De gewrichtsontstekingen: Artrose en reumatoïde artritis

Artrose is een aandoening van het hele gewricht en ontstaat door verlies aan kraakbeen door lichte ontstekingen en niet zozeer door slijtage zoals eerder werd aangenomen. Deze aandoening kan uiteindelijk ook ontstaan door overbelasting of spierzwakte rond het aangedane gewricht, waardoor er een overmatige beweeglijkheid ontstaat. Bij reumatoïde artritis (RA) raakt door een chronische ontsteking ook het kraakbeenweefsel, dat het gewricht aan de binnenkant bekleedt, ontstoken. Doordat het gewricht wordt omgeven door een beschermend kapsel, waarover banden van bindweefsel lopen om de botten van het gewricht bijeen te houden, kan ook dit kapsel ontstoken raken. Daardoor verslappen de omringende pezen en banden. Een en ander veroorzaakt onder meer dat de kwaliteit en hoeveelheid kraakbeen langzaam afneemt.

• Algemeen
• Opbouw van het gewrichtskraakbeen
• Afwijkend gewrichtskraakbeen
• Artrose
• Kenmerken van artrose
• Medicatie
• Reumatoïde artritis (RA)
• Kenmerken van reumatoïde artritis
• Medicatie

Algemeen

Een gewricht is samengesteld uit een bot met de botuiteinden, kraakbeen, het gewrichtskapsel en de ligamenten (bindweefselbanden) eromheen. Tezamen met de botten en spieren vormen gewrichten het bewegingsapparaat. De tegen elkaar liggende uiteinden van de botten zijn bekleed met veerkrachtig kraakbeen. Het gewrichtskraakbeen en een dunne laag olieachtig gewrichtsvocht zorgen door smering voor een soepele beweging van de botuiteinden ten opzichte van elkaar. Voor de soepelheid van een gewricht is het essentieel, dat er beweging in zit. Daardoor blijft de kwaliteit van het kraakbeen zoveel mogelijk intact. Een teveel aan vocht bij RA door opzwelling van het slijmvlieslaagje van het gewrichtskapsel verhoogt de druk op het gewricht en rekt bovendien het kapsel uit, wat een goede uitwisseling van bouw en afvalstoffen belemmert. Tevens dient het gewrichtskraakbeen en het gewrichtsvocht om grote schokken op te kunnen vangen.

Opbouw van het gewrichtskraakbeen

Dit kraakbeen bestaat uit kraakbeencellen (chondrocyten), water, proteoglycanen en collageen die de substantie bij elkaar houden. Proteoglycanen worden gevormd uit glucosamine en het aminozuur glutamine en worden dagelijks aangemaakt. Ze onderhouden de kwaliteit van het gewrichtskraakbeen en hebben potentiële aanpassingsmogelijkheden. Kraakbeen is een verbindend weefsel in het lichaam, wat flexibiliteit en ondersteuning biedt aan botten en gewrichten. Het bevat grote hoeveelheden intracellulair water en kan grote krachten weerstaan. De dagelijkse aanmaak van gewrichtskraakbeen kan aanzienlijk verstoord worden door een (langdurig) gedwongen immobilisatie van het gewricht bij het aanleggen van gipsverbanden, wat beweging onmogelijk maakt. Een verminderd gebruik van het gewricht kan leiden tot het reeds eerder gememoreerde kwaliteitsverlies van het kraakbeen en dit werkt artrose in de hand. Daarentegen is de aanmaak van collageen in het kraakbeen na de groeiperiode zeer laag of nauwelijks aanwezig.

Onderverdeling van het kraakbeen

Het kraakbeen kan onderscheiden worden in:

• hyalien kraakbeen: reparatie na de groeiperiode is beperkt mogelijk
• vezelig kraakbeen: menisci en de tussenwervelschijven behoren hiertoe, ze bevatten meer vezels
• elastisch kraakbeen: is goed te vervormen

