Yoga en de mythe van de bovennatuurlijke krachten

Yoga. Iedereen heeft wel eens gehoord over yogahoudingen (asana's), ademoefeningen (pranayama) en oosterse meditatie. Yoga is echter meer dan dat alleen. Deze diep in de Indiase cultuur gewortelde levenshouding en filosofie is ook een spirituele verlossingsmethode. Yoga betekent 'vereniging' of 'samenvloeiing', de verbinding van de individuele met de universele ziel. In westerse termen: de mens ontmoet God. Dat zou gepaard gaan met bovennatuurlijke krachten. Wat is er van waar? Is er wetenschappelijk onderzoek gedaan?

Inhoud

• Yogi's, fakirs en bovennatuurlijke krachten
• Yoga en natuurkunde
• De praktijk en filosofie van yoga
• De acht geledingen van yoga
• Paranormale vermogens
• Wetenschap en yoga
• Levend begraven
• Het geheim van meditatie
• Energiestromen

Yogi's, fakirs en bovennatuurlijke krachten

Als men de verhalen uit India mag geloven, zijn er yogi's en fakirs die zich gedurende enkele dagen levend laten begraven en dus over bovennatuurlijke krachten beschikken. Er zouden wonderdoeners tussen zitten, die blinden het gezichtsvermogen teruggeven en lammen weer laten lopen. De Indiase parapsycholoog dr. Ramakrishna Rao, verbonden aan het Instituut voor Parapsychologie in Durham (VS), is in India op zoek gegaan naar deze genezers. Slechts enkelen waren bereid hun talenten voor de ogen van deze en vele andere wetenschappers te demonstreren. De meesten bedienden zich van trucjes, hun 'goochelrepertoire'.

Natuurwetten
Er zijn echter yogi's die met vleeshaken in hun rug een kar achter zich aantrekken, waarbij het lijkt of ze geen pijn hebben. Wordt men om de tuin geleid? Rond yogi's, fakirs en swami's zijn verhalen geweven die zelden de toets van de wetenschap doorstaan. Toch zijn er uitzonderingen die de menselijke fysiologie en de algemene natuurwetten lijken te tarten. Hoe ziet de methode en filosofie eruit waarmee deze mensen die fase bereiken?

Yoga en natuurkunde

Een van de vele opvattingen van de samkhya-yoga is dat organische en anorganische materie niet geschapen is, maar altijd aanwezig is geweest, alleen in een andere vorm. Het kan dus ook niet verdwijnen, alleen gehergroepeerd worden. Het hergroeperen van de basiselementen zorgt voor de verschijning van de talloze organische en anorganische vormen om ons heen.

Bezielde materie
Volgens de yogafilosofie loopt er geen duidelijke scheidslijn tussen organische en anorganische materie en heeft datgene wat men 'levende materie' noemt te maken met het 'bezielen van de materie', ofwel met bewustzijnsniveau's. De mens zou wat het bezielen van de materie op de hoogste trede van de gekende bewustzijnsladder staan. Veel stof tot filosoferen dus, waarbij de yogafilosofie in veel gevallen in de pas lijkt te lopen met de recente natuurkundige ontdekkingen, zoals het nu bekende feit dat de kleinste deeltjes in het atoom, waaruit de materie is opgebouwd, niet solide zijn maar uit elektromagnetische golven bestaan. Een vorm van energie dus.

De praktijk en filosofie van yoga

Archeologen hebben de oudste sporen van yoga ontdekt. Ze troffen vierduizend jaar oude stenen aan waarop figuren, wellicht goden, in yogahoudingen waren afgebeeld. De oudste verwijzingen zijn te vinden in de Veda's, een verzameling lofzangen en filosofische verhandelingen. De Bhagavad Gita is onbetwist de mooiste en een van de belangrijkste teksten over yoga, geschreven in de periode dat Boeddha leefde, ca. 4de eeuw v.C. Het betreft een dispuut tussen de god Krishna en de krijger Arjuna over de yogapraktijk. De klassieke 'hedendaagse' yoga is samengevat door Patanjali in zijn Yoga-Sutras. De laatste fase - het nirwana - is bovendien het einddoel van alle andere soorten yoga. Ook is juist dat bewustzijnsniveau naar men zegt het speelveld van de bovennatuurlijke vermogens.

De acht geledingen van yoga

Het achtvoudige yogapad van Patanjali, die het niveau van de yogatechniek verhoogde en op schrift stelde, bestaat uit acht geledingen:

1. Yama: ethische geboden, ofwel het equivalent van de tien geboden.
2. Niyama: persoonlijke hygiëne, voedingsvoorschriften, enz.
3. Asana: yogahoudingen.
4. Pranayama: ademoefeningen.
5. Pratyahara: beheersing van de gedachten en zintuigen.
6. Dharana: concentratie, richten van de aandacht.
7. Dhyana: ononderbroken concentratie.
8. Samadhi: hoogste meditatieniveau, identificatie met het doel.

