Trachoom: Ernstige oogbindvliesontsteking (conjunctivitis)

Trachoom is anno juli 2024 wereldwijd de belangrijkste oorzaak van vermijdbare blindheid, vooral voorkomend in arme landen waar mensen leven in overbevolkte omstandigheden met beperkte toegang tot water en gezondheidszorg. Trachoom is een zeer besmettelijke en ernstige conjunctivitis (oogbindvliesontsteking), veroorzaakt door een bacteriële infectie. De bacterie die trachoom veroorzaakt, verspreidt zich via direct contact met de afscheiding uit de ogen, oogleden of neus van besmette personen. Trachoom begint meestal met milde jeuk en irritatie van de ogen en oogleden, wat kan leiden tot wazig zicht en pijn aan de ogen. Onbehandelde trachoom kan uiteindelijk leiden tot blindheid.

• Epidemiologie trachoom
• Mechanisme
• Oorzaken van Ernstige oogbindvliesontsteking
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van ernstige conjunctivitis
• Alarmsymptomen
• Stadia van trachoom
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ernstige oogbindvliesontsteking
• Prognose
• Complicaties bij patiënten
• Preventie van oogaandoeningen
• Educatie en bewustwording
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met trachoom
• Houd je ogen schoon en hygiënisch
• Behandel de infectie volgens de voorschriften van je arts
• Verbeter de hygiëne in je omgeving
• Bescherm je ogen tegen omgevingsfactoren
• Zorg voor toegang tot schoon water en sanitaire voorzieningen
• Laat je gezin en directe omgeving controleren
• Zoek steun bij gezondheidsorganisaties
• Misvattingen rond trachoom
• Trachoom komt alleen voor in ontwikkelingslanden
• Trachoom is gemakkelijk te behandelen met oogdruppels
• Trachoom veroorzaakt altijd blindheid
• Trachoom wordt altijd via direct contact overgedragen
• Iedereen kan trachoom krijgen als ze zich in een risicogebied bevinden
• Trachoom kan alleen voorkomen bij volwassenen
• Trachoom kan worden genezen met een eenvoudige antibiotica kuur

Epidemiologie trachoom

Trachoom is volgens de World Health Organization anno april 2020 wereldwijd de belangrijkste vermijdbare oorzaak van blindheid. De ziekte komt voor in Afrika (het meest getroffen continent), Midden- en Zuid-Amerika, Azië, Australië en het Midden-Oosten. In gebieden waar trachoom actief is, komt trachoom het meest voor bij kinderen tussen 4 en 6 jaar. Bij vrouwen ligt het risico op het krijgen van de ziekte 2 tot 6 keer hoger dan bij mannen. Mensen die in nauw contact met elkaar leven, lopen een groter risico op verspreiding van de infectie. Slechte hygiënische omstandigheden, zoals onreine gezichten of handen, en het ontbreken van sanitaire voorzieningen helpen de ziekte eveneens verspreiden. Huishoudens die zich op grote afstand van watervoorzieningen bevinden, zijn vatbaarder voor infecties. Tot slot zijn mensen die leven in gebieden met veel vliegen vatbaarder voor de infectie.

Mechanisme

Trachoom wordt veroorzaakt door herhaalde infecties met Chlamydia trachomatis, een bacterie die de conjunctiva, het slijmvlies van het oog, infecteert. Het mechanisme achter de ziekte is een combinatie van directe bacteriële schade en een immuunrespons die leidt tot chronische ontsteking. Deze ontsteking veroorzaakt littekenvorming in het bindvlies, wat uiteindelijk kan leiden tot een omkering van de oogleden (entropion). Dit leidt ertoe dat de wimpers over het hoornvlies schuren, wat hoornvliesbeschadiging en uiteindelijk blindheid kan veroorzaken.

Rol van herhaalde infecties
Herhaalde blootstelling aan Chlamydia trachomatis is cruciaal in de progressie van trachoom. Elke infectie veroorzaakt een immuunrespons die niet alleen gericht is op het bestrijden van de bacterie, maar ook schade aan het omliggende weefsel veroorzaakt. Deze opeenstapeling van schade leidt uiteindelijk tot de kenmerkende littekenvorming van het bindvlies.

