan cellen waarvan het cellichaam in het centrale zenuwstelsel ligt.

Mogelijke fysiologische effecten van bewegen bij MS patiënten

Sport en bewegen heeft op het algemene verloop van MS geen negatieve invloed. Wel kunnen er klachten van tijdelijke aard optreden. De vorm waarin die klachten voorkomen verschillen sterk per persoon. MS patiënten die regelmatig bewegen zullen merken dat dit een gunstig effect heeft op het evenwicht, stijfheid, spasticiteit, zelfvertrouwen en zelfredzaamheid (5). Erg belangrijk voor de patiënt is ook dat deze doormiddel van sport de eigen grenzen leert verkennen en op deze manier optimaal gebruik kan maken van de mogelijkheden (5).

Doordat patiënten gaan sporten is het ook mogelijk dat ze tijdelijk een negatief effect ondervinden, in het bijzonder uitputting en oververmoeidheid. Een goede opbouw van de belasting is daarom erg belangrijk. Ook is het belangrijk dat er rekening gehouden wordt met de verschillen tussen individuen op het gebied van conditie, kracht en dat er rekening gehouden wordt met mogelijke omgevingsfactoren.

Wanneer een patiënt begint met bewegen is het verstandig om goed te kijken naar of de patiënt vermoeid is. Het is geen reden om niets aan lichamelijke activiteiten te doen, maar er moet wel rekening gehouden wordt met een toegenomen vermoeidheid. Ook de tijd dat een patiënt zal moeten herstellen na een training zal langer zijn dan bij een gezond persoon. Door ervaring die tijdens de training wordt opgedaan kunnen trainer/begeleider en de patiënt een goede inschatting maken van de fysieke gesteldheid van de patiënt.

Het komt vaak voor dat MS patiënten medicijnen gebruiken, deze kunnen invloed hebben op sportieve activiteiten. De belangrijkste medicijnen die de patiënten gebruiken die invloed hebben zijn medicijnen die de spasticiteit verminderen of de reactietijd beïnvloeden. Ook B-blokkers worden veel gebruikt, deze veroorzaken een lagere hartslag bij de patiënt. Tijdens een corticosteroïden behandeling wordt intensief sporten afgeraden. Deze behandeling wordt meestal voorgeschreven in een exacerbatiefase ( fase waarin de ziekte verergert). In deze fase wordt over het algemeen rust aanbevolen. De medicijnen veroorzaken een vermindering van pijn waardoor de patiënt gemakkelijk de eigen grenzen kan overschrijden doordat deze dit minder goed voelt.

Over de mogelijkheden qua sporten bij mensen met Multiple Sclerose is niet een eenduidig oordeel of advies te geven. Het is belangrijk dat de mogelijkheden per individu bepaald worden. Vele taken van sport lijken in eerste instantie onmogelijk om te beoefenen, maar door de intensiteit aan te passen is het voor MS patiënten mogelijk om uit een groot scala van activiteiten te kiezen. De keuze van de sport hangt ook sterk af van de mate waarin iemand klachten ondervindt en welke klachten het precies zijn. Mogelijk fysiologische effecten van een training kunnen dan ook zijn (6);

• Het onderhouden van opgedane vaardigheden en mobiliteit
• Stabiliseren van opgedaan vaardigheden en mobiliteit
• Het bevorderen van de conditie
• Het bevorderen van de motivatie
• Lotgenoten contact
• Sociaal contact

Goede mogelijkheden zouden bijvoorbeeld zijn: zwemmen, yoga, fitness, wandelen en dansen (7). Sporten waarin piekmomenten voorkomen, zoals sprinten zijn minder geschikt (7). Ook contact- en teamsporten zijn niet erg geschikt voor mensen met MS doordat mensen met MS een lagere fysieke capaciteit hebben. Kracht vermindering en een verslechterde conditie maakt deze sporten moeilijker te beoefenen. Ook bestaat er de kans dat mensen binnen een teamverband zichzelf overschrijden, omdat men niet wil falen binnen de groep. Spasticiteit, gevoelsstoornissen en coördinatiestoornissen verhogen mogelijk de kans op ongelukken.

