Status migrainosus: Langdurige en ernstige migraineaanvallen

Migraine is een vorm van hoofdpijn die vaak gepaard gaat met symptomen zoals misselijkheid en visuele verstoringen. Een migraineaanval duurt meestal enkele uren tot dagen. Wanneer een migraineaanval echter langer dan 72 uur aanhoudt, spreekt men van 'status migrainosus'. Deze zeldzame, maar ernstige vorm van migraine vereist vaak ziekenhuisopname, omdat de patiënt door de aanhoudende misselijkheid en pijn sneller te maken krijgt met complicaties. De gebruikelijke migraine-medicijnen zijn vaak niet effectief bij status migrainosus; gespecialiseerde behandelingen zijn noodzakelijk om de symptomen te verlichten.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken
• Risicofactoren voor langdurige en ernstige migraineaanvallen
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Meer dan 72 uur migraineaanvallen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van status migrainosus
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van terugkerende migraineaanvallen

Epidemiologie

Status migrainosus, een ernstige vorm van migraine, heeft een aanzienlijke impact op de kwaliteit van leven van patiënten. De prevalentie en frequentie van deze aandoening variëren wereldwijd en zijn afhankelijk van factoren zoals leeftijd, geslacht, en genetische predispositie.

Leeftijd en prevalentie
Status migrainosus komt het vaakst voor bij patiënten tussen 20 en 50 jaar oud. Deze leeftijdsgroep is bijzonder vatbaar voor het ontwikkelen van migrainestoornissen, deels door de hormonale schommelingen die vaak in deze levensfase optreden. Het is echter belangrijk om te benadrukken dat ook jongeren en ouderen last kunnen hebben van deze aandoening, hoewel de frequentie bij deze groepen minder hoog is.

Geslachtsspecifieke verschillen
Vrouwen hebben een hogere incidentie van status migrainosus dan mannen, mogelijk als gevolg van hormonale veranderingen tijdens menstruatiecycli, zwangerschap en menopauze. Onderzoek toont aan dat vrouwen bijna drie keer meer kans hebben op het ontwikkelen van migrainestoornissen dan mannen.

Genetische predispositie
Er is steeds meer bewijs voor genetische factoren die een rol spelen bij het ontstaan van status migrainosus. Patiënten met een familiegeschiedenis van migraine hebben een verhoogde kans op het ontwikkelen van deze chronische vorm van migraine.

Mechanisme

Status migrainosus ontwikkelt zich wanneer er een abnormale en langdurige activatie plaatsvindt van het trigeminovasculaire systeem, waardoor de pijnsignalen in de hersenen niet worden gedempt.

Trigeminovasculaire activatie
De trigeminovasculaire activatie leidt tot een aanhoudende ontsteking van de bloedvaten rond de hersenen. Dit mechanisme veroorzaakt niet alleen hevige pijn, maar ook misselijkheid, overgevoeligheid voor licht en geluid, en andere symptomen die typisch zijn voor status migrainosus.

Rol van neuropeptiden
Specifieke neuropeptiden, zoals CGRP (calcitonine gene-related peptide), spelen een belangrijke rol in het mechanisme van status migrainosus. CGRP is betrokken bij het verwijden van bloedvaten en het overdragen van pijnsignalen in de hersenen, wat bijdraagt aan de verlengde pijnperiode.

Oorzaken

Er zijn meerdere onderliggende oorzaken die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van status migrainosus, waaronder hormonale, omgevings-, en voedingsfactoren.

Hormonale factoren
Hormonale veranderingen, zoals fluctuaties in oestrogeenspiegels bij vrouwen, kunnen bijdragen aan het ontstaan van status migrainosus. Deze fluctuaties zijn vaak verbonden aan de menstruatiecyclus, zwangerschap en menopauze, wat verklaart waarom status migrainosus vaker voorkomt bij vrouwen.