Hoornvliesbeschadiging
Het littekenweefsel trekt het bindvlies samen, wat het ooglid naar binnen laat draaien. Deze toestand, bekend als entropion, resulteert in trichiasis, waarbij de wimpers constant tegen het hoornvlies wrijven. Deze mechanische schade kan leiden tot hoornvlieszweren, infecties en troebeling, wat uiteindelijk tot blindheid kan leiden.

Systemische immuunreacties
Naast de lokale effecten in het oog kan een langdurige immuunactivatie door chronische infecties leiden tot systemische ontstekingsreacties. Deze kunnen de algemene gezondheid van patiënten beïnvloeden, vooral in gemeenschappen met beperkte toegang tot medische zorg en goede voeding.

Oorzaken van Ernstige oogbindvliesontsteking

De oorzaak van trachoom is Chlamydia trachomatis, een bacterie die ook kan leiden tot de seksueel overdraagbare infectie chlamydia (een bacteriële infectie met symptomen aan de genitaliën). Trachoom verspreidt zich via contact met de afscheiding uit de ogen of de neus van een besmette persoon. Handen, kleding, handdoeken en insecten kunnen allemaal overdrachtsmogelijkheden zijn. In ontwikkelingslanden zijn vliegen een belangrijke wijze van overdracht.

Risicofactoren

Trachoom komt voornamelijk voor in omgevingen met slechte hygiëne en beperkte toegang tot schoon water. Factoren die bijdragen aan de verspreiding en ernst van de ziekte zijn gevarieerd en vaak gerelateerd aan sociale, economische en omgevingsomstandigheden.

Onvoldoende toegang tot water en sanitaire voorzieningen
Gebrek aan schoon water bemoeilijkt het regelmatig wassen van gezicht en handen, wat cruciaal is om bacteriën te verwijderen. Gebrek aan sanitaire voorzieningen verhoogt de kans op bacteriële besmetting door vliegen.

Overbevolking en armoede
In dichtbevolkte huishoudens wordt trachoom gemakkelijker overgedragen door direct contact met besmette personen of via besmette voorwerpen zoals handdoeken. Armoede beperkt bovendien de toegang tot medische zorg, wat bijdraagt aan de progressie van de ziekte.

Vliegendruk
Vliegen die in contact komen met menselijke afscheidingen, zoals tranen of neusvocht, fungeren als vectoren voor de bacterie. Regio’s met een hoge vliegendruk, vaak als gevolg van slechte afvalbeheer, zien een hogere prevalentie van trachoom.

Leeftijd en geslacht
Kinderen lopen een hoger risico op infectie omdat zij vaker worden blootgesteld aan slechte hygiënische omstandigheden. Vrouwen worden vaker getroffen door blindheid als gevolg van trachoom, waarschijnlijk door hun intensievere contact met kinderen die de infectie overdragen.

Risicogroepen

Trachoom treft specifieke groepen die blootgesteld worden aan omstandigheden die de verspreiding van Chlamydia trachomatis bevorderen.

Kinderen in endemische gebieden
Kinderen onder de 10 jaar vormen de kernpopulatie voor nieuwe infecties. Hun frequent contact met anderen en het gebrek aan hygiënegewoonten maken hen vatbaarder voor de bacterie.

Vrouwen in huishoudelijke zorg
Door hun rol in de zorg voor kinderen en het huishouden hebben vrouwen een hoger risico op herhaalde blootstelling aan trachoom, wat de progressie naar blindheid kan versnellen.

Bevolkingen in armoedige gemeenschappen
Trachoom is endemisch in gebieden met hoge armoede. Bevolkingsgroepen zonder toegang tot gezondheidszorg, water, en hygiënische voorzieningen worden onevenredig getroffen.

Landarbeiders en bewoners van droge gebieden
Mensen die in droge, stoffige omgevingen werken of leven, hebben meer kans op oogirritatie en infecties, wat het risico op trachoom verhoogt.

