Pijnlijke geslachtsgemeenschap: Oorzaken van pijn bij vrijen

Sommige patiënten ervaren aanhouden of terugkerende pijn voor, tijdens of na de geslachtsgemeenschap, hetgeen in medische termen gekend is als ‘dyspareunie’. Veel fysieke en psychologische oorzaken zijn bekend voor dit vervelend symptoom. Pijn bij het vrijen leidt mogelijk tot relatieproblemen, maar diverse zelfzorgmaatregelen en professionele behandelingen zijn beschikbaar om het onderliggend probleem van dyspareunie te verhelpen.

• Epidemiologie van dyspareunie
• Fysieke oorzaken van pijn tijdens het vrijen
• Toegangspijn
• Diepe pijn
• Psychologische oorzaken en pijnlijke seks
• Symptomen van pijnlijke seks
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van pijn tijdens de geslachtsgemeenschap
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg

Epidemiologie van dyspareunie

Een pijnlijke geslachtsgemeenschap treft zowel mannen als vrouwen maar vrouwen zijn vaker aangetast. Circa één op de vijf vrouwen heeft last van dyspareunie.

Fysieke oorzaken van pijn tijdens het vrijen

Toegangspijn

Aangeboren afwijkingen
Af en toe komt een baby ter wereld met vaginale agenesis. De vagina is hierbij niet volledig ontwikkeld. Het is ook mogelijk dat het hymen niet volmaakt is, waardoor het maagdenvlies de vaginale opening blokkeert. Deze aangeboren afwijkingen veroorzaken een pijnlijke geslachtsgemeenschap.

Genitale verwonding
Een genitale verwonding resulteert mogelijk in een pijnlijke geslachtsgemeenschap:

• bekkenchirurgie
• een letsel als gevolg van een ongeval
• een letsel na de bevalling
• vrouwelijke genitale verminking

Huidaandoeningen of irritatie
Dyspareunie is soms het gevolg van een huidziekte zoals:

• contactdermatitis
• eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid)
• lichen planus (aandoening met symptomen aan mond, huid en geslachtsorganen)
• lichen sclerosus (huidaandoening aan urogenitale gebied)
• psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)
• andere huidproblemen in het genitale gebied

Irritatie of allergische reacties
Sommige patiënten reageren allergisch op kleding, wasmiddelen of producten voor de persoonlijke hygiëne wat dan resulteert in pijn.

Ontsteking of infectie
Vrouwen met vulvaire vestibulitis hebben een ontsteking rondom de vaginale opening, hetgeen mogelijk leidt tot pijn tijdens het vrijen. Vaginale schimmelinfecties, urineweginfecties of seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) resulteren mogelijk ook in een pijnlijke geslachtsgemeenschap.

Vaginale droogheid
Tijdens seksuele opwinding scheiden klieren bij de vaginaopening vloeistoffen af om de geslachtsgemeenschap te bevorderen. Te weinig vocht leidt mogelijk tot een pijnlijke geslachtsgemeenschap. De vaginale droogheid is mogelijk het resultaat van:

• een gebrek aan voorspel
• een vermindering van oestrogeen, vooral na de menopauze of de bevalling
• het nemen van warme douches en baden
• medicijnen, zoals sommige antidepressiva, antihistaminica (medicijnen voor het behandelen van een allergische reactie) en anticonceptiva

Vaginisme
Wanneer de bekkenbodemspieren onwillekeurig samentrekken, is sprake van vaginisme hetgeen leidt tot dyspareunie. Gynaecologische onderzoeken en het inbrengen van tampons verlopen ook moeilijk bij vrouwen met vaginisme. De symptomen variëren per vrouw en zijn mild tot ernstig van aard. Medische en/of emotionele oorzaken zijn bekend voor vaginisme.

Ziekte van Peyronie
Bij de ziekte van Peyronie hebben mannen een kromme penis, hetgeen de geslachtsgemeenschap pijnlijk maakt.

Diepe pijn

Als pijn optreedt tijdens de penetratie of wanneer acute pijn optreedt in bepaalde posities, is dit mogelijk te wijten aan een aandoening of een medische behandeling.

Aandoeningen
Medische aandoeningen die leiden tot diepe pijn tijdens het vrijen zijn onder meer:

• cystitis: een ontsteking van de blaaswand, meestal veroorzaakt door een bacteriële infectie
• een baarmoederverzakking: één of meer organen van het bekkengebied strekken zich uit in de vagina
• een bekkenontsteking: een ontsteking van de vrouwelijke voortplantingsorganen, meestal veroorzaakt door een infectie
• eierstokcysten: een opeenhoping van vocht in een eierstok
• endometriose: een aandoening waarbij weefsel uit de baarmoeder in andere lichaamsdelen aanwezig is, hetgeen leidt tot ernstige menstruatiepijn
• het prikkelbaredarmsyndroom: een functionele aandoening van het spijsverteringskanaal met diarree en obstipatie
• interstitiële cystitis: een chronische pijnlijke blaasaandoening waarbij de blaaswand ontstoken is
• vleesbomen: goedaardige tumoren die op de baarmoederwand groeien

Behandelingen
Medische behandelingen die tot dyspareunie leiden, zijn bekkenchirurgie, een hysterectomie (chirurgische verwijdering van baarmoeder) en sommige behandelingen tegen kanker.

