Scleritis: Ernstige oogontsteking van de sclera
Scleritis is een ernstige oogontsteking die optreedt aan de gehele dikte van de sclera (harde oogrok). De sclerale, episclerale en conjunctivale vaten zijn allemaal aangetast en zien er rood en gezwollen uit. Een te sterk reagerend immuunsysteem veroorzaakt dit soort aandoening. Meestal presenteert de aandoening zich aan de voorkant van de sclera (scleritis anterior), maar zelden komt het ook voor aan de achterkant van de sclera (scleritis posterior). Vaak voorkomende symptomen zijn onder andere een overgevoeligheid voor licht, dubbelzien en een verminderd gezichtsvermogen. De behandeling bestaat meestal uit medicatie of een operatie. De vooruitzichten van de oogontsteking zijn tot slot variabel en afhankelijk van het type en de ernst en uitgebreidheid van de symptomen.- Epidemiologie scleritis
- Mechanisme
- Oorzaken
- Risicofactoren
- Risicogroepen
- Soorten: Diffuus anterior, nodulair, necrotiserend en scleromalacia perforans
- Symptomen: Ernstige oogontsteking van de sclera
- Diagnose en onderzoeken
- Behandeling aandoening bij patiënten
- Complicaties oogontsteking
- Prognose oogaandoening
- Complicaties scleritis
- Preventie oogaandoening
- Praktische tips voor het leven met / omgaan met scleritis
- Zorg voor een goede medische opvolging
- Beperk blootstelling aan prikkels die de ogen kunnen irriteren
- Gebruik voorgeschreven oogdruppels en medicijnen
- Zorg voor een gezonde levensstijl
- Misvattingen rond scleritis
- Scleritis is altijd het gevolg van een infectie
- Scleritis gaat altijd gepaard met zichtproblemen
- Scleritis is alleen pijnlijk als het ernstig is
- Scleritis is te behandelen met enkel oogdruppels
- Scleritis komt alleen voor bij ouderen
- Scleritis veroorzaakt altijd koorts
- Scleritis heeft altijd een lange hersteltijd
Epidemiologie scleritis
Scleritis is een zeldzame en ernstige ontsteking van de sclera, het witte deel van het oog. Het komt voor bij ongeveer 1 op 10.000 tot 20.000 mensen wereldwijd, hoewel de exacte prevalentie moeilijk te bepalen is vanwege de variatie in de diagnostische criteria en de onderrapportage in sommige regio's. Scleritis heeft een hogere incidentie in geïndustrialiseerde landen, maar het komt overal ter wereld voor, vooral in gebieden met een hoge prevalentie van auto-immuunziekten. De aandoening treft voornamelijk volwassenen tussen de 30 en 60 jaar, en vrouwen hebben een iets hogere kans om getroffen te worden dan mannen.Scleritis is vaak geassocieerd met systemische ziekten, zoals reumatoïde artritis, systemische lupus erythematosus, en granulomatose met polyangiitis, wat suggereert dat genetische en omgevingsfactoren een rol spelen in de ontwikkeling van de ziekte. In ontwikkelde landen komt scleritis vaker voor dan in minder ontwikkelde gebieden, waarschijnlijk vanwege de hogere prevalentie van auto-immuunziekten. De prevalentie lijkt ook hoger bij mensen met een familiegeschiedenis van auto-immuunziekten, wat wijst op een genetische predispositie.
Geografische spreiding
Scleritis wordt wereldwijd gedocumenteerd, maar de incidentie varieert per regio. In Noord-Amerika en Europa is de prevalentie relatief hoog, wat mogelijk wordt beïnvloed door de hogere frequentie van onderliggende auto-immuunziekten zoals reumatoïde artritis en lupus. In Azië, Afrika en Latijns-Amerika is de prevalentie mogelijk lager, hoewel er minder gegevens beschikbaar zijn over deze gebieden. Er zijn aanwijzingen dat scleritis vaker voorkomt in gebieden met een koudere klimaat, wat zou kunnen bijdragen aan een verhoogde incidentie van auto-immuunziekten in deze regio’s.