Symptomen van ernstige conjunctivitis

Trachoom, een ernstige vorm van conjunctivitis, treft meestal beide ogen. De patiënt ervaart in het beginstadium lichte jeuk en irritatie van de ogen en oogleden, en er komt afscheiding uit de ogen met slijm of pus. Naarmate de ziekte vordert, krijgt de patiënt last van fotofobie (de medische term voor "lichtgevoeligheid"), wazig zicht (wazig gezichtsvermogen) en pijn aan de ogen (oogpijn). Trachoom verspreidt zich gemakkelijk van persoon tot persoon en wordt vaak doorgegeven van kind tot kind en van kind tot ouder binnen het gezin. Vooral jonge kinderen zijn gevoelig voor de infectie, maar de ziekte evolueert langzaam en pijnlijke symptomen manifesteren zich pas bij volwassenheid. Daarom is trachoom een stille, sluipende ziekte.

Alle symptomen van trachoom zijn ernstiger in het bovenste ooglid dan in het onderste ooglid. De oogarts ziet een dikke lijn bij grote littekens in het bovenste ooglid. Bovendien zijn de traanklieren soms aangetast, wat resulteert in extreme droge ogen, wat het probleem nog verergert. Dit noemt men dan keratoconjunctivitis sicca.

Alarmsymptomen

Trachoom kan in de vroege stadia asymptomatisch zijn, maar naarmate de infectie voortschrijdt, ontstaan specifieke symptomen die alarmsignalen kunnen vormen voor een ernstige aandoening.

Chronische oogirritatie
Langdurige roodheid, jeuk en een branderig gevoel in het oog kunnen wijzen op een actieve infectie of de vroege stadia van littekenvorming.

Wimpergroei naar binnen (trichiasis)
De aanwezigheid van naar binnen groeiende wimpers is een teken van gevorderde trachoom. Dit symptoom vereist onmiddellijke medische aandacht om verdere hoornvliesbeschadiging te voorkomen.

Visusverlies
Elke achteruitgang in zicht, vooral in combinatie met oogpijn of lichtgevoeligheid, kan wijzen op ernstige hoornvliesbeschadiging of infectie. Dit is een urgent symptoom dat onmiddellijke interventie vereist.

Purulente afscheiding en zwelling van oogleden
Dikke afscheiding en opgezwollen oogleden kunnen wijzen op een actieve bacteriële infectie die behandeld moet worden om progressie naar ernstige complicaties te voorkomen.

Door tijdige diagnose en behandeling kunnen veel van de ernstige gevolgen van trachoom worden voorkomen, wat de nadruk legt op het belang van medische controle en preventieve maatregelen.

Stadia van trachoom

De World Health Organization heeft een indelingssysteem geïdentificeerd met vijf fasen in de ontwikkeling van trachoom. De eerste fase is de folliculaire ontstekingsfase waarbij de infectie nog maar net begonnen is. Vijf of meer follikels (kleine bultjes die lymfocyten bevatten) bevinden zich op de binnenkant van het bovenste ooglid (oogbindvlies) en zijn met vergroting zichtbaar. De tweede fase houdt een intense ontsteking in. In dit stadium is het oog zeer besmettelijk en geïrriteerd, met een dikker of gezwollen bovenste ooglid. Herhaalde infecties leiden in de derde fase tot littekens aan het binnenste ooglid. De littekens presenteren zich als witte lijnen of banden wanneer de oogarts ze met vergroting bekijkt. Mogelijk heeft de patiënt last van entropion; het ooglid is dan vervormd en naar binnen getrokken. Bij de voorlaatste fase is er sprake van ingegroeide wimpers (trichiasis). De littekens in de binnenbekleding van het ooglid blijven vervormen, waardoor ze in de wimpers geraken. Door deze wrijving maken ze krassen op de transparante buitenkant van het oog (cornea). Tot slot ontstaat er meestal onder het bovenste ooglid een hoornvliesontsteking. Door de voortdurende ontsteking en het beschadigd hoornvlies, ontstaat een hoornvliesvertroebeling. Een secundaire infectie leidt tot de ontwikkeling van hoornvlieszweren en mogelijk tot gedeeltelijke of volledige blindheid.