Afwijkend gewrichtskraakbeen

Door afwijkingen in dikte of functie kan het lokale gewrichtskraakbeen veranderen, waarbij het gewrichtsoppervlak van markant ruw verandert in een hobbelig vlak. De gewrichtsvlakken glijden bij artrose dan niet zo mooi meer langs elkaar bij het bewegen van het gewricht. Een gewrichtskop met een beschadigd oppervlak zal meer over de kom rollen dan schuiven, waardoor atrofie en dus schade optreedt. Ook ontstaat een overbelasting van het kapsel van het gewricht, omdat de botten de schokken dan zelf dienen op te vangen. Deze overbelasting vertaalt zich in kleine scheurtjes in de vezels van het kapsel en leidt tevens tot verdikking en soms vervorming van de botuiteinden. Deze scheurtjes breiden zich uit naar het oppervlak. Dit veroorzaakt in eerste instantie stijfheid met een gespannen gevoel rondom het gewricht en daarna tot een zwaar gevoel met borende pijnen die erger worden na belasting.

Het gewrichtsvocht (synovia)

De gewrichtsholte is gevuld met synovia, wat afhankelijk van de omstandigheden zich presenteert als een dikke olieachtige vloeistof of als water. Naast deze variabele viscositeit vertoont de synovia een tendens om naar het oorspronkelijke volume terug te keren (elasticiteit). De gewrichtsbeweging vindt normaliter slijtagevrij plaats dankzij het samenspel van kraakbeenoppervlakken en de synovia. Op het moment dat het oppervlak van het kraakbeen beschadigd is, hechten zich minder SAPL- en lubricinemoleculen.
Hyaluronzuur wordt een belangrijke rol toebedacht in het smeren van de gewrichten en wordt reeds in verschillende ziekenhuizen geïnjecteerd. Het is namelijk in hoge concentraties aanwezig in het gewrichtsvocht, naast plasma-eiwitten en de proteoglycaan lubricine. Recentelijk groeit de twijfel over het smerend vermogen van hyaluronzuur, dat ingezet wordt bij een milde belasting. Deswege verschuift de aandacht naar een nieuw eiwit (lubricine), dat eveneens in combinatie met SAPL wordt gesuppleerd bij zwaardere belaste gewrichten. Een en ander lijkt veelbelovend.

Artrose

Artrose is de meest voorkomende gewrichtsaandoening en betreft een aandoening van het kraakbeen dat de botuiteinden in een gewricht bekleedt. Daarbij kan het kraakbeen uiteindelijk geheel verdwijnen. Het lijkt een vorm van slijtage, maar is het niet helemaal. Als reactie verdikt zich het bot aan de botuiteinden en ontstaan er botuitsteeksels. De slijtage van het oppervlak lijkt niet de primaire oorzaak te zijn, vandaar dat de smeringseigenschappen van de synovia vermoedelijk niet zo belangrijk zijn als eerst gedacht werd. Experimenteel is namelijk niet aangetoond dat bij beginnende artrose het kraakbeenoppervlak zou zijn aangetast.

Artrose is veelal een gevolg van het ouder worden, maar ook houdingsafwijkingen en overbelasting kunnen een rol spelen bij het ontstaan van deze aandoening. De klachten openbaren zich veelal langzaam en omvatten in het bijzonder pijn en stijfheid. Het verloop van ze klachten verschilt van persoon tot persoon. Artrose kan verder worden onderscheiden in primaire en secundaire artrose

Primaire artrose

De oorzaak is (nog) niet aanwijsbaar. Een belangrijk aspect in het ontstaan van artrose is een verandering in het gebruik van de gewrichten, waaraan het kraakbeen zich niet voldoende kan aanpassen. Mogelijke oorzaken zouden verder kunnen zijn: verzuring, ouderdom, erfelijkheid, psoriasis en scheefstand door een langer been. Ook de ziekte van Bechterew en Crohn worden in dit kader genoemd. Bij het ouder worden gaan kraakbeencellen enzymen aanmaken, die het eigen weefsel afbreken. De oorzaak daarvan is onbekend.

Ontstekingsachtige gewrichtsaandoeningen zoals reumatoïde artritis (RA) leiden eveneens tot artrose. Hierbij is aangetoond dat interleukines de chondrocyten dwingen tot het aanmaken van de kraakbeen afbrekende enzymen zoals collagenase en proteoglycanase. Daardoor gaat het kraakbeenoppervlak zienderogen achteruit. Tevens leidt het verwijderen van een meniscus vaak tot artrose. In dat geval worden uitsluitend de gescheurde meniscusfragmenten verwijderd. Het onderzoek is verder gericht op biochemische veranderingen, waarbij gekeken wordt of andere samenstellingen van het kraakbeen leiden tot een mindere kwaliteit van het kraakbeen.