In de meest acute fase van een exacerbatie wordt er rust aanbevolen. Er zou gekozen kunnen worden voor passief beweging waarbij een specialist de patiënt begeleid. Er zijn geen specifieke richtlijnen aan te geven voor een optimale duur en frequentie van een training. Dit moet per individu bepaald worden. Als algemene regel geldt dat aanvullende sportieve inspanning geen belemmerende factor mag spelen in het dagelijks functioneren (7).

Doelstellingen voor een bewegingsprogramma voor MS patiënten

Als mens zijn we gebouwd om te bewegen, en bij een gezond persoon functioneert het bewegingsapparaat zonder beperkingen. Maar gezond blijven we door regelmatig te bewegen, en door ons lichaam niet te overbelasten. Mensen met MS hebben beperkingen in het bewegen en deze verschillen per individu. Zo kan het zijn dat de één in een rolstoel zit en de benen niet meer kan bewegen en de ander dit nog wel kan. Ook kan het zijn dat de bewegingsgerelateerde disfuncties verschillen per individu, de een kan incontinentieproblemen ervaren en de ander balansproblemen.

Uit verschillende studies blijkt dat sporten op verschillende manieren een positief effect kan hebben op zowel lichamelijk, sociaal en mentaal welbevinden (8). Bij een persoon met een beperkte bewegingsvrijheid, zoals MS patiënten dit hebben, wordt het moeilijker om een sociaal netwerk te onderhouden. Sport kan mensen met elkaar binden, denk daarbij aan teamsport of lotgenotencontact. Maar een minstens zo belangrijk effect van sport (aerobe activiteit) is het vergroten en/of het onderhouden van fysieke activiteit, waardoor het cardiovasculaire systeem verbetert (9). Het hart is immers een belangrijk orgaan in ons lichaam, en kan meer bloed pompen in een kortere tijd als gevolg van regelmatig sporten. Dit zorgt weer voor een lagere bloeddruk in rust hetgeen gezonder is voor de mens.

Een MS patiënt heeft bij aerobische activiteit een ander belangrijk bewezen effect en dat is het versterken van de spierkracht, en omdat deze sneller achteruit gaat bij MS patiënten is het verstandig om regelmatig te sporten. Dit verlies in spierkracht kan met duursport gecompenseerd worden, of in ieder geval vertraagd worden (9). Als laatste kan sporten andere gezondheidsproblemen voorkomen die verband houden met weinig bewegen, zoals bijvoorbeeld Diabetes Mellitus en overgewicht.

Kort samengevat zijn dit de doelstellingen voor MS-patienten in ons bewegingsprogramma:

1. Het vergroten van de algemene fysieke activiteit.
2. Het versterken van het cardiovasculaire systeem.
3. Het versterken van de algemene spierkracht.
4. Het verminderen van het risico op andere gezondheidsproblemen.
5. Het vergroten van mentaal en sociaal welbevinden.

Mogelijke risicofactoren van bewegen voor de patiëntengroep

Er zijn natuurlijk altijd risico’s als het gaat om sporten, zowel voor een gezond individu (blessures, botbreuken), als voor een MS patiënt. Maar er is natuurlijk een groot verschil in activiteit en dit verschilt per MS patiënt. Zo hebben MS patiënten vaak een minder zelfverzekerd beeld als het gaat om activiteit door hun beperkingen (9). Dit veranderd zelfbeeld vergroot de drempel om te sporten en zal eerst in positieve zin veranderd moeten worden. Gebeurt dit niet aan het begin van ons bewegingsprogramma, dan hebben we kans dat een patiënt zich niet gemakkelijk voelt tijdens het programma en snel terug kan vallen naar inactiviteit. Het is dan ook verstandig om te doen wat de patiënt leuk vind.

