Scleritis: Ernstige oogontsteking van de sclera

Scleritis is een ernstige oogontsteking die optreedt aan de gehele dikte van de sclera (harde oogrok). De sclerale, episclerale en conjunctivale vaten zijn allemaal aangetast en zien er rood en gezwollen uit. Een te sterk reagerend immuunsysteem veroorzaakt dit soort aandoening. Meestal presenteert de aandoening zich aan de voorkant van de sclera (scleritis anterior), maar zelden komt het ook voor aan de achterkant van de sclera (scleritis posterior). Vaak voorkomende symptomen zijn o.a. een overgevoeligheid voor licht, dubbelzien en een verminderd gezichtsvermogen. De behandeling bestaat meestal uit medicatie of een operatie. De vooruitzichten van de oogontsteking zijn tot slot variabel en afhankelijk van het type en de ernst en uitgebreidheid van de symptomen.

• Epidemiologie scleritis
• Soorten: Diffuus anterior, nodulair, necrotiserend en scleromalacia perforans
• Symptomen: Ernstige oogontsteking van de sclera
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling aandoening bij patiënten
• Complicaties oogontsteking
• Prognose oogaandoening
• Preventie oogaandoening

Epidemiologie scleritis

De zeldzame oogaandoening treedt slechts op bij 0,1% van de patiënten, en komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Meestal treft scleritis een oudere groep van patiënten met een gemiddelde leeftijd bij presentatie van 52 jaar. De patiënten zijn meestal ouder dan patiënten met episcleritis.

Soorten: Diffuus anterior, nodulair, necrotiserend en scleromalacia perforans

In 90% van de gevallen bevindt de scleritis zich aan het voorste gedeelte van de sclera (scleritis anterior). In 10% van de gevallen presenteert de aandoening zich aan het achterste gedeelte van de sclera (scleritis posterior). In het totaal zijn er vier duidelijk herkenbare groepen van scleritis anterior.

Diffuus anterior

Ongeveer 50% van de patiënten met scleritis heeft deze goedaardige vorm van scleritis, gekenmerkt door een wijdverspreide ontsteking van de voorste sclera. Meestal is het niet bedreigend voor het gezichtsvermogen en geneest het spontaan.

Nodulair

Dit is een vaak terugkerende scleritis waarbij roodgekleurde, vaste knobbeltjeste vinden zijn op het oog. In 25% van de gevallen resulteert nodulaire scleritis in necrotiserende scleritis.

Necrotiserend

In 10% van de gevallen heeft de patiënt extreme pijn en treedt er sclerale schade op. Necrotiserende scleritis is meestal geassocieerd met een onderliggende systemische ziekte. Zo is er sprake van een sclerokeratitis wanneer een hoornvliesontsteking hiermee geassocieerd is.

Scleromalacia perforans

In 5% van de gevallen treedt deze vorm van scleritis op. Deze aandoening is bilateraal. Een andere term hiervoor is necrotiserende scleritis anterior omdat deze soort scleritis zich enkel presenteert bij een geavanceerde reumatöide artritis (chronische auto-immuunaandoening met een ontsteking van gewrichten en andere organen) (meestal vrouwen). Bij deze vorm van scleritis komt er geen ontsteking voor en heeft de patiënt geen symptomen.

Symptomen: Ernstige oogontsteking van de sclera

Meestal treedt scleritis subacuut op (geleidelijk begin) in tegenstelling tot episcleritis dat acuut optreedt. De patiënt klaagt meestal over ernstige pijn aan het oog die vaak uitstraalt naar het voorhoofd, de wang, de kaak, de tanden en/of het oor. Daarnaast verergert de pijn ’s nachts bij het bewegen van het oog waardoor de patiënt soms slaapproblemen heeft. Verder heeft de patiënt lokale of diffuse (= ver verspreide) rode ogen en ziet het oogwit er paars uit. Soms heeft de patiënt last van fotofobie (medische term voor "overgevoelig voor licht"), tranende ogen en ziet hij dubbel (vooral bij scleritis posterior). Het gezichtsvermogen neemt geleidelijk af. Af en toe gaat de aandoening gepaard met systemische symptomen zoals koorts, braken en hoofdpijn. Bij scleromalacia perforans komt er geen ontsteking voor; bijgevolg vertoont de patiënt geen symptomen.

