Pijnlijke geslachtsgemeenschap: Oorzaken van pijn bij vrijen

Sommige patiënten ervaren aanhoudende of terugkerende pijn voor, tijdens of na de geslachtsgemeenschap, hetgeen in medische termen bekendstaat als ‘dyspareunie’. Er zijn veel fysieke en psychologische oorzaken bekend voor dit vervelende symptoom. Pijn bij het vrijen kan mogelijk leiden tot relatieproblemen, maar diverse zelfzorgmaatregelen en professionele behandelingen zijn beschikbaar om het onderliggende probleem van dyspareunie te verhelpen.

• Epidemiologie van dyspareunie
• Fysieke oorzaken van pijn tijdens het vrijen
• Toegangspijn
• Diepe pijn
• Psychologische oorzaken en pijnlijke seks
• Symptomen van pijnlijke seks
• Diagnose en onderzoeken
• Zelfzorg en preventie
• Professionele behandelingen
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van dyspareunie

Epidemiologie van dyspareunie

Dyspareunie treft zowel mannen als vrouwen, maar vrouwen zijn vaker aangetast. Anno augustus 2024 heeft ongeveer één op de vijf vrouwen last van dyspareunie.

Fysieke oorzaken van pijn tijdens het vrijen

Toegangspijn

Aangeboren afwijkingen
Af en toe komt een baby ter wereld met vaginale agenese. De vagina is hierbij niet volledig ontwikkeld. Het is ook mogelijk dat het hymen niet volmaakt is, waardoor het maagdenvlies de vaginale opening blokkeert. Deze aangeboren afwijkingen veroorzaken een pijnlijke geslachtsgemeenschap.

Genitale verwonding
Een genitale verwonding kan resulteren in een pijnlijke geslachtsgemeenschap:

• bekkenchirurgie
• een letsel als gevolg van een ongeval
• een letsel na de bevalling
• vrouwelijke genitale verminking

Huidaandoeningen of irritatie
Dyspareunie kan soms het gevolg zijn van een huidziekte zoals:

• contactdermatitis
• eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid)
• lichen planus (aandoening met symptomen aan mond, huid en geslachtsorganen)
• lichen sclerosus (huidaandoening aan het urogenitale gebied)
• psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)
• andere huidproblemen in het genitale gebied

Irritatie of allergische reacties
Sommige patiënten reageren allergisch op kleding, wasmiddelen of producten voor de persoonlijke hygiëne, wat dan resulteert in pijn.

Ontsteking of infectie
Vrouwen met vulvaire vestibulitis hebben een ontsteking rondom de vaginale opening, wat mogelijk leidt tot pijn tijdens het vrijen. Ook vaginale schimmelinfecties, urineweginfecties of seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) kunnen resulteren in een pijnlijke geslachtsgemeenschap.

Vaginale droogheid
Tijdens seksuele opwinding scheiden klieren bij de vaginaopening vloeistoffen af om de geslachtsgemeenschap te bevorderen. Te weinig vocht kan leiden tot een pijnlijke geslachtsgemeenschap. De vaginale droogheid kan het gevolg zijn van:

• een gebrek aan voorspel
• een vermindering van oestrogeen, vooral na de menopauze of de bevalling
• het nemen van warme douches en baden
• medicijnen, zoals sommige antidepressiva, antihistaminica (medicijnen voor het behandelen van een allergische reactie) en anticonceptiva

Vaginisme
Wanneer de bekkenbodemspieren onwillekeurig samentrekken, is er sprake van vaginisme, wat kan leiden tot dyspareunie. Gynaecologische onderzoeken en het inbrengen van tampons verlopen ook moeilijk bij vrouwen met vaginisme. De symptomen variëren per vrouw en zijn mild tot ernstig van aard. Medische en/of emotionele oorzaken zijn bekend voor vaginisme.

Ziekte van Peyronie
Bij de ziekte van Peyronie hebben mannen een kromme penis, wat de geslachtsgemeenschap pijnlijk kan maken.