Het sporten in een groep kan de wil om te sporten ook vergroten, als de sfeer goed is en kan zorgen voor groepscohesie. De andere risico’s hebben vooral te maken met de fysieke gesteldheid van de patiënt, en dit verschilt van persoon tot persoon. Daarom is het verstandig om als MS patiënt eerst de grenzen te bepalen, om zo de fysieke problemen niet te verergeren. Elke patiënt is natuurlijk anders, de een kan meer dan de ander. Zo besteedt de een al veel van zijn dagelijkse energie in dagelijkse bezigheden, en heeft de ander een goede hulp in ADL activiteiten. Het is dan ook verstandig om rekening te houden met het energieverbruik van de patiënt, en de sport activiteiten hierop aan te passen om ernstige vermoeidheidsproblemen te voorkomen. Een ander belangrijk risico houdt verband met ziekteverergering. Een patiënt die al geruime tijd MS heeft kan door te intensief sporten excacerbaties krijgen in de ziekte. Hierdoor is het verstandig om zulke patiënten eerst een revalidatiearts te laten bezoeken.

De belangrijkste risicofactoren voor MS patiënten die gaan sporten kunnen zijn:

1. Terugval naar inactiviteit
2. Vermoeidheidsproblemen
3. Ziekte verergering

Bewegingsprogramma

Ons bewegingsprogramma richt zich op zwemmen. Zwemmen is een goede sport voor MS patiënten waarbij verlamming, spasticiteit en cerebellaire symptomen voorkomen (10). Het voordeel van bewegen in het water is dat je minder kracht nodig hebt om te oefenen en er minder kans is op blessures. Het afgenomen gewicht van het lichaam in het water maakt bepaalde bewegingen mogelijk die de patiënt buiten het water wellicht niet meer kan uitvoeren. MS patiënten hebben ook vaak last van vermoeidheid en conditieverlies. Het is belangrijk om zuinig om te gaan met je energie en voor een duursport, zoals zwemmen, te kiezen (10).

Uit enkele onderzoeken is naar voren gekomen dat zwemmen en het doen van oefeningen in het water positieve effecten heeft op o.a de hart- en longcapaciteit, conditie en spierkracht (11,12,13). Zo werden bijvoorbeeld sterkte en vermoeidheid in mensen met MS getest gedurende een 10 weken durend programma in het water. Arm- en beenfunctie vertoonden een duidelijk meetbare verbetering (13).

Zwemmen is ook een goede manier om MS patiënten met elkaar in contact te brengen. Door op actieve wijze in contact te komen met lotgenoten kan het zelfbeeld en de zelfverzekerdheid van de patiënt vergroot worden.

De interventie bestaat uit maximaal een uur vrij zwemmen, twee keer per week, gedurende drie maanden. Het is van belang dat er per patiënt gekeken wordt tot welke activiteit hij/zij nog in staat is en er zo grenzen worden vastgelegd (10). Omdat de temperatuurregulatie van MS patienten vaak is aangetast, zal de temperatuur van het water ronde de 30 graden celsius liggen, zodat de mensen het niet snel koud krijgen. Verder zullen er hulpmiddelen aanwezig zijn zoals zwembanden en tilliften.

Meetmethoden voor het evalueren van het succes van het programma

Voorafgaand aan het programma zal bij de patiënten de hart- en longcapaciteit, conditie, spierkracht en mate van mobiliteit worden vastgesteld. Dezen zullen halverwege en aan het einde van de interventie nogmaals worden gemeten. Het kan echter moeilijk te bepalen zijn of eventuele verbeteringen te koppelen zijn aan de interventie, omdat het kenmerkend is voor MS dat goede en slechte periodes zich gedurende de ziekte afwisselen.

Een andere manier om het programma te evalueren is door middel van vragenlijsten en/of interviews na afloop van de interventie. Zo kan ook aan de orde komen hoe de patiënten het bewegingsprogramma zelf ervaren hebben.