Diagnose en onderzoeken

De meeste patiënten met trachoom vertonen in de beginfase geen symptomen. In gebieden waar de infectie vaak voorkomt, diagnosticeert de arts trachoom door middel van een lichamelijk onderzoek of door middel van een steekproef van bacteriën die uit de ogen van de patiënt komt. Het monster wordt gekweekt en getest in een laboratorium.

Behandeling van ernstige oogbindvliesontsteking

Trachoom is een besmettelijke aandoening en de patiënt dient zo spoedig mogelijk een behandeling te krijgen om verdere infecties te voorkomen. Een episode van trachoom veroorzaakt door Chlamydia trachomatis is gemakkelijk te behandelen door vroege detectie en het gebruik van antibiotica. Dit hangt echter ook af van het stadium van de ziekte.

Bij patiënten die een later stadium van trachoom hebben, waaronder pijnlijke ooglidmisvormingen, wordt een operatie uitgevoerd zodat het gezichtsvermogen niet verder achteruit gaat en de littekens zich niet verder verspreiden. Dit vermindert de kans op het terugkeren van trachoom. Normaal gezien gebeurt deze ingreep poliklinisch.

Het epileren van de wimpers is een andere behandelingsoptie maar deze moet wellicht herhaaldelijk gebeuren. Een pleister over de wimpers plaatsen is een andere tijdelijke optie. De patiënt komt dan minder snel aan het oog.

Voorts worden familieleden en de omgeving van de patiënt best gescreend op trachoom.

Prognose

Als de symptomen niet goed worden behandeld met via de mond ingenomen antibiotica, verergeren de symptomen en leiden ze tot blindheid. De blindheid is het gevolg van zweervorming en daaruit voortvloeiende hoornvlieslittekens. Een operatie is soms nodig om misvormingen van het ooglid te verhelpen. Zonder tussenkomst zorgt trachoom voor een cyclus van armoede, aangezien de ziekte en de langetermijneffecten van de ene generatie op de andere worden overgedragen.

Complicaties bij patiënten

Als trachoom vroeg wordt behandeld, zijn complicaties vaak te voorkomen. Een herhaalde infectie leidt echter tot complicaties, waaronder:

• gedeeltelijk of volledig verlies van het gezichtsvermogen
• hoornvlieslittekens of troebel hoornvlies
• ingegroeide wimpers (trichiasis)
• littekens van het binnenste ooglid
• naar binnen gedraaide oogleden (entropion)
• ooglidmisvormingen

Preventie van oogaandoeningen

Mensen die naar een land reizen waar trachoom gangbaar is, houden zich best aan een goede hygiëne om de infectie te voorkomen. Dit houdt in dat ze hun gezicht en handen moeten wassen en zich schoon moeten houden. Vliegen vermijden is een ander goed advies, wat mogelijk is door de productie van zo weinig mogelijk afval. Tot slot is een zoetwaterbron in de omgeving nuttig ter verbetering van de hygiënische omstandigheden.

Educatie en bewustwording

Een belangrijke factor in de strijd tegen trachoom is educatie en bewustwording. Voorlichtingsprogramma's in getroffen gebieden over het belang van hygiëne, het vermijden van direct contact met besmette personen en het proper houden van de omgeving kunnen een grote impact hebben op het verminderen van de prevalentie van de ziekte. Internationale samenwerking en ondersteuning van lokale gemeenschappen zijn cruciaal om trachoom effectief te bestrijden.

Door deze uitgebreide aanpak, die preventie, behandeling, educatie en onderzoek combineert, kan de strijd tegen trachoom worden versterkt en kan de impact van deze vermijdbare oorzaak van blindheid wereldwijd worden verminderd.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met trachoom

Trachoom is een infectieziekte van het oog die veroorzaakt wordt door de bacterie Chlamydia trachomatis. Het is een van de belangrijkste oorzaken van vermijdbare blindheid, vooral in gebieden met slechte hygiënische omstandigheden. Met de juiste zorg en preventieve maatregelen kun je de progressie van de aandoening vertragen en complicaties voorkomen.

