Folliculitis: een ontsteking van de haarzakjes

Folliculitis is een ontsteking van de haarzakjes, waarbij kleine jeukende rode bultjes op de huid ontstaan. Scheren, strakke kleding of chemische middelen (vette zalven) kunnen tot een irritatie van de huid of een verstopping van het haarzakje leiden. Bacteriën of schimmels veroorzaken vervolgens een ontsteking. Folliculitis is een veelvoorkomende huidafwijking en kan op alle behaarde delen van het lichaam ontstaan. De aandoening komt evenveel voor bij mannen als bij vrouwen. Bij folliculitis is het bovenste deel van het haarzakje, de haarfollikel, ontstoken. Folliculitis wordt ook wel haarwortelontsteking of haarzakontsteking genoemd. Folliculitis begint meestal met een irritatie van de huid. Bij het scheren, het gebruiken van ontharingswax en het dragen van strakke, schurende kleding kunnen de haartjes afbreken en kan de huid rondom de haarzakjes beschadigd raken. Vette zalven of oliën kunnen, vooral wanneer er veel van gebruikt wordt, de poriën afsluiten en leiden tot een verstopping van de haarzakjes.

Ziekteverwekkers dringen het lichaam binnen

Op ons lichaam en in onze directe omgeving bevinden zich altijd miljoenen ziekteverwekkers: bacteriën, virussen en schimmels. Onze huid zorgt ervoor dat deze ziekteverwekkers niet zomaar ons lichaam kunnen binnendringen; het is de eerste barrière. Bij een beschadiging van de huid kunnen bacteriën, virussen en schimmels zich echter eenvoudig een weg naar binnen banen. De beschermende laag is immers verdwenen.

Via de openingen in onze huid, de poriën, komen altijd bacteriën en andere mogelijke ziekteverwekkers binnen. Normaliter worden deze ter plekke afgebroken of in toom gehouden en/of met ondermeer het zweet dat we produceren weer naar buiten gewerkt. Wanneer de poriën echter verstopt zijn, zitten de ongewenste binnendringers opgesloten. Ze voelen zich thuis in de warme, vochtige holte en gaan zich snel vermeerderen. Zo snel dat ze niet langer kunnen worden afgebroken of (door zuurstof) onder controle kunnen worden gehouden.

Rode, jeukende bultjes met een puskopje

Bij een irritatie of beschadiging van de huid rondom de haartjes of bij een verstopping van de poriën, veroorzaken bacteriën of schimmels dan ook vaak een ontsteking van het haarzakje en de huid eromheen. Hierdoor ontstaan kleine, rode bultjes, waar vaak een puskopje op zit. De bultjes lijken erg op puistjes, maar zijn dit niet echt. Bij een puistje is er vooral sprake van een ontsteking van de talgklieren en niet van het bovenste deel van de haarfollikel alleen. De bultjes die veroorzaakt worden door folliculitis jeuken meestal flink. Als de puskopjes open gaan, bijvoorbeeld doordat je eraan krabt, ontstaan er oppervlakkige wondjes waar geel wondvocht uitkomt. Als de ontsteking wat dieper de huid ingaat, ontstaan rode, pijnlijke bultjes op de huid. Folliculitis kan overal op het lichaam voorkomen waar haren zitten, maar komt vooral voor op de armen, benen, rug, hoofdhuid, gezicht en nek.

Folliculitis veroorzaakt door bacteriën

In verreweg de meeste gevallen wordt folliculitis veroorzaakt door stafylokokken. Deze vorm van folliculitis kan op het hele lichaam voorkomen, maar de bacterie slaat vooral toe op plaatsen waar de huid geschoren wordt: het gezicht (de baardstreek), de oksels, de schaamstreek en de benen. Ontstoken haarzakjes op de benen en billen zijn vrijwel altijd het gevolg van een stafylokokkeninfectie. Er ontstaan kleine, oppervlakkige bultjes, die hevig jeuken. Soms raakt echter het gehele haarzakje ontstoken en kunnen er abcessen (steenpuisten) ontstaan. Dergelijke diepere ontstekingen in de baardstreek worden ‘sycosis’ genoemd. Als je vaak last hebt van deze bacteriële folliculitis, ben je mogelijk een drager van de stafylokokkenbacterie. De bacterie heeft zich dan permanent in bijvoorbeeld je neus, oren of anus genesteld en verspreidt zich van daaruit steeds over je huid. Van de bacteriebron zelf hoef je geen last te hebben.

Folliculitis die veroorzaakt wordt door pseudomonasbacteriën, wordt ook wel 'bubbelbad of hottub folliculitis’ genoemd. De bacterie houdt van het sterk verwarmde water en is, in tegenstelling tot de meeste andere bacteriën, goed bestand tegen chloorwater. De pseudomonasbacterie komt veel voor in bubbelbaden en zwembaden die onvoldoende gedesinfecteerd worden. De bacteriën dringen de huid binnen en nestelen zich in de haarzakjes. Hier veroorzaken ze binnen enkele dagen een ontsteking. Een geïrriteerde of beschadigde huid maakt het voor de bacterie extra eenvoudig om binnen te dringen. Vooral het gebruik van ontharingswax lijkt de weg vrij te maken voor de pseudomonasbacterie. Door de ontsteking ontstaan kleine, sterk jeukende bultjes met een puskopje. De bultjes kunnen op het hele lichaam voorkomen, maar worden voornamelijk gezien op de huid die bedekt werd door zwemkleding.