Leeftijd en geslacht
Scleritis komt meestal voor bij volwassenen tussen de 30 en 60 jaar, met een piekincidentie rond de 40-50 jaar. De aandoening is vaker te zien bij vrouwen, hoewel het ook bij mannen kan voorkomen. Vrouwen hebben doorgaans een hogere kans om scleritis te ontwikkelen in combinatie met auto-immuunziekten zoals lupus of reumatoïde artritis. Oudere volwassenen hebben ook een verhoogd risico op scleritis, vooral als ze al andere systemische ziekten hebben, zoals reumatoïde artritis, die vaker voorkomt bij ouderen.
Systemische aandoeningen
De meerderheid van de gevallen van scleritis is secundair aan onderliggende systemische aandoeningen. Reumatoïde artritis is de meest voorkomende auto-immuunziekte die geassocieerd wordt met scleritis, gevolgd door systemische lupus erythematosus. Andere aandoeningen zoals granulomatose met polyangiitis, ziekte van Behçet, en verschillende infectieuze ziekten kunnen ook bijdragen aan de ontwikkeling van scleritis. Patiënten met auto-immuunziekten moeten nauwlettend worden gecontroleerd op tekenen van oogontsteking om complicaties te voorkomen.
Mechanisme
Scleritis ontstaat als gevolg van een immuungemedieerde ontstekingsreactie, waarbij het immuunsysteem zichzelf aanvalt en ontsteking veroorzaakt in het oog, met name in de sclera. Dit leidt tot zwelling, pijn en soms beschadiging van het oogweefsel. Er zijn verschillende mechanismen die bijdragen aan de ontwikkeling van scleritis, afhankelijk van de onderliggende aandoeningen die de ontsteking triggeren.Immuungemedieerde ontsteking
De belangrijkste oorzaak van scleritis is een immuungemedieerde ontsteking. Dit gebeurt wanneer het immuunsysteem het oogweefsel aanvalt, wat leidt tot de afgifte van ontstekingsmediatoren zoals cytokines. Deze cytokines stimuleren ontstekingscellen om zich te verzamelen in het oogweefsel, wat resulteert in zwelling en pijn. Bij patiënten met auto-immuunziekten is het immuunsysteem verstoord, wat de kans vergroot dat het het gezonde oogweefsel aanvalt, inclusief de sclera.
Vorm van scleritis
Scleritis kan verschillende vormen aannemen, afhankelijk van de ernst van de ontsteking en de locatie in het oog. Voorste scleritis is het meest voorkomend en kan zich presenteren in een diffuse of nodulaire vorm. Necrotiserende scleritis, een ernstigere vorm, kan leiden tot permanente schade aan de sclera en het omliggende oogweefsel. Achterste scleritis is zeldzamer, maar kan ernstige gevolgen hebben voor het gezichtsvermogen door aantasting van de oogzenuw en het vaatvlies.
Oorzaken
De meeste gevallen van scleritis zijn secundair aan auto-immuunziekten, maar de aandoening kan ook optreden als gevolg van infecties, trauma, of geïsoleerde ontstekingen. Het is belangrijk om de onderliggende oorzaak van scleritis te identificeren om een gerichte behandeling te kunnen bieden en ernstige complicaties te voorkomen.Auto-immuunziekten
Scleritis is vaak een gevolg van auto-immuunziekten zoals reumatoïde artritis, systemische lupus erythematosus, en granulomatose met polyangiitis. Bij deze aandoeningen valt het immuunsysteem het eigen lichaam aan, wat ontstekingen in de sclera veroorzaakt. De meeste patiënten met scleritis hebben een bekende diagnose van een auto-immuunziekte, hoewel sommige gevallen ook optreden zonder dat er een onderliggende aandoening wordt gevonden.
Infecties
In zeldzame gevallen kan scleritis worden veroorzaakt door infecties zoals syfilis, tuberculose, of herpes zoster. Deze infecties kunnen het oog aantasten en leiden tot ontstekingen in de sclera. Infectieuze scleritis is vaak moeilijker te behandelen dan de auto-immuun-gerelateerde vormen, omdat het vaak gepaard gaat met bijkomende systemische infecties die complicaties kunnen veroorzaken.