Omgevingsfactoren
Lawaai, fel licht, en sterke geuren kunnen de kans op status migrainosus verhogen, vooral bij patiënten die gevoelig zijn voor sensorische prikkels. Stressvolle levensomstandigheden, zoals werkdruk of emotionele spanningen, dragen ook bij aan het risico op deze aandoening.

Voedingspatroon en levensstijl
Een onevenwichtig voedingspatroon kan bijdragen aan het optreden van status migrainosus. Het vermijden van uitlokkende factoren, zoals cafeïne en alcohol, kan helpen om de incidentie van aanvallen te verminderen.

Risicofactoren voor langdurige en ernstige migraineaanvallen

Aandoeningen

Een patiënt met een typische migraineaanval heeft een verhoogd risico om in status migrainosus terecht te komen als één of meer van de volgende aandoeningen aanwezig zijn:

• Depressie
• Hersentumor
• Een operatie aan het hoofd of het gezicht
• Emotionele stress, angst of angststoornissen op het werk of thuis
• Onvoldoende behandeling voor migraine
• Langdurige of onvoldoende behandeling van migraine nadat de aanval is begonnen
• Infecties, zoals een verkoudheid of griep
• Meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek)
• Trauma aan de nek of het hoofd

Status migrainosus kan ook de eerste presentatievorm zijn van multiple sclerose en andere neurologische aandoeningen.

Omgevingsfactoren

Status migrainosus kan sneller optreden bij de volgende omgevingsfactoren:

• Dranken: alcohol, wijn, sterk cafeïnehoudende dranken
• Een maaltijd overslaan of vasten
• Hormonale veranderingen: menstruatie, zwangerschap of de menopauze
• Onvoldoende of overmatig gebruik van migraine-medicatie
• Seksuele activiteit
• Veranderingen in medicatie, zoals bij antidepressiva of anticonceptiva
• Veranderingen in slaap- of eetpatronen
• Voeding: oude kaas, zoute en bewerkte voedingsmiddelen
• Voedingsadditieven zoals aspartaam en MSG
• Weerveranderingen

Risicogroepen

Patiënten in specifieke risicogroepen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van status migrainosus. Deze groepen omvatten onder andere mensen met bestaande migraineproblematiek, hormonale stoornissen, of een familiaire aanleg.

Patiënten met chronische migraine
Patiënten die al last hebben van frequente migraineaanvallen, hebben een hoger risico op het ontwikkelen van status migrainosus. Chronische migraine kan zich ontwikkelen tot status migrainosus wanneer behandelingen niet effectief zijn of wanneer triggers niet worden beheerd.

Hormonale stoornissen
Patiënten met hormonale stoornissen, zoals polycysteus ovarium syndroom (PCOS) of schildklierproblemen, hebben ook een verhoogd risico. Deze aandoeningen kunnen bijdragen aan hormonale instabiliteit, wat een belangrijke trigger is voor status migrainosus.

Symptomen: Meer dan 72 uur migraineaanvallen

Status migrainosus is een ernstige en zeldzame vorm van migraine die 72 uur of langer aanhoudt. De symptomen zijn vergelijkbaar met die van typische migraine, maar veel intenser en langduriger. Belangrijke symptomen zijn:

• Duizeligheid
• Zien van felle lichten of andere visuele verstoringen (aura) (komt niet altijd voor)
• Fonofobie (gevoeligheid voor geluid)
• Fotofobie (overgevoeligheid voor licht)
• Gevoelloosheid
• Geen verbetering met standaard migrainemedicatie: De pijn kan tot 12 uur verbeteren met medicatie of rust, maar keert daarna vaak terug.
• Hoofdpijn (meestal aan één kant van het hoofd, maar kan zich naar de andere kant verspreiden)
• Intense kloppende pijn aan het hoofd (scherp en overweldigend, verbetert niet met massage)
• Ernstige misselijkheid en overgeven
• Pijn verergerd door fysieke activiteit zoals wandelen
• Problemen met helder denken
• Problemen met spraak
• Tintelingen (paresthesieën) in armen, handen of benen
• Vermoeidheid (door slaapproblemen)
• Verwardheid
• Zwakte in een deel van het lichaam

Door de langdurige symptomen kan er een verhoogd risico op uitdroging ontstaan door braken, evenals slaapproblemen door aanhoudend braken en pijn.