Folliculitis veroorzaakt door schimmels

Een huidinfectie met pityrosporon, een gist, komt veel voor. Een gist is een ééncellige schimmel. Pityrosporon folliculitis wordt ook wel 'gistpuistjes' genoemd. De bron van de gistinfectie zit meestal op de hoofdhuid. Hier ontstaat als gevolg van de infectie vaak eczeem (het bekende 'roos'). Ook op de rug en de borst kunnen talloze 1 tot 2 mm grote jeukende, rode bultjes met puskopjes verschijnen. Af en toe ontstaat deze vorm van folliculitis op de armen en in het gezicht. In de haarzakjes van de borst, de rug en het gezicht zitten altijd veel pityrosporongisten. In een gezonde situatie zijn ze niet in staat om problemen te veroorzaken. Wanneer ze zich echter om één of andere reden snel en sterk kunnen vermeerderen, ontstaat een ontsteking van het haarzakje.

Gistpuistjes kunnen op elke leeftijd ontstaan, maar komen vooral voor bij jongvolwassenen. Een warm en vochtig klimaat, strakke, niet ademende kleding en vette crèmes vergroten het risico op pityrosporon folliculitis. Ook mensen met minder weerstand, diabetes of een natuurlijke aanleg om veel talg aan te maken, hebben meer kans om deze vorm van folliculitis te krijgen.

Hoewel het niet vaak voorkomt, kan folliculitis op de hoofdhuid en in het gezicht (de baardstreek) ook veroorzaakt worden door dermatofytonschimmels. Bij een schimmelinfectie zit de ontsteking diep in het haarzakje. Hierdoor ontstaan grotere, rode bultjes – al dan niet met puskopje – die erg pijnlijk kunnen zijn. Schimmels die folliculitis kunnen veroorzaken worden meestal door (huis)dieren overgebracht.

Andere oorzaken

Folliculitis wordt vrijwel altijd veroorzaakt door bacteriën of schimmels. Een enkele keer kan een besmetting met het Herpesvirus zich uitbreiden naar de haarzakjes in de directe omgeving en folliculitis veroorzaken. Dit gebeurt dan meestal rondom de mond. Folliculitis ontstaat soms ook bij acne, als bijwerking van bepaalde medicijnen of bij een auto-immuunaandoening. In dit laatste geval ziet het immuunsysteem de gezonde cellen in de haarzakjes als een bedreiging en valt ze aan. Het lichaam reageert hierop met een ontstekingsreactie. Voorbeelden van dergelijke aandoeningen zijn lupus erythematodes en alopecia areata.

Behandeling van folliculitis

De huisarts kan snel en makkelijk de diagnose folliculitis stellen. Ook de mogelijke veroorzaker kan hij meestal op het oog wel vaststellen. Bij twijfel kan hij een beetje vocht en/of pus uit de bultjes halen en dit op kweek zetten. De verantwoordelijke bacterie of schimmel kan hiermee achterhaald worden.

Een bacteriële folliculitis kan behandeld worden met antibiotica. Vaak zijn antiseptische producten (zoals Betadinezeep) echter al voldoende om de ontsteking te bestrijden. Een infectie met de pseudomonasbacterie verdwijnt over het algemeen, binnen een paar dagen, zelfs vanzelf. Onze huid is voor deze bacterie namelijk geen echt gunstige omgeving.

Folliculitis die veroorzaakt wordt door pityrosporongisten, wordt behandeld met een antigistcrème die je op je huid moet aanbrengen. Daarnaast wordt meestal een antigistshampoo voorgeschreven, om de gistbron op de hoofdhuid te bestrijden. Pityrosporongisten zijn echter hardnekkig en komen bovendien van nature in grote aantallen voor in de haarzakjes van de borst, de rug en het gezicht. Zelfs met medicatie is deze vorm van folliculitis dan ook vaak lastig (definitief) te bestrijden.

Is de folliculitis het gevolg van een schimmelinfectie, dan zal de arts je meestal antischimmeltabletten voorschrijven. Omdat de ontsteking bij een schimmelinfectie altijd diep in het haarzakje zit, heeft een antischimmelcrème over het algemeen onvoldoende effect.

Folliculitis is een veelvoorkomende huidafwijking en kan op alle behaarde delen van het lichaam ontstaan. De aandoening is over het algemeen onschuldig, maar heeft soms wel een medische behandeling nodig. Een goede hygiëne is van groot belang. Dit geldt zeker wanneer je vaak last hebt van een ontsteking van de haarzakjes.

Lees verder

• Jeukende rode bultjes op de onderbenen