Trauma
Oogtrauma is een andere mogelijke oorzaak van scleritis. Bij een verwonding aan het oog kan het ontstekingsproces worden getriggerd, wat leidt tot de ontwikkeling van scleritis. Dit kan ook het geval zijn na oogoperaties of chirurgische ingrepen.
Geïsoleerde scleritis
In sommige gevallen is er geen onderliggende systemische aandoening of infectie die de scleritis veroorzaakt. Deze gevallen worden geïsoleerde scleritis genoemd en worden gekarakteriseerd door een ontsteking van de sclera zonder een systemische oorzaak. Hoewel zeldzaam, kunnen geïsoleerde gevallen van scleritis leiden tot ernstige oogproblemen en vereisen ze meestal een specifieke behandeling om schade te voorkomen.
Risicofactoren
Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van scleritis vergroten. Deze factoren kunnen variëren van genetische predispositie tot omgevingsinvloeden en de aanwezigheid van andere medische aandoeningen.Auto-immuunziekten
Patiënten met auto-immuunziekten zoals reumatoïde artritis, lupus en ziekte van Behçet hebben een aanzienlijk hoger risico op het ontwikkelen van scleritis. Het immuunsysteem van deze patiënten is vaak verstoord, wat de kans vergroot dat het oogweefsel wordt aangevallen.
Genetische predispositie
Familiegeschiedenis van auto-immuunziekten kan de kans op het ontwikkelen van scleritis verhogen. Er is enig bewijs dat genetische factoren een rol spelen in de gevoeligheid voor scleritis, hoewel de exacte genen die betrokken zijn bij de ontwikkeling van de aandoening nog niet volledig zijn geïdentificeerd.
Infecties
Infecties zoals herpes zoster en syfilis kunnen het risico op scleritis verhogen. Bij patiënten die al een infectie hebben, is het immuunsysteem vaak verzwakt, waardoor de kans op oogontsteking toeneemt. Ook mensen die vaak blootgesteld worden aan infectiebronnen kunnen een hoger risico lopen.
Omgevingsfactoren
Omgevingsfactoren zoals blootstelling aan schadelijke stoffen of toxines kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van scleritis. Hoewel dit minder vaak voorkomt, kan bijvoorbeeld roken bijdragen aan een verhoogd risico op auto-immuunziekten, wat op zijn beurt de kans op scleritis vergroot.
Risicogroepen
Bepaalde groepen patiënten lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van scleritis, voornamelijk vanwege hun onderliggende gezondheidsomstandigheden of genetische predispositie.Patiënten met auto-immuunziekten
De grootste risicogroep voor scleritis zijn patiënten met auto-immuunziekten. Aandoeningen zoals reumatoïde artritis, lupus, en andere systeemziekten verhogen de kans op het ontwikkelen van scleritis aanzienlijk. Patiënten met deze aandoeningen moeten regelmatig gecontroleerd worden op tekenen van oogontsteking.
Ouderen
Ouderen lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van scleritis, vooral wanneer ze al gediagnosticeerd zijn met onderliggende auto-immuunziekten. Aangezien veel auto-immuunziekten vaker voorkomen naarmate mensen ouder worden, neemt ook het risico op scleritis toe.
Vrouwen
Scleritis komt vaker voor bij vrouwen, vooral diegenen die lijden aan auto-immuunziekten zoals lupus of reumatoïde artritis. Het lijkt erop dat hormonale factoren een rol kunnen spelen in de hogere incidentie bij vrouwen.
Patiënten met een familiaire geschiedenis van auto-immuunziekten
Er is bewijs dat een familiaire voorgeschiedenis van auto-immuunziekten de kans op het ontwikkelen van scleritis verhoogt. Het kan zijn dat bepaalde genetische factoren het immuunsysteem van deze patiënten predisponeren voor oogontstekingen zoals scleritis.
