Geuren halen herinneringen op bij reminiscentie met dementen

Geur is een sterk middel om herinneringen te triggeren. Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat geuren diep in het geheugen liggen opgeslagen. Dat feit kunt u benutten als u reminisceert met ouderen met dementie t.g.v. bijvoorbeeld de ziekte van Alzheimer. Hoe sterk ook herinneringen aan bepaalde geuren van vroeger zijn, er zijn ook beperkingen als u geur als trigger inzet bij ouderen met dementie. Maar mits zorgvuldig toegepast kunt u de reuk als zintuiglijke impuls bij een activiteit voor deze bejaarden benutten, ongeacht of de dementie wordt veroorzaakt door Parkinson, Alzheimer of nog een andere ziekte. Al is de reuk natuurlijk maar een van onze zintuigen die herinneringen aan iets of iemand triggeren.

Geuren en herinneringen

Geuren hebben het vermogen om ons geheugen op te frissen en om ons gebeurtenissen, personen en bijvoorbeeld gerechten van vroeger weer te binnen te laten schieten. Dit gegeven kunt u gebruiken bij activiteiten met mensen met dementie om deze herinneringen te triggeren. Er zijn wel een aantal aspecten waar u aandacht aan moet besteden om geurtjes succesvol in te zetten.

Sterke 'luchtjes' gebruiken bij reminiscentie met ouderen met dementie

Al onze zintuigen gaan achteruit als we ouder worden. Niet altijd staan we daarbij stil. De ouderdom vermindert niet alleen de kwaliteit van het zien en het horen, maar ook van het ruiken, proeven en zelfs van het voelen (tasten). Dat betekent dat de kans dat een bepaalde geur daadwerkelijk door de ouderen geroken wordt, groter is, als de lucht sterker is. Met andere woorden: ook onze neus gaat achteruit. Onder de bloemen is bijvoorbeeld de geur van rozen over het algemeen vrij zacht, als ze al ruiken! Het geurtje van bloemen als seringen of fresia's daarentegen is vrij sterk.

Een beperkt aantal geuren inzetten om herinneringen bij Alzheimer-cliënten los te maken

U kunt bij het ophalen van herinneringen met mensen (los van een eventuele vorm van dementie) maar een bescheiden aantal luchtjes gebruiken. Dat komt omdat ons reukorgaan niet zo heel goed is. We kunnen simpelweg met onze neus niet snel achtereen steeds een ander geurtje in opsnuiven. Bovendien kan de lucht van bijvoorbeeld pijptabak zich verspreiden door de hele ruimte waarin u zit en daar blijven hangen. Dat verstoort dan het kunnen ruiken van de volgende geur die u cliënten aanbiedt.

Parfum en emoties

Bij het ophalen van herinneringen, kan de geur die door bijvoorbeeld parfum wordt verspreid, voor de ene persoon prettig zijn, maar voor de ander niet. Vaak is een geur verbonden met een bepaald gevoel of een bepaalde emotie. Stel: u had een oma waar u dol op was. Zij rook altijd naar eau de cologne. De kans is groot, zeker als zij de enige uit uw jeugd was die eau de cologne gebruikte, dat u die geur lekker vindt. Zo is de geur van versgemalen koffie niet per definitie aangenaam. Dat ligt er maar aan of iemand van koffie houdt en hield. Geuren zijn dus geen neutraal gegeven. Wees er dus op bedacht dat, voor u onverwacht, een bepaald luchtje, iemand opeens van streek zou kunnen maken. Bij ouderen met dementie bijvoorbeeld t.g.v. vasculaire of fronto-temporale dementie, zou u altijd uit moeten zijn op positieve herinneringen.

