Trachoom: Ernstige oogbindvliesontsteking (conjunctivitis)

Trachoom is anno juli 2024 wereldwijd de belangrijkste oorzaak van vermijdbare blindheid, vooral voorkomend in arme landen waar mensen leven in overbevolkte omstandigheden met beperkte toegang tot water en gezondheidszorg. Trachoom is een zeer besmettelijke en ernstige conjunctivitis (oogbindvliesontsteking), veroorzaakt door een bacteriële infectie. De bacterie die trachoom veroorzaakt, verspreidt zich via direct contact met de afscheiding uit de ogen, oogleden of neus van besmette personen. Trachoom begint meestal met milde jeuk en irritatie van de ogen en oogleden, wat kan leiden tot wazig zicht en pijn aan de ogen. Onbehandelde trachoom kan uiteindelijk leiden tot blindheid.

• Epidemiologie trachoom
• Oorzaken van Ernstige oogbindvliesontsteking
• Symptomen van ernstige conjunctivitis
• Stadia van trachoom
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ernstige oogbindvliesontsteking
• Prognose
• Complicaties bij patiënten
• Preventie van oogaandoeningen
• Educatie en bewustwording

Epidemiologie trachoom

Trachoom is volgens de World Health Organization anno april 2020 wereldwijd de belangrijkste vermijdbare oorzaak van blindheid. De ziekte komt voor in Afrika (het meest getroffen continent), Midden- en Zuid-Amerika, Azië, Australië en het Midden-Oosten. In gebieden waar trachoom actief is, komt trachoom het meest voor bij kinderen tussen 4 en 6 jaar. Bij vrouwen ligt het risico op het krijgen van de ziekte 2 tot 6 keer hoger dan bij mannen. Mensen die in nauw contact met elkaar leven, lopen een groter risico op verspreiding van de infectie. Slechte hygiënische omstandigheden, zoals onreine gezichten of handen, en het ontbreken van sanitaire voorzieningen helpen de ziekte eveneens verspreiden. Huishoudens die zich op grote afstand van watervoorzieningen bevinden, zijn vatbaarder voor infecties. Tot slot zijn mensen die leven in gebieden met veel vliegen vatbaarder voor de infectie.

Oorzaken van Ernstige oogbindvliesontsteking

De oorzaak van trachoom is Chlamydia trachomatis, een bacterie die ook kan leiden tot de seksueel overdraagbare infectie chlamydia (een bacteriële infectie met symptomen aan de genitaliën). Trachoom verspreidt zich via contact met de afscheiding uit de ogen of de neus van een besmette persoon. Handen, kleding, handdoeken en insecten kunnen allemaal overdrachtsmogelijkheden zijn. In ontwikkelingslanden zijn vliegen een belangrijke wijze van overdracht.

Symptomen van ernstige conjunctivitis

Trachoom, een ernstige vorm van conjunctivitis, treft meestal beide ogen. De patiënt ervaart in het beginstadium lichte jeuk en irritatie van de ogen en oogleden, en er komt afscheiding uit de ogen met slijm of pus. Naarmate de ziekte vordert, krijgt de patiënt last van fotofobie (de medische term voor "lichtgevoeligheid"), wazig zicht (wazig gezichtsvermogen) en pijn aan de ogen (oogpijn). Trachoom verspreidt zich gemakkelijk van persoon tot persoon en wordt vaak doorgegeven van kind tot kind en van kind tot ouder binnen het gezin. Vooral jonge kinderen zijn gevoelig voor de infectie, maar de ziekte evolueert langzaam en pijnlijke symptomen manifesteren zich pas bij volwassenheid. Daarom is trachoom een stille, sluipende ziekte.

Alle symptomen van trachoom zijn ernstiger in het bovenste ooglid dan in het onderste ooglid. De oogarts ziet een dikke lijn bij grote littekens in het bovenste ooglid. Bovendien zijn de traanklieren soms aangetast, wat resulteert in extreme droge ogen, wat het probleem nog verergert. Dit noemt men dan keratoconjunctivitis sicca.

