Glutenintolerantie (coeliakie): feiten en fabels op een rij

Glutenvrij is hip! Steeds meer mensen volgen een glutenvrij dieet, omdat ze hebben gehoord of gelezen in de media dat het mijden van gluten beter zou zijn voor de gezondheid. Voor mensen met coeliakie, een auto-immuunziekte, of glutensensitiviteit heeft het volgen van het glutenvrije dieet inderdaad gezondheidsvoordelen. Zonder het dieet kan gluten onder meer de wand van de dunne darm van de coeliakiepatiënt aantasten met alle gevolgen van dien. Echter, voor het merendeel van de Nederlandse bevolking heeft het mijden van gluten geen wetenschappelijk aantoonbaar positief effect op de gezondheid. De stelling dat glutenvrij eten voor iedereen gezonder zou zijn is dan ook een van de vele fabels die over glutenintolerantie de ronde doen. Sommige van deze fabels zijn onschuldig en leveren hilarische momenten op in het leven van mensen met coeliakie. Helaas worden ook fabels in stand gehouden die wel een risico vormen. Eens te meer reden om deze te bespreken!

Glutenintolerantie is hetzelfde als glutenallergie (fabel)

Dit is direct een van de fabelen waarmee mensen met coeliakie dagelijks worden geconfronteerd. Het is daarnaast een bruikbare fabel om de ‘zelfbenoemde kenner’ te kunnen onderscheiden van de echte kenner. Glutenallergie bestaat namelijk niet! De term vindt vermoedelijk haar oorsprong in het feit dat glutenintolerantie vaak in één adem wordt genoemd met andere allergieën, zoals een pinda- en notenallergie.

Verschil intolerantie en allergie

Er is echter een wezenlijk verschil tussen een intolerantie en een allergie. Glutenintolerantie is een auto-immuunziekte en heeft tot gevolg dat het immuunsysteem als het ware het eigen lichaam aanvalt. Daardoor kunnen goed functionerende cellen worden afgebroken en daarmee ook de organen die zijn opgebouwd uit deze cellen. Bij glutenintolerantie is dat dus de darmwand. Bij een allergie is er ‘slechts’ sprake van een overgevoelige reactie van het immuunsysteem. Er worden dan meer antistoffen aangemaakt dan noodzakelijk.

Coeliakie kan erfelijk zijn (feit)

Glutenintolerantie kan erfelijk zijn, maar dat hoeft niet. Als iemand in de directe familie coeliakie heeft, dan is de kans één op tien om ook de aandoening te krijgen. Normaal is de kans één op honderd.

Genen

De aandoening wordt geassocieerd met twee genen (HLA-genen DQ2 en DQ8). Veertig procent van de bevolking heeft deze genen en slechts een klein gedeelte daarvan krijgt daadwerkelijk te maken met de aandoening coeliakie. De mensen zonder deze genen krijgen nooit coeliakie. Het is dan ook een effectieve manier om in sommige gevallen de diagnose coeliakie te kunnen uitsluiten als er twijfel bestaat.

Van een glutenvrij dieet val je af (fabel)

Het is uiteraard mogelijk om af te vallen als men het glutenvrije dieet volgt, maar dat is niet direct te relateren aan het dieet zelf. Afvallen heeft namelijk onder meer te maken met minder eten dan de dagelijkse energiebehoeften en dat staat los van het glutenvrije dieet. Sterker nog, te beargumenteren valt dat mensen die glutenvrij eten juist extra moeten opletten met wat ze eten. Fabrikanten van glutenvrije producten stoppen namelijk doorgaans extra suikers en vetten in de producten om de smaak op een acceptabel of goed niveau te krijgen.

Coeliakie? Door kun je toch overheen groeien? (fabel)

Was het maar waar! Coeliakie is een auto-immuunziekte en dit heeft tot gevolg dat het nooit meer over zal gaan. Bij de huidige stand van de wetenschap is de enige manier om de klachten tegen te gaan het volgen van een strikt glutenvrij dieet.

Gluten zit alleen in brood (fabel)

Gluten is een eiwit dat in graansoorten als tarwe, spelt, rogge en kamut voorkomt. Hiervan is inderdaad brood te maken en het bevat dan gluten. Echter, ook andere producten kunnen gluten bevatten. Zo komen gluten ook voor in de producten waarin deze graansoorten zijn verwerkt als ingrediënt. Denk bijvoorbeeld aan bier, pasta, stroopwafels, pizza’s, sauzen en ook sommige bak- en braadboters.

Spelt

Een misvatting die veel wordt gemaakt is dat mensen met coeliakie wel spelt kunnen verdragen en dus gewoon speltbrood kunnen eten. Helaas, voor de mensen met coeliakie is dit niet het geval. Spelt is familie van tarwe en is dan ook, net als tarwe, niet glutenvrij.