Psychologische oorzaken en pijnlijke seks

Ook emotionele en psychologische factoren spelen een rol bij de totstandkoming van een pijnlijke geslachtsgemeenschap.

• angst en een depressie remmen de seksuele opwinding en dragen bij aan vaginale droogheid of vaginisme
• een geschiedenis van seksueel misbruik of seksueel geweld is ook geassocieerd met dyspareunie
• stress spant de bekkenbodemspieren aan, hetgeen resulteert in pijn

Symptomen van pijnlijke seks

Pijn bij de geslachtsgemeenschap is kenmerkend bij dyspareunie. Deze pijn is voelbaar bij de vaginale opening of diep in het bekkengebied. De pijn is verder variabel in ernst. De pijn voelt voorts brandend, kloppend of zeurend aan. Dit resulteert vaak in een ontevreden geslachtsgemeenschap of anders heeft een patiënt geen zin meer in seks of heeft hij zelfs angst voor het vrijen.

Diagnose en onderzoeken

Een arts bevraagt de medische geschiedenis van de patiënt en daarnaast wenst hij informatie inzake de exacte locatie, de duur en de timing van de pijn. Vervolgens voert de arts gynaecologisch onderzoek uit om de oorzaak van de pijn te achterhalen. Tijdens een gynaecologisch onderzoek kijkt de arts of er tekenen van een infectie of structurele afwijkingen aanwezig zijn. Met behulp van een speculum (instrument) dat hij in de vagina inbrengt, krijgt hij een visueel beeld van de vaginale structuren. Bij vrouwen met dyspareunie is dit mogelijk erg ongemakkelijk of pijnlijk. De vrouw vertelt het best waar en wanneer de pijn optreedt bij het onderzoek, wat de arts helpt om de oorzaak te achterhalen. Verder drukt de arts mogelijk voorzichtig op de geslachtsdelen en de bekkenbodemspieren om de locatie van de pijn te bepalen. Een echografie van het bekkengebied biedt eveneens informatie over structurele afwijkingen, endometriose, vleesbomen of cysten.

Behandeling van pijn tijdens de geslachtsgemeenschap

De behandeling is gericht op het verlichten van de onderliggende oorzaak van de aandoening.

Zelfzorg

Bekkenbodemspieroefeningen
Sommige vrouwen met vaginisme zijn gebaat met bekkenbodemspieroefeningen om de bekkenbodemspieren te versterken. Om deze spieren te lokaliseren, stopt de vrouw halverwege met plassen. De vrouw heeft dan de juiste spieren gevonden. Eerst houdt de vrouw de spieren gedurende tien seconden vast en om ze vervolgens gedurende tien seconden te ontspannen. Dit herhaalt de vrouw tien keer en dit drie keer per dag. Het is nuttig om om diepe ademhalingstechnieken te oefenen tijdens het uitvoeren van bekkenbodemspieroefeningen.

Veranderingen in seksueel gedrag
Volgende tips verminderen de pijn tijdens het vrijen:

• beter communiceren met de seksuele partner
• comfortabele seksuele posities kiezen om diepe pijn te minimaliseren
• een andere positie proberen
• een goede genitale hygiëne behouden
• een langer voorspel beoefenen om de afscheiding van de natuurlijke glijmiddelen van het lichaam aan te moedigen
• glijmiddelen op waterbasis gebruiken
• reguliere medische controles laten uitvoeren (voorkomt genitale infecties en urineweginfecties die bijdragen aan dyspareunie)
• seksuele en reproductieve gezondheid in goede stand houden
• vaker seks beoefenen: Dit lijkt vreemd, maar hierdoor verhoogt de doorbloeding en smering van het gebied.
• veilige seks beoefenen
• zich leren ontspannen door massages, yoga, mindfulness of meditatie

Professionele medische zorg

Desensibilisatietherapie
Bepaalde technieken helpen om de vaginale spieren te ontspannen en de pijn te verminderen.

Medicatie
Sommige medicijnen behandelen de pijn, bijvoorbeeld als gevolg van een infectie of medische aandoening. Alternatieve medicijnen zijn inzetbaar als vaginale droogte het gevolg is van bepaalde medicijnen. Topisch (op de huid aangebracht) oestrogeen helpt bij vrouwen die vaginale droogheid ervaren door te lage oestrogeenspiegels. Ook is een geneesmiddel beschikbaar voor vrouwen met matige tot ernstige dyspareunie als gevolg van de menopauze. Bijwerkingen van dit medicijn zijn onder andere milde tot matige opvliegers.

Psychotherapie
Sommige patiënten zijn gebaat met psychotherapie omdat ze kampen met emotionele of psychische problemen. Sekstherapie is eveneens mogelijk als de pijnlijke geslachtsgemeenschap leidt tot communicatie- of intimiteitsproblemen.

Lees verder

• Bloeden na geslachtsgemeenschap: Oorzaken van bloedingen