Secundaire artrose

Hierbij is de oorzaak veelal wel duidelijk, doordat er een beschadiging is aan een gewricht. Naast deze directe gewrichtsschade kan bloed en/of ontstekingsvocht in de gewrichtsholte door verandering van de smeringseigenschappen het oppervlak van het kraakbeen aantasten. Operaties aan de gewrichten kunnen deze processen eveneens in gang zetten.

Kenmerken van artrose

• gewrichtspijn: dit is de voornaamste klacht en veelal van een lokaal karakter
• het zich beperkt kunnen bewegen en verlies van coördinatie
• spierzwakte en stijfheid

Medicatie

Artrose kan nog niet genezen worden en de behandeling richt zich dan ook voornamelijk op het bestrijden van pijn, stijfheid en op uitstel van het proces van degeneratie. Ook bij mensen met pijn zonder tekenen van ontsteking staat oefentherapie centraal.
Andere factoren die tot verbetering zouden kunnen bijdragen zijn onder andere:

• als eerste keus paracetemol, zeker als er geen sprake is van ontstekingen en NSAID's: zoals diclofenac, ibuprofen en naproxen, vooral bij ontstekingen en zwellingen
• meer bewegen, echter niet te intensief, dit houdt het kraakbeen soepel, waardoor afvalstoffen beter kunnen ontsnappen
• het voedingssupplement Finitro Forte Plus: met de componenten glucosamine en/of chondroïtinesulfaat, hyaluronzuur, MSM 400mg, ongedenatureerd collageen type II, boswellia, duivelsklauw, curcumine BCM95, wilgenbast en vitamine B, C en E
• het consumeren van meer basisch voedsel zou wonderen kunnen doen en veel water drinken
• organisch silicium, zwarte bessen, moerasspirea, boswellia en urticalcin, wat kalkopname bevordert
• haaienkraakbeen: is rijk aan mineralen zoals mangaan, silicium en selenium en houdt de botmassa van de gewrichten sterk
• groenlipmossel: vermindert startstijfheid na nachtrust
• discanal: waarin bestanddelen van kiezelzuur, alchemilla, kalmoes, heermoes en smeerwortel
• als laatste redmiddel dan max. 4x per jaar injecteren met een glucocorticoïd zoals triamcinolonacetonide, betametason, dexamethason, metylprednisolon en prednisolon

Ongedenatureerd collageen type II

Deze stof bestaat uit een drievoudige helixstructuur van drie onderling verbonden collageenvezels. Onderdelen van deze helixstructuur worden door het immuunsysteem (IS) in de darmwand herkend. Hierdoor worden afweercellen gedeactiveerd en processen geremd in het immuunsysteem (IS), die leiden tot afbraak van collageen in het gewrichtskraakbeen, dat zo in alle rust tot herstel kan komen.

Glucosamine

Glucosaminoglycanen vormen lange complexe eiwitten en worden opgebouwd uit glucosamine, chondroïne en hyaluronzuur. Deze stoffen trekken veel water aan en zitten opgespannen in een netwerk van collageenvezels. Deze glycanen geven gewrichtskraakbeen zijn kenmerkende taaie en trage elasticiteit. Glucosamine, bestaande uit glucose en het aminozuur glutamine, vormt onder andere proteoglycanen en stimuleert de productie van kraakbeen. Het is een lichaamseigen stof, die gewrichten smeert, pijn bestrijdt en de werking van door artrose aangetaste gewrichten verbetert. Doordat glucosamine zelf door het lichaam wordt aangemaakt, is het twijfelachtig of extra suppletie met dit middel zinvol is.

Chondroïtinesulfaat

Dit voedingssupplement zou in combinatie met glucosamine mogelijk symptomen van artrose verminderen en het herstel bevorderen van kraakbeen. Een en ander omdat chondroïtine door het lichaam zelf wordt aangemaakt en extra suppletie weinig zin heeft. Chondroïtinesulfaat houdt desbetreffende enzymen onder controle die het kraakbeen afbreken. Deze stof werkt als een vochtmagneet en stimuleert ook de productie van proteoglycanen en collageen en zet vooral de eerste aan tot het opnemen van vocht, dat nodig is om het gewricht soepel te houden.