Stadia van trachoom

De World Health Organization heeft een indelingssysteem geïdentificeerd met vijf fasen in de ontwikkeling van trachoom. De eerste fase is de folliculaire ontstekingsfase waarbij de infectie nog maar net begonnen is. Vijf of meer follikels (kleine bultjes die lymfocyten bevatten) bevinden zich op de binnenkant van het bovenste ooglid (oogbindvlies) en zijn met vergroting zichtbaar. De tweede fase houdt een intense ontsteking in. In dit stadium is het oog zeer besmettelijk en geïrriteerd, met een dikker of gezwollen bovenste ooglid. Herhaalde infecties leiden in de derde fase tot littekens aan het binnenste ooglid. De littekens presenteren zich als witte lijnen of banden wanneer de oogarts ze met vergroting bekijkt. Mogelijk heeft de patiënt last van entropion; het ooglid is dan vervormd en naar binnen getrokken. Bij de voorlaatste fase is er sprake van ingegroeide wimpers (trichiasis). De littekens in de binnenbekleding van het ooglid blijven vervormen, waardoor ze in de wimpers geraken. Door deze wrijving maken ze krassen op de transparante buitenkant van het oog (cornea). Tot slot ontstaat er meestal onder het bovenste ooglid een hoornvliesontsteking. Door de voortdurende ontsteking en het beschadigd hoornvlies, ontstaat een hoornvliesvertroebeling. Een secundaire infectie leidt tot de ontwikkeling van hoornvlieszweren en mogelijk tot gedeeltelijke of volledige blindheid.

Diagnose en onderzoeken

De meeste patiënten met trachoom vertonen in de beginfase geen symptomen. In gebieden waar de infectie vaak voorkomt, diagnosticeert de arts trachoom door middel van een lichamelijk onderzoek of door middel van een steekproef van bacteriën die uit de ogen van de patiënt komt. Het monster wordt gekweekt en getest in een laboratorium.

Behandeling van ernstige oogbindvliesontsteking

Trachoom is een besmettelijke aandoening en de patiënt dient zo spoedig mogelijk een behandeling te krijgen om verdere infecties te voorkomen. Een episode van trachoom veroorzaakt door Chlamydia trachomatis is gemakkelijk te behandelen door vroege detectie en het gebruik van antibiotica. Dit hangt echter ook af van het stadium van de ziekte.

Bij patiënten die een later stadium van trachoom hebben, waaronder pijnlijke ooglidmisvormingen, wordt een operatie uitgevoerd zodat het gezichtsvermogen niet verder achteruit gaat en de littekens zich niet verder verspreiden. Dit vermindert de kans op het terugkeren van trachoom. Normaal gezien gebeurt deze ingreep poliklinisch.

Het epileren van de wimpers is een andere behandelingsoptie maar deze moet wellicht herhaaldelijk gebeuren. Een pleister over de wimpers plaatsen is een andere tijdelijke optie. De patiënt komt dan minder snel aan het oog.

Voorts worden familieleden en de omgeving van de patiënt best gescreend op trachoom.

Prognose

Als de symptomen niet goed worden behandeld met via de mond ingenomen antibiotica, verergeren de symptomen en leiden ze tot blindheid. De blindheid is het gevolg van zweervorming en daaruit voortvloeiende hoornvlieslittekens. Een operatie is soms nodig om misvormingen van het ooglid te verhelpen. Zonder tussenkomst zorgt trachoom voor een cyclus van armoede, aangezien de ziekte en de langetermijneffecten van de ene generatie op de andere worden overgedragen.

Complicaties bij patiënten

Als trachoom vroeg wordt behandeld, zijn complicaties vaak te voorkomen. Een herhaalde infectie leidt echter tot complicaties, waaronder:

• gedeeltelijk of volledig verlies van het gezichtsvermogen
• hoornvlieslittekens of troebel hoornvlies
• ingegroeide wimpers (trichiasis)
• littekens van het binnenste ooglid
• naar binnen gedraaide oogleden (entropion)
• ooglidmisvormingen

Preventie van oogaandoeningen

Mensen die naar een land reizen waar trachoom gangbaar is, houden zich best aan een goede hygiëne om de infectie te voorkomen. Dit houdt in dat ze hun gezicht en handen moeten wassen en zich schoon moeten houden. Vliegen vermijden is een ander goed advies, wat mogelijk is door de productie van zo weinig mogelijk afval. Tot slot is een zoetwaterbron in de omgeving nuttig ter verbetering van de hygiënische omstandigheden.

Educatie en bewustwording

Een belangrijke factor in de strijd tegen trachoom is educatie en bewustwording. Voorlichtingsprogramma's in getroffen gebieden over het belang van hygiëne, het vermijden van direct contact met besmette personen en het proper houden van de omgeving kunnen een grote impact hebben op het verminderen van de prevalentie van de ziekte. Internationale samenwerking en ondersteuning van lokale gemeenschappen zijn cruciaal om trachoom effectief te bestrijden.

Door deze uitgebreide aanpak, die preventie, behandeling, educatie en onderzoek combineert, kan de strijd tegen trachoom worden versterkt en kan de impact van deze vermijdbare oorzaak van blindheid wereldwijd worden verminderd.

Lees verder

• Conjunctivitis: Ontsteking van het oogbindvlies