Soorten: Diffuus anterior, nodulair, necrotiserend en scleromalacia perforans
In 90% van de gevallen bevindt de scleritis zich aan het voorste gedeelte van de sclera (scleritis anterior). In 10% van de gevallen presenteert de aandoening zich aan het achterste gedeelte van de sclera (scleritis posterior). In totaal zijn er vier duidelijk herkenbare groepen van scleritis anterior.Diffuus anterior
Ongeveer 50% van de patiënten met scleritis heeft deze goedaardige vorm van scleritis, gekenmerkt door een wijdverspreide ontsteking van de voorste sclera. Meestal is het niet bedreigend voor het gezichtsvermogen en geneest het spontaan.
Nodulair
Dit is een vaak terugkerende scleritis waarbij roodgekleurde, vaste knobbeltjes te vinden zijn op het oog. In 25% van de gevallen resulteert nodulaire scleritis in necrotiserende scleritis.
Necrotiserend
In 10% van de gevallen heeft de patiënt extreme pijn en treedt er sclerale schade op. Necrotiserende scleritis is meestal geassocieerd met een onderliggende systemische ziekte. Zo is er sprake van een sclerokeratitis wanneer een hoornvliesontsteking hiermee geassocieerd is.
Scleromalacia perforans
In 5% van de gevallen treedt deze vorm van scleritis op. Deze aandoening is bilateraal. Een andere term hiervoor is necrotiserende scleritis anterior omdat deze soort scleritis zich enkel presenteert bij een geavanceerde reumatoïde artritis (chronische auto-immuunaandoening met een ontsteking van gewrichten en andere organen) (meestal vrouwen). Bij deze vorm van scleritis komt er geen ontsteking voor en heeft de patiënt geen symptomen.
Symptomen: Ernstige oogontsteking van de sclera
Meestal treedt scleritis subacuut op (geleidelijk begin) in tegenstelling tot episcleritis dat acuut optreedt. De patiënt klaagt meestal over stekende, scherpe, schietende oogpijn die vaak uitstraalt naar het voorhoofd, de wang, de kaak, de tanden en/of het oor. Daarnaast verergert de oogpijn ’s nachts bij het bewegen van het oog waardoor de patiënt soms slaapproblemen heeft. Verder heeft de patiënt lokale of diffuse (= verspreide) rode ogen en ziet het oogwit er paars uit. Soms heeft de patiënt last van fotofobie (medische term voor "overgevoelig voor licht"), tranende ogen en ziet hij dubbel (vooral bij scleritis posterior). Het gezichtsvermogen neemt geleidelijk af. Af en toe gaat de aandoening gepaard met systemische symptomen zoals koorts, braken en hoofdpijn. Bij scleromalacia perforans komt er geen ontsteking voor; bijgevolg vertoont de patiënt geen symptomen.Diagnose en onderzoeken
Onderliggende aandoeningMogelijk gaat een onderliggende aandoening gepaard met de oogaandoening scleritis. Hierbij valt te denken aan reumatoïde artritis, systemische lupus erythematosus, recidiverende polychondritis (ontsteking en vernietiging van kraakbeen), spondyloartropathieën, enzovoort. De arts wil bij het onderzoek van scleritis eerst deze systemische aandoeningen uitsluiten. Daarom is bijkomend onderzoek vereist van een internist of reumatoloog. Het spreekt voor zich dat zij samen met de oogarts instaan voor een multidisciplinaire behandelingsaanpak van de patiënt. De oogarts heeft bijgevolg steeds de medische geschiedenis van een patiënt nodig. Bij ongeveer de helft van deze patiënten speelt een onderliggende systemische ziekte mee, en bij 15% van de gevallen gaat scleritis enkele maanden vooraf aan de eerste presentatie van een collageen vasculaire aandoening. Reumatoïde artritis is veruit de meest voorkomende geassocieerde aandoening met scleritis.
Diagnostische onderzoeken
De oogarts voert mogelijk een echografie (echografisch onderzoek) uit om de diagnose te bevestigen; hiermee ziet hij de verdikte sclera. Daarnaast toont een bloedonderzoek de infectie en activiteit van het immuunsysteem. Tot slot voert hij mogelijk een sclerabiopsie uit waarbij hij scleraweefsel wegneemt voor microscopisch onderzoek.
