Dementie & hersengym: Sprookjesquiz voor dementen met tips!

Een activiteit die vaak in een verpleeghuis, een woonzorgcentrum of op de dagbesteding met ouderen met dementie, bijvoorbeeld Alzheimer, wordt gedaan is hersengymnastiek. De activiteit heet ook wel hersenfitness, hersengym, kortom een quiz die functioneert als braintrainer. Doel is de bejaarden met een vorm van dementie te activeren, deze senioren, die vaak Alzheimer hebben, een prettige activiteit te bezorgen en nog aanwezige kennis d.m.v. een vraag- en-antwoordspel op te halen. Welk onderwerp is geschikt? Hoe voorkomt u als activiteitenbegeleider / quizmaster of vrijwilliger dat de vragenquiz een geheugentest wordt of een wedstrijd? Hoe vult u als medewerker welzijn het programma ‘hersenfitness’ voor deze ouderen verder in? Een geschikt onderwerp is bijvoorbeeld een quiz over beroemde sprookjes.

Welk onderwerpen zijn geschikt voor hersengymnastiek met bejaarden met dementie?

Zoals bekend, is een van de vermogens die bij ouderen met de ziekte Alzheimer als eerste wordt aangetast het korte termijn geheugen, daarna het middellange termijn geheugen en dan het lange termijn geheugen. Daarom is het belangrijk bij hersengymnastiek qua onderwerp aan te sluiten bij kennis uit de jeugd van de ouderen. Zeker als het bejaarden betreft met een gevorderde dementie, waarbij meer hersenschade is opgetreden.

Een geschikt onderwerp is bijvoorbeeld ‘sprookjes’. De oudere met Alzheimer heeft de sprookjes in zijn jeugd hoogstwaarschijnlijk gehoord. Hij heeft ze zelf gelezen of de sprookjes van bijvoorbeeld de gebroeders Grimm, zijn hem voorgelezen. Ook bestaat de kans dat de bejaarde met een van de vele soorten dementie (bijvoorbeeld Vasculaire Dementie of Lewy Body) sprookjes aan zijn kinderen of kleinkinderen heeft voorgelezen.


Meer geschikte onderwerpen, leest u in het artikel Thema's om herinneringen op te halen bij dementie.

Wilt u meer weten over de combinatie sprookjes en ouderen met een hersenbeschadiging t.g.v. dementie, leest u dan ook mijn artikel‘Geheugen van mensen met dementie stimuleren door sprookjes voorlezen’.

Hoe voorkomt u dat de hersenfitness een geheugentest wordt voor mensen met dementie?

Dit soort quizzen moet de ouderen niet het gevoel geven dat het een geheugentest is waarvoor zij zouden kunnen zakken als voor een examen. De bezigheid moet vooral plezierig zijn, want dat motiveert de ouderen met dementie om mee te doen. De hersengym mag wel door de vragen en antwoorden appelleren aan kennis uit hun schooljaren en zo functioneren als 'braintrainer'. U rakelt met de quizvragen deze kennis uit hun jeugd op.

U voorkomt dat gevoel van getest worden of examen moeten doen door de vragen in het algemeen te stellen in plaats van een quizvraag te richten tot een specifieke persoon. Dat houdt wel het risico in dat geen van de senioren reageert, omdat ze zich onzeker voelen over het juiste antwoord. Mocht er geen enkele reactie komen, dan kunt u de vraag vereenvoudigen of het antwoord suggereren.
Hoe u een antwoord suggereert met een vraag kunt u lezen in het artikel: ‘Open, gesloten en suggestieve vragen voor mensen met dementie’. Als u de deelnemers van de hersengymnastiekgroep goed kent, kunt u als een antwoord uitblijft, de vraag nogmaals stellen aan een senior waarvan u weet of vermoedt dat hij het antwoord op de quizvraag wel weet.

Hoe voorkomt u dat deze ‘braintraining’ een wedstrijd wordt?

Voorkomen dat de braintraining een wedstrijd wordt, kunt u bereiken door de vraag niet aan een iemand in het bijzonder te vragen, maar aan de hele groep ouderen van wie velen de ziekte Alzheimer hebben. Een andere tip is een verkeerd antwoord niet te etiketteren als ‘fout’. Liever zegt u bij een verkeerd antwoord iets als ‘bijna goed’ of ‘dat zou ook een goed antwoord zijn, maar ik bedoelde nu eigenlijk iets anders’. Wees positief als een antwoord goed is, maar overdrijf dat niet, daarmee zou u de oudere in verlegenheid brengen, of de anderen die niet reageerden het gevoel geven ‘minder’ slim te zijn.

Hoe vult u een hersengymnastiek-programma verder in voor hoogbejaarden die lijden aan Alzheimer?

Het is goed denkbaar dat u snel door uw quizvragen heen bent. Zorg dan bijvoorbeeld voor reservevragen of lees een of meer sprookjes voor. Ook kunt u de hoogbejaarden met dementie een aantal afbeeldingen laten zien van bekende sprookjes als Assepoester, Roodkapje en de boze wolf, Klein Duimpje, Hans en Grietje en de Wolf en de zeven geitjes.