Paranormale vermogens

Het begrip yoga is nauw verweven met de zogenaamde paranormale vermogens. De gemiddelde westerling staat sceptisch tegenover deze fenomenen, die (nog) niet stroken met de inzichten van de moderne wetenschap. In het Indiase denken, met name in het tantrisme, worden deze vermogens gebruikt in de ononderbroken strijd van de yogi om tot de transformatie van het bewustzijn te komen, ook ten behoeve van anderen. Patanjali ontkent in geen enkele sutra het bestaan van bovennatuurlijke krachten. In de traditionele Advaita-vedanta worden ze echter beschouwd als hindernissen en zouden ze gevaarlijk zijn voor hen die streven naar zelfrealisatie. De verlokkingen van de zogeheten siddhi's zouden de yogi alleen maar afleiden van zijn ware doel in het leven. Deze krachten zijn talrijk. In de Yoga-bhashya worden er vele genoemd, zoals

• Laghiman, levitatievermogen.
• Prapti, het vermogen om op enig moment fysiek op een willekeurige plaats aanwezig te zijn.
• Animan, het vermogen zo klein te worden als een atoom.

Wetenschap en yoga

Er is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de bio-elektrische processen in de hersenen in relatie tot yoga. In het dagelijks leven bevinden de hersenen zich in een toestand die men het bèta-ritme (13-30 hertz) noemt. Ofwel een bepaald soort hersengolven dat optreedt bij hersenactiviteit. Tijdens meditatie, zowel de westerse als oosterse, zoals ook zenmeditatie, is er in toenemende mate sprake van een alfa-ritme (8-13 hertz) met een verbluffende gelijkmatigheid (ontspanningsfase). Gedurende de meditatie neemt de amplitude van die golven echter toe, ofwel een krachtiger en geprononceerder ritme.

Geestelijk alert
Tijdens een onderzoek op de yogi Sri Ramananada, uitgevoerd in 1960 door Indiase wetenschappers, hielden de hersengolven van de yogi een ritmisch patroon van alfagolven aan, waarbij men hem ook met flitslicht en andere stimulansen niet uit zijn meditatie (alfaritme) kon halen. Volgens de wetenschap is meditatie een gecontroleerde vorm van ontspannen waakzaamheid, een verhoogde geestelijke alertheid. De bloeddruk daalt, de pols- en ademfrequentie nemen op spectaculaire wijze af, alle fysiologische processen staan op een laag pitje. Het bewustzijn is echter niet vernauwd of verminderd, maar verruimd, helder en transparant.

Levend begraven

Is dat mogelijk? Er zijn yogi's die tijdens de meditatie genoeg hebben aan twee, drie ademteugen per minuut. Als ze in een luchtdichte kamer worden opgesloten, is de kans groot dat ze het overleven dankzij hun verminderde zuurstofbehoefte. In 1974 deed de Amerikaanse fysioloog dr. Elmer Green een experiment op Yogiraja Vaidyaraja. De yogi werd opgesloten in een luchtdichte kamer, waarbij de hartslag, de bloeddruk, de lichaamstemperatuur en andere fysiologische processen elektronisch werden gemeten. Na anderhalf uur was de zuurstofvoorraad zodanig verminderd dat een in de kamer geplaatste kaars uitging. Hij ademde vier keer per minuut en brak de meditatie pas na zeven uur en twintig minuten af. Het experiment van Green bewijst dat yogi's tijdens meditatie invloed kunnen uitoefenen op fysiologische processen van het vegetatieve zenuwstelsel.

Het geheim van meditatie

Volgens de Japanse onderzoekster dr. Kimiko Kawano, verbonden aan de Nippon Medical School (Tokyo), verlangzamen de hersengolven tijdens meditatie en komen dan in een thèta-ritme (4-8 hertz) terecht. Dat ritme voert echter niet tot de slaap. De yogi zweeft tussen waken en slapen zonder in een van die bewustzijnstoestanden te belanden. Mogelijk zou men dat het bewustzijnsverruimende nirwana kunnen noemen. Yogi's die met vleeshaken in de rug een kar achter zich aantrekken en geen pijn lijken te voelen, zouden charlatans kunnen zijn, goochelaars, hoewel dat niet per definitie het geval hoeft te zijn.

Energiestromen

Hoe men ook over het bovenstaande denkt, het feit blijft dat hatha-yogaoefeningen geblokkeerde energiestromen vrijmaken, de weerstand van lichaam en geest verhogen, de bloeddruk verlagen, rust geven en stress verminderen. En voor de gewone sterveling die midden in het leven staat is dat al een zegen.

Lees verder

• Yoga (asana's) voor beginners en gevorderden
• Geschiedenis van yoga – hatha yoga
• Is yoga een wetenschap?
• Yoga en hindoeïsme – de heilige Ganges
• Geschiedenis van yoga – karma en reïncarnatie