Geneesmiddelen kunnen gluten bevatten (feit)

Een geneesmiddel bestaat naast de werkzame stof ook uit andere stoffen die zorgen voor een goede werking van het middel. Zo kan bijvoorbeeld een vulmiddel worden gebruikt om de tablet groter te maken, omdat de hoeveelheid werkzame stof zo klein is dat deze anders niet in een tablet valt te stoppen. Daarnaast kunnen hulpstoffen aan het middel worden toegevoegd om afgifte van de werkzame stof te beheersen, de houdbaarheid van het middel te verbeteren of smaak toe te voegen. Deze vul- en hulpstoffen bevatten soms tarwezetmeel en leveren voor mensen met coeliakie problemen op. Gelukkig loopt het aandeel geneesmiddelen met daarin tarwezetmeel al jaren terug, maar het is nog steeds mogelijk dat er gluten is verwerkt in geneesmiddelen.

Kruisbesmetting is geen probleem (fabel)

Mensen met glutenintolerantie moeten het glutenvrije dieet strikt opvolgen! Een broodkruimel is voldoende om het immuunsysteem volledig op hol te laten slaan. Kruisbesmetting is een heikel punt voor mensen met coeliakie en vormt in de praktijk wellicht het moeilijkste onderdeel van het volgen van een glutenvrij dieet. Mensen met coeliakie hebben dan ook aparte potten broodbeleg nodig, want als eenmaal een mes in aanraking is geweest met een normale boterham en teruggaat in de pot, dan is de pot direct ‘besmet’ met gluten. Hetzelfde geldt voor allerlei soorten keukenapparatuur, zoals een broodrooster, tosti-ijzer of de oven. Deze moeten elke keer worden schoongemaakt voordat glutenvrij voedsel kan worden bereid. Ook de frituurpan is een grote boosdoener van kruisbesmetting. Zo raken frietjes (van nature glutenvrij), die gebakken worden in frituurvet waar eerder kroketten in zijn gebakken, besmet met gluten.

Glutensensitiviteit is gelijk aan glutenintolerantie (fabel)

Soms blijkt na bloed- en darmonderzoek dat geen coeliakie kan worden vastgesteld. Evenwel verdwijnen de klachten van deze mensen bij het volgen van een glutenvrij dieet. Er kan in dat geval worden gedacht aan de diagnose glutensensitiviteit. Het is nog niet geheel duidelijk waarom de klachten verdwijnen bij het volgen van het glutenvrije dieet, maar het vermoeden is dat er een intolerantie bestaat voor een andere stof dan gluten die ook in de graansoorten voorkomt. Het volgen van een glutenvrij dieet heeft dan als bijkomstigheid dat daarmee een andere stof wordt gemeden en de klachten verminderen. Mensen die glutensensitief zijn hebben dus geen glutenintolerantie!

De ‘glutenhype’ brengt alleen maar goeds voor de mensen met coeliakie (fabel)

Door de hype zijn ook mensen op niet medische gronden het glutenvrije dieet gaan volgen. In restaurants leidt dit voor mensen met coeliakie steeds vaker tot vervelende situaties. Zo wordt regelmatig door keukenpersoneel gevraagd of de persoon in kwestie ‘echt’ coeliakie heeft of gewoon de hype volgt om glutenvrij te eten. Enerzijds is dit vervelend voor mensen met coeliakie, omdat zulke vragen impliceren dat ze een vervelende medische aandoening faken. Dit terwijl juist situaties als uit eten gaan reeds lastig genoeg zijn. Immers, de controle over de bereiding van het eten wordt volledig uit handen gegeven. Anderzijds wordt daarmee ook weinig vertrouwen gewekt dat het keukenpersoneel het eten zal bereiden met de noodzakelijke zorg om bijvoorbeeld kruisbesmetting te voorkomen.

Niet alleen in restaurants wordt soms lacherig gedaan over de aandoening. Ook daarbuiten wordt de persoon met coeliakie soms aangezien voor iemand die meedoet aan een hype en daarom soms uitgelachen. Een vervelende situatie omdat het daadwerkelijk een ernstige aandoening betreft, waarmee deze persoon zijn of haar hele leven moet dealen.

Conclusie: feiten en fabels

Over glutenintolerantie doen helaas een aantal hardnekkige fabels de ronde. In combinatie met de hype voor glutenvrij eten wordt het leven voor mensen met coeliakie er niet altijd makkelijker op, ondanks de aandacht voor de aandoening. Het is goed om bewust te zijn van de levenslange gevolgen waarmee deze mensen dagelijks moeten omgaan.

Lees verder

• Coeliakie en regelgeving: 'kan sporen van gluten bevatten'