Erg leuk is het als u een aantal pop-ups van deze bekende sprookjes op de kop kunt tikken en deze kunt laten zien.
Deze zijn wel bedoeld voor kinderen, maar kunnen de ouderen toch wel aanspreken.

Zorg ook dat u als quizleider zelf wat meer weet van de sprookjes die in de vragen aan bod komen voor u aan deze quiz begint.
Dat maakt het makkelijker om de ouderen op weg te helpen bij een antwoord én u kunt spontaan wat meer vertellen over de betreffende sprookjes. Bijvoorbeeld: 'Assepoester, dat verhaal van dat meisje dat haar glazen muiltje verloor op het bal van de prins...'

Sprookjesquiz of hersengymnastiek over bekende sprookjes

Hieronder volgt een voorbeeld van een braintrain-sessie voor ouderen met bijvoorbeeld Alzheimer. Gekozen is voor quizvragen over vertrouwde, bekende sprookjes die de senioren in hun jeugd gehoord kunnen hebben.

Sprookjesquiz voor mensen met dementie: vragen

1. Welke sprookjesfiguur was zo klein als een duim?
2. Met welke woorden beginnen veel sprookjes?
3. Met welke woorden eindigen veel sprookjes?
4. Noem een sprookjesfiguur. Of: over wie gaan sprookjes vaak?
5. Noem een bekend sprookje.
6. Door wie werd Roodkapje opgegeten?
7. Vul aan: Knibbel, knabbel, knuisje, wie…
8. Vul aan: Spiegeltje, spiegeltje aan de wand…
9. Vul aan: de wolf en de zeven…
10. Vul aan: Sneeuwwitje en de zeven…
11. Wie mocht er van haar boze stiefmoeder niet naar het bal?
12. Wie verloor op het bal van de prins haar glazen muiltje?
13. Sprookjes gaan vaak over goed en kwaad. Is de wolf in een sprookje goedaardig of kwaadaardig?
14. Hoe werd Doornroosje wakker gemaakt?
15. Andersen is een schrijver van sprookjes. Is dat waar of niet waar?

Sprookjesquiz voor mensen met dementie: antwoorden

1. Klein Duimpje
2. Er was eens..
3. …en ze leefden nog lang en gelukkig.
4. Prins en prinses, koning en koningin.
5. Bijvoorbeeld Roodkapje, Doornroosje, Hans en Grietje, Sneeuwwitje
6. Door de wolf.
7. …knabbelt er aan mijn huisje?
8. …is het mooiste van het hele land?
9. …geitjes.
10. …dwergen
11. Assepoester.
12. Assepoester.
13. Boosaardig.
14. Doornroosje werd wakker gekust door een prins.
15. Dat is waar.

Tip: investeer in goede sprookjesboeken

Als u regelmatig activiteiten doet met ouderen met dementie (of dat nu een quiz is of bijvoorbeeld een voorleesactiviteit), is het zeker de moeite waard een of meerdere sprookjesboeken aan te schaffen. Kies daarbij voor kwaliteit: een boek met een harde kaft, met een behoorlijk grote letter, met afbeeldingen die niet kinderachtig aan doen en een taalgebruik dat wel eenvoudig is, maar niet kinderachtig. Let ook op dat u niet de Disney-versies van de sprookjes kiest: deze wijken soms behoorlijk af van de oorspronkelijke versies, zoals deze ouderen ze kennen uit hun jeugd.

NB: Aan welke criteria afbeeldingen, plaatjes of foto's moeten voldoen om geschikt te zijn voor mensen met dementie,
kunt u lezen in het artikel over het maken van een fotoboek voor mensen met dementie.

Tip: Ga op zoek naar de drie beroemde sprookjesverzamelingen

1. de sprookjes van de gebroeders Grimm
2. de sprookjes van Hans Christian Andersen
3. de sprookjes van moeder de Gans van Perrault

NB: de verzameling van de sprookjes van Moeder de Gans, geschreven door Perrault, is de kleinste. Deze sprookjesverzameling overlapt enigszins met die van de gebroeders Grimm.

Wie meer wilt weten over Perrault, komt meer over deze sprookjesschrijver te weten in het artikel over zijn levensloop.

Een betaalbaar sprookjesboek met alle sprookjes van Grimm is uitgebracht door uitgeverij Lemniscaat. De taal is soepel en hedendaags, de illustraties van Charlotte Dematons geestig en mooi. Het is een gebonden boek dat een stootje hebben kan. Ook van Lemniscaat is de uitgave van alle verhalen en sprookjes van Hans Christian Andersen. Ook dit sprookjesboek is gebonden en rijk geïllustreerd door verschillende illustratoren, onder wie wederom Charlotte Dematons.

Conclusie

Mits u een goed onderwerp kiest voor een vragenquiz met ouderen die lijden aan dementie, het niveau van de quizvragen aan hun mogelijkheden aanpast, kunt u deze senioren een plezierige tijd bezorgen en hun nog aanwezige kennis stimuleren.

Lees verder

• Hersengym bij dementie: quizvragen over wijn, met tips
• Herfstquiz of najaarsquiz bij dementie: oefen het geheugen!
• Dementie & communicatie: open, gesloten, suggestieve vragen
• Herinneringen ophalen / reminisceren bij dementie: redenen
• Reminiscentie bij dementie: prikkel alle zintuigen