Houd je ogen schoon en hygiënisch

Een goede ooghygiëne is cruciaal bij trachoom. Was je gezicht en ogen dagelijks met schoon water en milde zeep om bacteriën en vuil te verwijderen. Gebruik hiervoor een schone doek of tissues en deel deze nooit met anderen om verdere verspreiding van de bacterie te voorkomen. Als je trachoom hebt, vermijd dan contact met je ogen en was je handen regelmatig om herinfectie te voorkomen.

Behandel de infectie volgens de voorschriften van je arts

Trachoom wordt meestal behandeld met antibiotica, zoals azitromycine. Het is essentieel om de volledige kuur af te maken, zelfs als je symptomen verminderen. In gevorderde stadia, waarbij littekenweefsel op het ooglid problemen veroorzaakt, kan een chirurgische ingreep nodig zijn om verdere schade aan het oog te voorkomen. Zorg ervoor dat je alle controleafspraken bijwoont om de voortgang van de behandeling te monitoren.

Verbeter de hygiëne in je omgeving

Trachoom wordt vaak verspreid via direct contact of gedeelde objecten, zoals handdoeken. Zorg ervoor dat iedereen in je huishouden persoonlijke handdoeken en washandjes gebruikt en dat deze regelmatig worden gewassen met warm water. Houd ook vliegen op afstand, omdat deze bacteriën kunnen overbrengen van geïnfecteerde ogen naar anderen.

Bescherm je ogen tegen omgevingsfactoren

In gebieden met veel stof of rook kunnen je ogen extra geïrriteerd raken, wat de symptomen van trachoom kan verergeren. Draag een zonnebril of beschermende bril om je ogen te beschermen tegen stof en direct zonlicht. Zorg ook voor een schone en goed geventileerde leefomgeving om irritatie en infecties te verminderen.

Zorg voor toegang tot schoon water en sanitaire voorzieningen

De beschikbaarheid van schoon water en goede sanitaire voorzieningen is essentieel om trachoom te voorkomen en te beheersen. Gebruik schoon water voor gezichtshygiëne en zorg voor hygiënische toiletten in je omgeving. Als je in een gebied woont waar schoon water schaars is, overleg dan met lokale gezondheidsorganisaties over manieren om toegang te krijgen tot veilig water.

Laat je gezin en directe omgeving controleren

Omdat trachoom zeer besmettelijk is, is het belangrijk dat iedereen in je huishouden wordt gecontroleerd en behandeld indien nodig. Dit helpt de verspreiding van de infectie te beperken. Informeer je familie en directe omgeving over het belang van gezichts- en handhygiëne, vooral bij kinderen, die vaak de bron van besmetting zijn.

Zoek steun bij gezondheidsorganisaties

In gebieden waar trachoom veel voorkomt, bieden lokale en internationale gezondheidsorganisaties vaak ondersteuning. Zij kunnen antibiotica, chirurgische ingrepen en voorlichtingsprogramma’s aanbieden om trachoom te bestrijden. Aarzel niet om contact op te nemen met dergelijke organisaties als je extra hulp nodig hebt.

Met een combinatie van persoonlijke zorg, medische behandeling en verbeterde hygiënische omstandigheden kun je de impact van trachoom beperken en het risico op complicaties, zoals blindheid, aanzienlijk verkleinen. Zorg ervoor dat je regelmatig contact houdt met je zorgverlener om je toestand goed te laten volgen.

Misvattingen rond trachoom

Trachoom is een infectieziekte van het oog die wordt veroorzaakt door de bacterie Chlamydia trachomatis. Het wordt vaak geassocieerd met arme sanitaire omstandigheden en kan, indien niet behandeld, leiden tot blindheid. Er zijn verschillende misvattingen over trachoom die de manier waarop we deze aandoening begrijpen en behandelen, kunnen beïnvloeden.

Trachoom komt alleen voor in ontwikkelingslanden

Hoewel trachoom inderdaad vaker voorkomt in ontwikkelingslanden met slechte hygiënische omstandigheden, komt de ziekte ook voor in andere delen van de wereld. In landen waar sanitatie en hygiëne slecht zijn, is de kans groter dat trachoom zich verspreidt, maar het is niet exclusief voor deze gebieden. In sommige gevallen kan het ook in geïndustrialiseerde landen voorkomen, vooral in gemeenschappen met beperkte toegang tot gezondheidszorg.