Alarmsymptomen

Het is essentieel om aandacht te besteden aan alarmsymptomen die op een verslechtering van status migrainosus kunnen wijzen en die medisch ingrijpen vereisen.

Aanhoudende, hevige hoofdpijn
Een langdurige en intense hoofdpijn die niet reageert op de gebruikelijke medicatie is een alarmsymptoom van status migrainosus. Dit type hoofdpijn kan uren tot dagen aanhouden, wat duidt op een ernstige en aanhoudende migraineaanval.

Neurologische symptomen
Patiënten kunnen last krijgen van neurologische symptomen zoals verwardheid, zichtproblemen, en gevoelloosheid. Deze symptomen wijzen op een ernstig verloop van status migrainosus en vereisen directe medische opvolging.

Ernstige misselijkheid en braken
Aanhoudende misselijkheid en frequent braken zijn symptomen die geassocieerd worden met status migrainosus en kunnen leiden tot uitdroging. Het is belangrijk dat patiënten die deze symptomen ervaren, medische zorg ontvangen om de elektrolytenbalans te herstellen.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek
Voor patiënten met langdurige hoofdpijn is een grondig neurologisch onderzoek noodzakelijk. De arts zal beeldvormende onderzoeken zoals een MRI-scan of CT-scan uitvoeren om hersenletsel uit te sluiten. Soms wordt ook een lumbale punctie (ruggenprik) uitgevoerd om andere aandoeningen uit te sluiten.

Differentiële diagnose
Andere typen hoofdpijn die mogelijk op status migrainosus lijken, zijn onder andere:

• Episodische migraine (kan overgaan in chronische migraine, waardoor patiënten dagelijkse aanvallen krijgen)
• Hemicrania continua (minder ernstig dan status migrainosus en reageert goed op medicamenteuze behandeling)

Behandeling van status migrainosus

Status migrainosus is een ernstige medische toestand waarbij onmiddellijke behandeling in de eerste hulp noodzakelijk is. De behandeling richt zich zowel op het verlichten van de migraineaanvallen als het aanpakken van de oorzaak ervan. Omdat de gebruikelijke migrainebehandelingen vaak niet effectief zijn, vereist status migrainosus vaak gespecialiseerde therapieën.

De eerste stap in de behandeling is meestal het toedienen van een infuus om pijn te verlichten en uitdroging en elektrolytenstoornissen te behandelen. Medicatie tegen braken zoals chloorpromazine, metoclopramide (Metozolv, Reglan) of prochlorperazine (Compro) kan ook worden voorgeschreven. Dihydroergotamine (DHE-45, Migranal) is een vaak gebruikte medicatie voor status migrainosus, die kan worden toegediend via een neusspray of een injectie. Een ander geneesmiddel dat kan worden gebruikt is sumatriptan (Alsuma, Imitrex, Onzetra, Sumavel DosePro, Zecuity). Deze medicijnen zijn echter niet geschikt voor patiënten met bloedvatproblemen. Corticosteroïden zoals dexamethason (Dexamethason Intensol, Dexpak) en prednisolon kunnen ook effectief zijn bij het behandelen van status migrainosus.

Prognose

De prognose van status migrainosus varieert aanzienlijk en hangt af van de effectiviteit van de behandeling en het vermogen van patiënten om triggers te vermijden. Hoewel sommige patiënten baat hebben bij medicatie en leefstijlaanpassingen, blijft status migrainosus voor anderen een chronisch en invaliderend probleem.

