Reminiscentie bij dementie: prikkel alle zintuigen

U kunt het succes van reminisceren, het bewust ophalen van positieve herinneringen, met ouderen met dementie van wie de meesten Alzheimer hebben, versterken door een beroep te doen op al hun zintuigen. Op het horen, het zien, het voelen of tasten, het ruiken en het proeven. Waarom is dat zo en hoe realiseert u dat? Het reminisceren dat ouderen met dementie helpt ontspannen en activeren, het zelfvertrouwen en de identiteit versterkt, wordt zo nog succesvoller. Deze activiteit kan zowel met een groep mensen met dementie als met een individu worden gedaan.

• Het opslagproces van het geheugen
• De rol van de zintuigen daarbij
• Het geheugenverlies van patiënten met bijvoorbeeld Alzheimer
• Consequenties voor mensen met dementie
• De lichamelijke achteruitgang bij ouderen met dementie
• Consequenties voor oudere, dementerende mensen
• Waarom alle zintuigen gebruiken bij reminiscentie met cliënten met dementie?
• Herinneringen beter kunnen oproepen
• Kans op goede waarneming vergroten
• Hoe realiseert u dat alle zintuigen ingezet kunnen worden bij het reminisceren?
• Horen
• Zien
• Voelen of tasten
• Ruiken en proeven
• Eindconclusie over herinneringen ophalen met alle zintuigen

Het opslagproces van het geheugen

Normaal gesproken worden herinneringen van het korte termijngeheugen overgebracht naar het middellange termijngeheugen en vervolgens naar het lange termijngeheugen. Bij ouderen met een vorm van dementie, bijvoorbeeld Alzheimer of Vasculaire dementie of Fronto-temporale dementie, is dit proces verstoord. Wat nu wordt verteld, komt even binnen, maar wordt niet meer opgeslagen.

De rol van de zintuigen daarbij

Op het moment dat iemand iets ervaart, ervaart hij dat met al zijn zintuigen. Dat betekent dat iemand zowel het beeld als het geluid, als het gevoel (met de tastzin) als de eventuele geur en smaak van een ervaring opslaat in zijn geheugen. Ook emoties die hij op dat moment ervaart worden mee opgeslagen. Heftige emoties worden vaak nog beter opgeslagen.

Een voorbeeld van waarnemen met alle zintuigen
Iemand neemt deel aan een schaatswedstrijd. Hij ziet voor zich een andere schaatsrijder een sprintje trekken. Hij voelt de kou in zijn neus bijten. Hij hoort de mensen juichen langs de kant. En dan even later de smaak van hete, zoete anijsmelk.

Wel kan het zo zijn dat hij iets met een bepaald zintuig sterker ervaart dan met een ander zintuig. Mensen hebben, meestal onbewust, een voorkeurszintuig. Dat betekent dat zij voor bijvoorbeeld beelden gevoeliger zijn dan voor geluiden. In onze huidige cultuur spelen beelden een zeer grote rol. Daarnaast is muziek en achtergrondmuziek een steeds grotere rol gaan spelen.

Het geheugenverlies van patiënten met bijvoorbeeld Alzheimer

Een van de meest bekende symptomen bij dementie is geheugenverlies. Kenmerkend daarbij is dat de meest recente gebeurtenissen het eerst vergeten worden. Deze worden niet of niet goed meer opgeslagen in het korte termijn geheugen. Het gevolg is dat deze gebeurtenissen dus ook niet door worden gegeven aan het middellange en lange termijngeheugen,

Consequenties voor mensen met dementie

De verschillende typen dementie veroorzaken allemaal dat deze ouderen de meest recente ervaringen bijna onmiddellijk vergeten, maar de herinneringen aan vroeger, bijvoorbeeld aan hun jeugd of jong volwassenheid, nog niet kwijt zijn. Ook ervaringen die indertijd gepaard gingen met sterke emoties, zijn vaak nog op te roepen.

De lichamelijke achteruitgang bij ouderen met dementie

Dementie komt hoofdzakelijk, maar niet uitsluitend voor bij oudere mensen. Doordat zij door hun leeftijd lichamelijk achteruitgaan, gaan de vermogens van hun zintuigen mee achteruit. Vaak realiseren wij ons wel dat bij oudere mensen het zicht en het gehoor achteruit gaan. Maar het kwaliteitsverlies geldt net zo goed voor het proeven, het ruiken en het tasten.

Consequenties voor oudere, dementerende mensen

Het gevolg van verminderde zintuiglijke waarnemingen is dat als u met deze mensen een activiteit doet, het zinvol is zoveel mogelijk een beroep te doen op de verschillende zintuigen. De meneer die een object slecht ziet, kan misschien het liedje nog wel goed horen. Wie slecht hoort en ziet, heeft hopelijk nog wel wat aan het betasten van een voorwerp. En anders, met een beetje geluk, kan iemand nog wel genieten van de geur van warme appeltaart en de zoetzure appels erin proeven.

