Synesthesie: Waarneming van zintuig prikkelt ander zintuig

Synesthesie is een merkwaardige aandoening waarbij een waarneming van één zintuig een ander zintuig prikkelt. Een breed scala van verschillende synesthetische ervaringen is mogelijk. Zo ziet een patiënt met synesthesie bijvoorbeeld kleuren bij het horen van bepaalde geluiden, hoort hij geluiden bij het zien van bepaalde kleuren, of ruikt hij voedsel bij het zien van een afbeelding hiervan. Synesthesie biedt vaak bepaalde voordelen, waaronder een beter geheugen, een superieure perceptie en de mogelijkheid om sneller te denken. Meestal is synesthesie aangeboren, en af en toe "ontgroeit" de patiënt deze aandoening. Soms treedt synesthesie op latere leeftijd op en kan dit wijzen op een onderliggend probleem met de hersenen waarvoor verder onderzoek nodig is. Synesthesie treft elke patiënt weer anders. Tot slot zijn de meeste patiënten van mening dat de aandoening hun leven positief beïnvloedt.

• Epidemiologie synesthesie
• Oorzaken: Waarneming van zintuig prikkelt ander zintuig
• Risicofactoren synesthesie
• Vormen van synesthesie
• Advies voor patiënten
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling synesthesie
• Prognose aandoening
• Preventie

Epidemiologie synesthesie

De prevalentie van synesthesie bedraagt naar schatting 1 op de 2.000 patiënten. Vrouwen zijn vaker getroffen dan mannen. Voorts komt synesthesie bij volwassenen vaker voor bij patiënten met autismespectrumstoornis (problemen met sociale interactie, communicatie en gedrag). De meeste patiënten met autismespectrumstoornis hebben echter geen synesthesie, en de meeste patiënten met synesthesie hebben evenmin autisme.

Oorzaken: Waarneming van zintuig prikkelt ander zintuig

De patiënt met synesthesie heeft andere of bijkomende "bedradingen" in de hersenen. Zo werken hersengebieden die bijvoorbeeld verantwoordelijk zijn voor kleuren plots bij het horen van gesproken woorden. Soms zit synesthesie in de familie, maar ook de omgeving speelt een rol bij het optreden van de symptomen. De symptomen van synesthesie zijn soms uit te lokken door het nemen van hallucinogene drugs zoals LSD of paddo's. De symptomen van synesthesie vervagen wanneer de effecten van de drugs verdwijnen. Deze vorm van synesthesie verschilt echter van de natuurlijk voorkomende synesthesie. Af en toe treedt synesthesie plotseling op bij volwassenen. Dit kan worden gekoppeld aan een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen) of aan een zintuiglijk verlies, zoals het verlies van gehoor of gezichtsvermogen. Volwassen patiënten met deze symptomen zoeken daarom onmiddellijk medische hulp op.

Risicofactoren synesthesie

Er zijn verschillende factoren die de kans op het ontwikkelen van synesthesie kunnen beïnvloeden:

• Genetische aanleg: Synesthesie kan erfelijk zijn, waarbij een familiegeschiedenis van de aandoening een risicofactor kan zijn. Bij sommige patiënten blijkt synesthesie in de familie voor te komen, wat suggereert dat genetische factoren een rol spelen.
• Neurologische factoren: Abnormale verbindingen of verhoogde activiteit in specifieke hersengebieden kunnen bijdragen aan het ontstaan van synesthesie. Bij sommige patiënten zijn er aanwijzingen voor andere neurologische afwijkingen die kunnen samenhangen met synesthesie.
• Ervaringen en omgeving: Externe factoren zoals het gebruik van hallucinogene drugs kunnen tijdelijke synesthetische ervaringen opwekken. Het is belangrijk om te onderscheiden tussen deze door drugs geïnduceerde synesthesie en de aangeboren vorm.
• Leeftijd: Synesthesie treedt vaak op vanaf jonge leeftijd, maar kan ook plotseling beginnen bij volwassenen. Bij volwassenen kan het optreden van synesthesie soms samenhangen met neurologische aandoeningen of zintuiglijk verlies.

Vormen van synesthesie

Synesthesie bestaat in veel verschillende vormen. Veel patiënten met synesthesie ervaren meer dan één vorm. Zo koppelen ze kleur bijvoorbeeld aan smaak, geluid en aanraking. Deze symptomen verschijnen automatisch en kunnen door de patiënt niet zelf in- of uitgeschakeld worden.