Reumatoïde artritis (RA)

Wat in de volksmond als reuma wordt betiteld, herbergt in feite een veelheid aan meer specifieke aandoeningen van gewrichten. Hierbij kunnen verschillende hoofdvormen worden onderscheiden: ontstekingsreuma, artrose en weke delen reuma. Laatst genoemde vorm is een niet-gewrichtsgebonden ziektebeeld, dat veel pijn geeft in het bindweefsel en de spieren. Deze vorm ook wel fibromyalgie genoemd blijft hier verder onbesproken. RA is een bijzondere vorm van ontstekingsreuma en is een chronische ontstekingsziekte veelal van meerdere gewrichten, die vooral voorkomt bij handen, polsen en voeten. Ze kan in een latere fase zich uitbreiden naar andere gewrichten en voorkomen in peesscheden en slijmbeurzen. Tevens kunnen dan andere organen aangedaan worden in de vorm van bijvoorbeeld een ontsteking van het longvlies en/of een traan- en speekselklieren. Tenslotte hebben mensen met RA een grotere kans op hart- en vaatziekten.

Kenmerken van reumatoïde artritis

Doordat meer bloed door het gewrichtskapsel stroomt en vocht en ontstekingscellen zich in het gewricht ophopen, raken desbetreffende gewrichten ontstoken. Daarnaast zijn veelal de structuren rond de gewrichten zoals de aanhechtingsplaatsen van spieren aangedaan. Ook andere organen van het lichaam kunnen ontstoken raken. De ernst van de klachten kunnen per persoon sterk fluctueren. Bij een actieve RA kunnen koorts en gewichtsverlies optreden.

Medicatie

De diagnose RA wordt gesteld op basis van het klachtenpatroon en op verschijnselen zoals: zwelling van aangedane gewrichten, ochtendstijfheid en chronische gewrichtsklachten. Indien er nauwelijks ontstekingen zijn, dan kan de huisarts paracatemol voorschrijven, terwijl als paracetemol niets doet ontstekingsremmers (NSAID's) worden voorgeschreven. In zwaardere gevallen zal door de inmiddels ingeschakelde reumatoloog naast of in plaats van een NSAID het langzaam werkende antireumatische middel DMARD's verstrekt worden. Veelal wordt begonnen met methotrexaat, eventueel in combinatie met een corticosteroïd. Daarbij worden de bijwerkingen middels bloedonderzoek nauwlettend in de gaten gehouden. Het effect van zo'n behandeling is veelal eerst na 1-3 maanden merkbaar. Een andere groep pijnstillers zijn de aan de NSAID's verwante selectieve COX-2-remmers zoals: celecoxib en etoricoxib, deze veroorzaken op korte termijn iets minder maagproblemen.

Biologische reumaremmers

Deze dure nieuwe middelen kosten minimaal 8.000 euro per behandeling en bestaan geheel of gedeeltelijk uit dierlijk of menselijk eiwit. Deze remmers zijn nauw verwant aan DMARD's en worden ingezet als deze onvoldoende werken. De werkzaamheid van de biologische reumaremmers berust om het afremmen in het lichaam van bepaalde ontstekingsremmers zoals: TNF-alfa en interleukines of afweercellen (B-cellen en T-cellen).

Ondersteunende behandeling bij RA

Het is van belang dat mensen met RA zo veel mogelijk bewegen. Oefeningen zijn daarbij belangrijk, maar mogen de gewrichten niet overbelasten. Het krijgen van meer pijn bij bewegen is hierbij leidend. Bij een hevig ontstoken gewricht kan men met koude de pijn verminderen en de ontsteking remmen. De basisregel is: koud bij ontstekingen en warmte bij stijfheid.
Bij ernstig aangetaste gewrichten, waarbij misvormingen en vergroeiingen zijn ontstaan, kan een gewrichtsvervangende operatie soelaas bieden.

Lees verder

• Supplementen voor gewrichtspijn/artrose
• Artrose supplementen voor paarden
• Natuurlijke ontstekingsremmers
• Natuurlijke pijnstillers