Effectiviteit van behandeling
De behandeling van status migrainosus kan complex zijn en is vaak minder effectief dan bij episodische migraineaanvallen. De respons op medicatie is individueel verschillend, en veel patiënten ervaren slechts tijdelijke verlichting van hun symptomen. Bij sommige patiënten kan de conditie resistent zijn tegen standaardbehandelingen, wat het moeilijk maakt om een langdurige verbetering te bereiken.

Langetermijngevolgen
Chronische aanvallen van status migrainosus kunnen leiden tot aanzienlijke beperkingen in het dagelijks leven. Patiënten kunnen te maken krijgen met verminderde arbeidsparticipatie, sociale isolatie, en emotionele stress door de onvoorspelbare aard en intensiteit van de aanvallen. Deze aandoening heeft bovendien een impact op de levenskwaliteit, wat een uitgebreide aanpak vereist om de algehele prognose te verbeteren.

Factoren die prognose beïnvloeden
Verschillende factoren, zoals het type en de duur van de migraineaanvallen, de aanwezigheid van comorbiditeiten, en het succes van preventieve maatregelen, spelen een rol in de prognose van status migrainosus. Het is belangrijk dat patiënten goed geïnformeerd zijn over hun aandoening en samen met hun artsen werken aan een gepersonaliseerde strategie om het verloop van status migrainosus te beheersen.

Complicaties

Status migrainosus kan ernstige complicaties met zich meebrengen, vooral wanneer de aandoening onbehandeld blijft of inadequaat wordt beheerd. Deze complicaties zijn vaak het gevolg van aanhoudende pijn, medicatiegebruik, en de lichamelijke en psychische belasting van de aandoening.

Medicatieovergebruikshoofdpijn
Een van de meest voorkomende complicaties van status migrainosus is medicatieovergebruikshoofdpijn. Dit treedt op wanneer patiënten frequent pijnstillers of migrainemedicatie gebruiken om hun symptomen te beheersen, wat op lange termijn paradoxaal leidt tot een toename in hoofdpijnklachten. Dit fenomeen kan een vicieuze cirkel creëren, waardoor de behoefte aan medicatie toeneemt en de klachten verergeren.

Psychische gevolgen
De chronische aard van status migrainosus kan leiden tot psychische problemen, waaronder angst en depressie. De voortdurende pijn en beperking van activiteiten kan een gevoel van hopeloosheid veroorzaken en de geestelijke gezondheid van patiënten ernstig beïnvloeden. Therapie of psychotherapie kan in dergelijke gevallen noodzakelijk zijn om de psychische belasting te verlichten.

Fysieke uitputting en slaapstoornissen
Aanhoudende pijn en de bijkomende symptomen van status migrainosus kunnen leiden tot fysieke uitputting en slaapstoornissen. Veel patiënten ervaren moeite om voldoende te slapen, wat het herstel bemoeilijkt en de algehele gezondheid negatief beïnvloedt. Chronische slaapstoornissen dragen op hun beurt bij aan een verergering van de hoofdpijnklachten, wat de prognose van status migrainosus verder kan compliceren.

Preventie van terugkerende migraineaanvallen

Voor patiënten die frequent last hebben van migraine zijn er medicijnen beschikbaar die helpen om de frequentie van aanvallen te verminderen en zo het risico op status migrainosus te verkleinen. Deze medicijnen omvatten:

• Anti-epileptica
• Bepaalde antidepressiva
• Botox (bekend voor het behandelen van rimpels, maar ook effectief in het voorkomen van terugkerende migraineaanvallen)
• Geneesmiddelen die de bloeddruk verlagen, zoals bètablokkers en calciumantagonisten
• Magnesiumsupplementen (de effectiviteit hiervan vereist nog verder onderzoek anno augustus 2024)

Lees verder

• Migraine: Aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn
• Migraine: Uitlokkende voedingsmiddelen en dranken