Een geur is iets specifieks

Niet alleen is het persoonlijk of bijvoorbeeld een parfum voor iemand wel of niet positief is, maar het is ook persoonlijk in die zin dat niet iedereen dezelfde geuren kent. Wie in Delft heeft gewoond kent en herkent wellicht de lucht van gist en spiritus omdat Delft een fabriek had waar gist en spiritus werd geproduceerd. Zo rook bijvoorbeeld mijn vader vroeger naar behangerslijm, maar niet alle vaders deden dat. De consequentie daarvan is, dat als u bij het reminisceren met senioren met dementie, de neus als zintuig in wilt zetten, u moet kiezen voor door (bijna) iedereen herkenbare geuren.
In het spel 'De geuren van je weet wel' van Weergaaf is daarom opzettelijk gekozen voor zes bekende geuren. Etensgeuren omdat geuren verbonden met eten bij veel ouderen bekend zijn.

Het bewaren en de concentratie van de lucht van iets

Geuren zijn vluchtig. Dat wil zeggen dat ze zich gemakkelijk door de lucht verspreiden. Eenmaal bloot gesteld aan zuurstof, kan de kracht van een luchtje snel afnemen. Dat betekent dat u de geur van iets moet 'conserveren', bijvoorbeeld in een gesloten potje of fles. Niet altijd even eenvoudig.

Overgevoeligheid en allergie voor geuren

Sommige mensen zijn overgevoelig of zelfs allergisch voor de lucht van iets. Het kan op hun ogen slaan. Hun ogen beginnen dan te tranen. Vaak is dat iets individueels. Iemand kan bijvoorbeeld niet tegen lavendel. Voor uien zijn veel mensen gevoelig, maar niet allergisch.

Herkennen en benoemen

Een geur van iets herkennen wil niet altijd zeggen dat een oudere met Alzheimer of Vasculaire dementie, die lucht ook altijd kan benoemen. De geur kan iets wel oproepen, maar soms wordt dan de naam of het woord voor die geur niet (direct) getriggerd!

Sterk geurende, herkenbare producten

Schoonmaakluchtjes

• Boenwas
• Zilverpoets
• Koperpoets
• Schoensmeer
• Spiritus
• Mottenballen

Parfums

• Boldoot, 4711, Eau de Colgone
• Lavendel (geurkussentjes)
• Aftershave

Genotsmiddelen

• pijptabak
• shag
• sigaretten (afhankelijk van de soort)
• sigaren

Etensgeuren

• Versgemalen (!) koffie
• Anijs (anijsblokjes of net gemaakte anijsmelk)
• Versgebakken appeltaart
• Ui (vers gesneden)
• Knoflook (vers gesneden)
• Azijn
• Pils (sommige soorten bier geuren sterker dan andere)
• Pepermunt
• Haring

Bloemen

• Fresia's
• Brem
• Seringen
• Hyacinten

Conclusie over het inzetten van geuren bij het ophalen van positieve herinneringen bij dementie

U ziet wel dat er heel wat bij komt kijken als u geuren in wil zetten bij een activiteit in een verpleeghuis of in een zorgcentrum bij mensen met psychogeriatrische aandoeningen. Maar u heeft nu ideeën genoeg en het is slim de inzet van de reuk te combineren met het benutten van al onze andere zintuigen. Het begeleiden van activiteiten vraagt van welzijnsmedewerkers of activiteitenbegeleiders altijd de nodige creativiteit en vindingrijkheid. Dat is in zijn algemeenheid een gegeven maar zeker als u op zoek moet naar luchtjes.

Verder kunt u gewoon in uw kasten op zoek: u heeft mogelijk nog wel een flesje Boldoot, anijsblokjes van de Ruyter of een blikje Kiwi schoensmeer liggen. Misschien zonder dat u het weet, heeft u een stukje Nederlandse geschiedenis in huis, waarover u met de ouderen met dementie gezellig kunt praten!

Lees verder

• Reminiscentie bij dementie: prikkel alle zintuigen
• Herinneren, reminisceren voor dementen met voorwerpen
• Herinneringen ophalen / reminisceren bij dementie: Thema's
• Herinneringen ophalen / reminisceren bij dementie: redenen
• Reminisceren / herinneringen ophalen bij dementie: methodiek