Kleuren en patronen

De meest voorkomende synesthetische ervaringen associëren dagen, maanden, cijfers en het alfabet met:

• patronen of vormen (bijvoorbeeld een maand met spiralen of cirkels)
• opvallende kleuren (bijvoorbeeld "A" is rood en "B" is blauw)

Twee patiënten met synesthesie zijn het vaak oneens over de kleur van de letters. Niettemin zien veel patiënten A als rood, B als blauw en C als geel.

Smaak en geur

Bij sommige patiënten met synesthesie resulteren gesproken woorden in een bijzondere smaak, alsook een bepaalde textuur, plaats in de mond en temperatuur (bijvoorbeeld "vloeibaar eigeel"). Smaak roept ook kleursensaties op, of vormen "voelt" de patiënt. Bepaalde geuren ziet de patiënt als vorm en/of kleur, maar deze vorm van synesthesie komt slechts zelden voor.

Aanraking (voelen)

Sommige patiënten ervaren aanraking reeds door naar iemand te kijken die wordt aangeraakt. Dit staat bekend als 'spiegelaanraking synesthesie'. Gevoelens van pijn of aanraking leiden ook tot visioenen of kleuren.

Advies voor patiënten

De meeste patiënten met synesthesie hebben de aandoening reeds vanaf de kindertijd, dus voor hen is het heel normaal om de wereld op deze manier te ervaren. De levenskwaliteit daalt hierdoor niet en de patiënt heeft ook geen andere levensbedreigende aandoening, dus hij hoeft hiervoor niet meteen een arts te raadplegen.

Kinderen

Het is goed dat de leerkracht op de hoogte is van synesthesie bij een kind. Soms is de patiënt namelijk lichtjes afgeleid, maar meestal biedt dit voordelen bij het leren. Patiënten gebruiken meestal een visuele stijl van denken bij het leren. Sommige jonge patiënten "groeien" uit synesthesie.

Volwassenen

Het plotseling optreden van synesthesie bij volwassenen wijst soms op een onderliggende hersenaandoening of een probleem met de zenuwen. Daarom is een medisch onderzoek noodzakelijk.

Diagnose en onderzoeken

Via een MRI-scan kan de arts zien dat het hersendeel van de kleur bijvoorbeeld actief is bij het horen van een gesproken woord.

Behandeling synesthesie

Synesthesie is meestal een aangeboren en stabiele aandoening waarvoor geen specifieke medische behandeling nodig is. De aanpak van synesthesie richt zich doorgaans op het verbeteren van de levenskwaliteit en het omgaan met de symptomen. Mogelijke behandelmethoden zijn:

• Educatie en bewustwording: Het bieden van informatie aan patiënten en hun omgeving over synesthesie kan helpen om de ervaring te begrijpen en te accepteren. Dit kan ook bijdragen aan een betere aanpassing in dagelijkse situaties.
• Psychologische ondersteuning: Voor sommige patiënten kan het nuttig zijn om ondersteuning te krijgen van een psycholoog of therapeut, vooral als de aandoening psychologische stress veroorzaakt of als er sprake is van bijkomende psychische klachten.
• Aanpassing van de leeromgeving: Voor kinderen met synesthesie kan het nuttig zijn dat leerkrachten op de hoogte zijn van de aandoening. Dit kan helpen om eventuele afleidingen te minimaliseren en om de leerervaring te optimaliseren.
• Medische opvolging: Bij het plotseling optreden van synesthesie bij volwassenen of bij veranderingen in de aard van de synesthesie is medische evaluatie nodig om eventuele onderliggende neurologische aandoeningen uit te sluiten.

Prognose aandoening

Deze aandoening veroorzaakt geen schade. De meeste patiënten vinden het fijn om met deze aandoening te leven en willen het zelfs niet meer missen. Anderen voelen zich hierover neutraal. Zelden ervaren patiënten dit als storend.

Preventie

Preventie van synesthesie richt zich vooral op het herkennen van de aandoening en het begrijpen van de individuele ervaringen van patiënten. Aangezien synesthesie meestal aangeboren is en geen schadelijke gevolgen heeft, zijn er geen specifieke maatregelen om de aandoening te voorkomen. Wel kunnen de volgende stappen nuttig zijn:

• Vroege herkenning: Het herkennen van synesthesie bij kinderen kan helpen om de aandoening beter te begrijpen en te begeleiden.
• Educatie: Voorlichting over synesthesie aan patiënten, ouders en leerkrachten kan bijdragen aan een beter begrip en aanpassing in de leeromgeving en sociale context.
• Ondersteuning: Het bieden van emotionele en praktische ondersteuning aan patiënten kan helpen bij het omgaan met de aandoening en het benutten van eventuele voordelen.
• Medische opvolging: Bij plotseling optreden van synesthesie bij volwassenen is het belangrijk om een arts te raadplegen om onderliggende aandoeningen uit te sluiten.