Waarom alle zintuigen gebruiken bij reminiscentie met cliënten met dementie?

Herinneringen beter kunnen oproepen

Omdat herinneringen worden opgeslagen met alle zintuiglijke waarnemingen erbij, kunnen herinneringen beter worden opgeroepen door alle zintuigen daarbij te betrekken.

Kans op goede waarneming vergroten

Door de achteruitgang van de zintuigen bij ouderen, kunnen ervaringen en gebeurtenissen minder goed worden waargenomen. Door een sterk appel te doen op de zintuigen, wordt de kans op een goede waarneming vergroot. Dit is uiteraard voor mensen met dementie, bij wie de geheugenfunctie verstoord is, dubbel zo belangrijk. Dus het geluid wat harder, de smaak wat zoeter etc.

Hoe realiseert u dat alle zintuigen ingezet kunnen worden bij het reminisceren?

Horen

Zorg dat er voldoende te (be)luisteren valt. Let daarbij en op volume en op kwaliteit. Dit betreft de verstaanbaarheid van het gesprek, maar ook zeker de muziek. Denk ook aan het geluid dat een apparaat maakt. Bijvoorbeeld het ‘geknars’ van een koffiemolen of het fluiten van een fluitketel.

Zien

Zorg dat iedereen elkaar kan zien. Het verstaan wordt namelijk, onbewust, versterkt door het zien bewegen van de lippen van de anderen. Ook de emoties van de ander worden beter opgemerkt als men de gezichtsuitdrukkingen van de overige deelnemers kan zien.

Als u een op een met elkaar in gesprek bent, dan moet u ook op de opstelling letten. Als de ander slechthorend is, zorg dan dat het licht op uw gezicht valt. Dan kan de slechthorende uw gezicht beter zien en u daardoor beter verstaan.

Belangrijk voor wie slecht hoort, is dat er bij het ophalen van herinneringen ook iets te zien valt.
Denk hierbij aan plaatjes en foto’s en voorwerpen. Het kan zijn dat een dementerende ouderen een afbeelding van een voorwerp niet herkent, maar wel het voorwerp zelf, mits dat realistische afmetingen en herkenbare kleuren heeft.

Voelen of tasten

Herinneringen worden ook opgeslagen in het lichaam en in de sensaties van de huid. Door mensen iets met hun huid te laten voelen, kunt u een herinnering wellicht beter oproepen. De tastzin is het zintuig dat het langst in tact lijkt te blijven. Dus bij mensen met beperkt zicht, is de kans op een goede of in elk geval betere waarneming groter als zij een voorwerp ook kunnen voelen.

Veilig tasten
Bij dit zintuig is letten op de veiligheid van groot belang: zorg dat iemand met dementie met beperkte vermogens zich niet ergens aan kan bezeren. Let ook op dat iemand niet per ongeluk een klein voorwerp in zijn mond steekt: een rauwe kastanje wordt bijvoorbeeld gemakkelijk aangezien voor een bonbon. Zeker als die kastanje op een schaaltje voor het grijpen ligt op tafel!

Ruiken en proeven

Ruiken en proeven hangen nauw samen. Mensen die minder goed ruiken, proeven ook minder. Dat ervaart u als u verkouden bent. Ook bij deze twee zintuigen geldt dat een waarneming succesvoller is, als u deze benut. Zorg dus als het even kan dat er iets te ruiken is. Denk bijvoorbeeld aan de lucht en smaak van anijsmelk. Met name geuren kunnen herinneringen van erg lang geleden oproepen.

Veilig proeven
Ook bij het doen van een appel op de smaak moet op de veiligheid gelet worden. Omdat de reminiscentie wordt gedaan met oudere, vaak minder gezonde mensen, mag lang niet iedereen alles eten. Denk aan suiker, vet en zout. Maar ook alcohol in verband met medicijngebruik. Daarnaast zijn er in deze groep mensen vaak een aantal die slikproblemen hebben.

Eindconclusie over herinneringen ophalen met alle zintuigen

Reminisceren gaat beter als alle zintuigen worden benut. Niet alleen omdat herinneringen ooit zijn opgeslagen met alle zintuigen, maar ook omdat de minder goed functionerende zintuigen kunnen worden gecompenseerd door de beter werkende zintuigen.

Lees verder

• Herinneringen ophalen / reminisceren bij dementie: redenen
• Reminisceren / herinneringen ophalen bij dementie: methodiek
• Dementie & communicatie: open, gesloten, suggestieve vragen
• Geheugen bij dementie stimuleren door sprookjes voorlezen
• Dementerende ouderen: familiefoto's bekijken stimuleert