Trachoom is gemakkelijk te behandelen met oogdruppels

Er wordt vaak gedacht dat trachoom eenvoudig kan worden behandeld met oogdruppels, maar de behandeling is meestal complexer. De meest effectieve behandeling voor trachoom is antibiotica, zoals azitromycine, die oraal moet worden ingenomen of lokaal moet worden toegediend. In sommige gevallen is een chirurgische ingreep nodig om de schade die door de infectie is veroorzaakt, te herstellen, vooral wanneer de ziekte gevorderd is.

Trachoom veroorzaakt altijd blindheid

Een andere misvatting is dat trachoom altijd leidt tot blindheid. Hoewel trachoom inderdaad een belangrijke oorzaak is van blindheid in sommige delen van de wereld, veroorzaakt het niet altijd blindheid. Als de aandoening tijdig wordt gediagnosticeerd en behandeld, kan ernstige schade aan het oog worden voorkomen. Vroege behandeling met antibiotica kan de infectie effectief stoppen, zodat verdere schade aan de ogen kan worden vermeden. Dit geldt vooral voor de patiënten die zich in gebieden bevinden waar trachoom voorkomt, maar geen ernstige gevolgen ondervinden door snelle medische interventie, zoals de behandeling van oogaandoening of andere ooggerelateerde infecties.

Trachoom wordt altijd via direct contact overgedragen

Er wordt vaak aangenomen dat trachoom alleen wordt overgedragen door direct contact met de ogen van een geïnfecteerde persoon. Hoewel direct contact mogelijk is, wordt trachoom voornamelijk verspreid door vlooien, vuil of ongewassen handen, en door besmette kleding of handdoeken. Het is dus belangrijk om goede hygiënische gewoonten te handhaven om de verspreiding van de ziekte te voorkomen. Dit benadrukt het belang van het vermijden van besmette objecten en het goed schoonhouden van de oogen andere lichaamsdelen die vatbaar kunnen zijn voor infectie.

Iedereen kan trachoom krijgen als ze zich in een risicogebied bevinden

Hoewel de kans op trachoom groter is voor mensen die zich in risicogebieden bevinden, kunnen niet alle mensen in deze gebieden de ziekte krijgen. De infectie wordt verspreid door bacteriën, en het is afhankelijk van verschillende factoren, zoals de hygiënepraktijken van een gemeenschap, toegang tot gezondheidszorg en de algemene immuniteit van een individu. Niet iedereen in een risicogebied zal trachoom ontwikkelen. Dit benadrukt dat naast risicogebieden, het persoonlijke mentale welzijn en de fysieke gezondheid van een individu ook invloed kunnen hebben op de gevoeligheid voor infecties.

Trachoom kan alleen voorkomen bij volwassenen

Een veelvoorkomende misvatting is dat trachoom alleen bij volwassenen voorkomt, maar kinderen kunnen net zo goed worden getroffen. In risicogebieden kunnen jonge kinderen gemakkelijk besmet raken met de bacterie Chlamydia trachomatis doordat ze meer tijd doorbrengen in contact met besmette oppervlakken en andere kinderen. Het is essentieel om ook de gezondheid van kinderen te controleren en te behandelen in gebieden waar trachoom veel voorkomt. Preventie en vroegtijdige behandeling van de ziekte zijn cruciaal om te voorkomen dat het leidt tot ernstige oogaandoeningen.

Trachoom kan worden genezen met een eenvoudige antibiotica kuur

Hoewel antibiotica een belangrijk onderdeel zijn van de behandeling van trachoom, kunnen ze niet altijd volledig genezen als de ziekte al heeft geleid tot ernstige schade aan het oog. In dergelijke gevallen zijn mogelijk aanvullende chirurgische behandelingen nodig om de oogaandoeningen te verhelpen, zoals het verhelpen van littekens of het corrigeren van misvormingen die het zicht kunnen beïnvloeden. Het is dus essentieel dat mensen tijdig medische hulp zoeken om het risico op langdurige schade te verminderen.

Lees verder

• Conjunctivitis: Ontsteking van het oogbindvlies