Diagnose en onderzoeken

Onderliggende aandoening

Mogelijk gaat een onderliggende aandoening gepaard met de oogaandoening scleritis. Hierbij valt te denken aan reumatoïde artritis, systemische lupus erythematosus, recidiverende polychondritis (ontsteking en vernietiging van kraakbeen), spondyloartropathieën, ... De arts wil bij het onderzoek van scleritis eerst deze systemische aandoeningen uitsluiten. Daarom is bijkomend onderzoek vereist van een internist of reumatoloog. Het spreekt voor zich dat zij samen met de oogarts instaan voor een multidisciplinaire behandelingsaanpak van de patiënt. De oogarts heeft bijgevolg steeds de medische geschiedenis van een patiënt nodig. Bij ongeveer de helft van deze patiënten speelt een onderliggende systemische ziekte mee, en bij 15% van de gevallen gaat scleritis enkele maanden vooraf aan de eerste presentatie van een collageen vasculaire aandoening. Reumatoïde artritis is veruit de meest voorkomende geassocieerde aandoening met scleritis.

Diagnostische onderzoeken

De oogarts voert mogelijk een echografie (echografisch onderzoek) uit om de diagnose te bevestigen; hiermee ziet hij dat de verdikte sclera. Daarnaast toont een bloedonderzoek de infectie en activiteit van het immuunsysteem. Tot slot voert hij mogelijk een sclerabiopsie uit waarbij hij scleraweefsel wegneemt voor microscopisch onderzoek.

Behandeling aandoening bij patiënten

De behandeling hangt af van het type scleritis alsook of de patiënt een onderliggende systemische ziekte heeft. De meeste patiënten krijgen een multidisciplinaire behandeling door een oogarts, een internist en een reumatoloog.

Niet-necrotiserende scleritis anterior

In het algemeen krijgt de patiënt bij niet-necrotiserende scleritis anterior een combinatie van orale NSAID's (ontstekingsremmers), orale prednisolon (corticosteroïden) of een subconjunctivale steroïde injectie. Soms duurt het enkele weken voordat de patiënt een bevredigend resultaat bekomt.

Necrotiserende scleritis anterior

Hierbij krijgt een patiënt systemische steroïden en immunosuppressiva. Soms is een chirurgische ingreep vereist als er een perforatie dreigt.

Scleritis posterior

De behandeling van scleritis posterior gebeurt meestal via dezelfde behandeling als niet-necrotiserende scleritis anterior, hoewel sommige artsen orale NSAID’s toedienen aan vooral jongere patiênten. Dit vereist nog verder onderzoek.

Complicaties oogontsteking

Mogelijke complicaties van deze ernstige oogontsteking zijn cataract, een dunnere sclera, een verhoogde oogdruk (glaucoom) wat een oogarts meet via een tonometrie, ftisis (atrofie van de oogbol), hoornvliesproblemen, ischemie van het voorste gedeelte van de oogbol, netvliesloslating, snel beginnende refractieve veranderingen, ulceratieve keratitis en uveïtis.

Prognose oogaandoening

Necrotiserende scleritis anterior met ontsteking

Dit is de zwaarste en meest verontrustende vorm van de oogaandoening. De meeste patiënten hebben een bijbehorende, soms dodelijke vaatziekte. Daarnaast is een significante beschadiging aan het oog mogelijk.

Niet-necrotiserende scleritis

Bij een patiënt met dit type scleritis is de visuele prognose meestal redelijk op voorwaarde dat hij geen andere oogcomplicaties zoals bijvoorbeeld uveïtis vertoont, want dan is de prognose voor het gezichtsvermogen wel slecht.

Scleritis posterior

Deze scleritisvorm hangt bij patiënten ouder dan vijftig jaar samen met een verhoogd risico op een systemische ziekte en het verslechteren van het gezichtsvermogen.

Preventie oogaandoening

Er zijn geen duidelijk preventieve maatregelen. De patiënt dient regelmatig op controle te gaan om de progressie van de onderliggende ziekte te laten opvolgen. Verder dient de arts scleritis zo snel mogelijk te behandelen om het risico van gezichtsverlies te minimaliseren.

Lees verder

• Oogaandoeningen: Bekende, onbekende en zeldzame oogaandoeningen (special)
• Episcleritis: Oogontsteking tussen bindvlies en sclera