Behandeling aandoening bij patiënten
De behandeling hangt af van het type scleritis alsook of de patiënt een onderliggende systemische ziekte heeft. De meeste patiënten krijgen een multidisciplinaire behandeling door een oogarts, een internist en een reumatoloog.Niet-necrotiserende scleritis anterior
In het algemeen krijgt de patiënt bij niet-necrotiserende scleritis anterior een combinatie van orale NSAID's (ontstekingsremmers), orale prednisolon (corticosteroïden) of een subconjunctivale steroïde-injectie. Soms duurt het enkele weken voordat de patiënt een bevredigend resultaat behaalt.
Necrotiserende scleritis anterior
Hierbij krijgt een patiënt systemische steroïden en immunosuppressiva. Soms is een chirurgische ingreep vereist als er een perforatie dreigt.
Scleritis posterior
De behandeling van scleritis posterior gebeurt meestal via dezelfde behandeling als niet-necrotiserende scleritis anterior, hoewel sommige artsen orale NSAID’s toedienen aan vooral jongere patiënten. Dit vereist nog verder onderzoek.
Complicaties oogontsteking
Mogelijke complicaties van deze ernstige oogontsteking zijn cataract, een dunnere sclera, een verhoogde oogdruk (glaucoom) wat een oogarts meet via een tonometrie, ftisis (atrofie van de oogbol), hoornvliesproblemen, ischemie van het voorste gedeelte van de oogbol, netvliesloslating, snel beginnende refractieve veranderingen, ulceratieve keratitis en uveïtis.Prognose oogaandoening
Necrotiserende scleritis anterior met ontstekingDit is de zwaarste en meest verontrustende vorm van de oogaandoening. De meeste patiënten hebben een bijbehorende, soms dodelijke vaatziekte. Daarnaast is een significante beschadiging aan het oog mogelijk.
Niet-necrotiserende scleritis
Bij een patiënt met dit type scleritis is de visuele prognose meestal redelijk op voorwaarde dat hij geen andere oogcomplicaties zoals bijvoorbeeld uveïtis vertoont, want dan is de prognose voor het gezichtsvermogen slecht.
Scleritis posterior
Deze scleritisvorm hangt bij patiënten ouder dan vijftig jaar samen met een verhoogd risico op een systemische ziekte en het verslechteren van het gezichtsvermogen.
Complicaties scleritis
CataractScleritis kan leiden tot de ontwikkeling van een cataract, waarbij de ooglens troebel wordt, wat het zicht beïnvloedt.
Dunnere sclera
De sclera kan dunner worden door de ontsteking, wat de sterkte en integriteit van het oogwand vermindert.
Verhoogde oogdruk (glaucoom)
Verhoogde oogdruk kan optreden, wat gemeten wordt via een tonometrie. Dit kan leiden tot glaucoom, een aandoening die de oogzenuw kan beschadigen.
Phtisis
Phtisis is een aandoening waarbij de oogbol atrofeert en zijn functie verliest. Dit kan een gevolg zijn van ernstige scleritis.
Hoornvliesproblemen
Problemen met het hoornvlies, zoals erosies of ulcera, kunnen optreden als complicatie van scleritis.
Ischemie van het voorste gedeelte van de oogbol
De ontsteking kan leiden tot verminderde bloedtoevoer naar het voorste gedeelte van de oogbol, wat kan resulteren in ischemie.
Netvliesloslating
Scleritis kan bijdragen aan een netvliesloslating, waarbij het netvlies loskomt van de onderliggende weefsels, wat kan leiden tot verlies van gezichtsvermogen.
Snel beginnende refractieve veranderingen
Er kunnen snel beginnende veranderingen optreden in de breking van het licht door het oog, wat de visuele scherpte beïnvloedt.
Ulceratieve keratitis
Ulceratieve keratitis is een ontsteking en ulceratie van het hoornvlies, wat kan optreden als gevolg van scleritis.
Uveïtis
Uveïtis, of ontsteking van de uvea (de middelste laag van het oog), kan een complicatie zijn van scleritis.