Diepe pijn

Als pijn optreedt tijdens de penetratie of wanneer acute pijn optreedt in bepaalde posities, is dit mogelijk te wijten aan een aandoening of een medische behandeling.

Aandoeningen
Medische aandoeningen die kunnen leiden tot diepe pijn tijdens het vrijen zijn onder meer:

• cystitis: een ontsteking van de blaaswand, meestal veroorzaakt door een bacteriële infectie
• een baarmoederverzakking: één of meer organen van het bekkengebied strekken zich uit in de vagina
• een bekkenontsteking: een ontsteking van de vrouwelijke voortplantingsorganen, meestal veroorzaakt door een infectie
• eierstokcysten: een opeenhoping van vocht in een eierstok
• endometriose: een aandoening waarbij weefsel uit de baarmoeder in andere lichaamsdelen aanwezig is, wat kan leiden tot ernstige menstruatiepijn
• het prikkelbaredarmsyndroom: een functionele aandoening van het spijsverteringskanaal met diarree en obstipatie
• interstitiële cystitis: een chronische pijnlijke blaasaandoening waarbij de blaaswand ontstoken is
• vleesbomen: goedaardige tumoren die op de baarmoederwand groeien

Behandelingen
Medische behandelingen die tot dyspareunie kunnen leiden, zijn bekkenchirurgie, een hysterectomie (chirurgische verwijdering van de baarmoeder) en sommige behandelingen tegen kanker.

Psychologische oorzaken en pijnlijke seks

Ook emotionele en psychologische factoren spelen een rol bij het ontstaan van een pijnlijke geslachtsgemeenschap.

• angst en een depressie remmen de seksuele opwinding en dragen bij aan vaginale droogheid of vaginisme
• een geschiedenis van seksueel misbruik of seksueel geweld is ook geassocieerd met dyspareunie
• stress spant de bekkenbodemspieren aan, wat resulteert in pijn

Symptomen van pijnlijke seks

Pijn bij de geslachtsgemeenschap is kenmerkend bij dyspareunie. Deze pijn is voelbaar bij de vaginale opening of diep in het bekkengebied. De pijn is verder variabel in ernst. De pijn voelt voorts brandend, kloppend of zeurend aan. Dit resulteert vaak in een ontevreden geslachtsgemeenschap of anders heeft een patiënt geen zin meer in seks of ontwikkelt hij zelfs angst voor het vrijen.

Diagnose en onderzoeken

Een arts bevraagt de medische geschiedenis van de patiënt en wenst daarnaast informatie inzake de exacte locatie, de duur en de timing van de pijn. Vervolgens voert de arts een gynaecologisch onderzoek uit om de oorzaak van de pijn te achterhalen. Tijdens een gynaecologisch onderzoek kijkt de arts of er tekenen van een infectie of structurele afwijkingen aanwezig zijn. Meestal is een aanvullend onderzoek, zoals een echografie of een MRI-scan, nodig om een afwijking in het bekkengebied te bevestigen of uit te sluiten.

Zelfzorg en preventie

Bij sommige vrouwen helpt een andere positie bij het vrijen of een glijmiddel al om dyspareunie te verlichten. Vaginale droogheid is verder te voorkomen door voldoende tijd uit te trekken voor voorspel. Bij het gebruik van glijmiddelen is het belangrijk om te kijken naar de pH-waarde om irritatie of allergische reacties te voorkomen.

Professionele behandelingen

Professionele behandelingen zijn afhankelijk van de onderliggende oorzaak van dyspareunie:

Bekkenfysiotherapie
Een bekkenfysiotherapeut leert vrouwen oefeningen aan waarmee ze hun bekkenbodemspieren beter kunnen ontspannen, hetgeen helpt bij het verlichten van pijn.

Medicatie
Een arts kan medicijnen voorschrijven voor vaginale droogheid of tegen een ontsteking. Wanneer een allergische reactie de oorzaak is, schrijft de arts een medicinale crème voor. Hormonale therapieën en glijmiddelen helpen om de vaginale droogheid te behandelen. Behandeling van een infectie verloopt met antibiotica of antimycotica. Vaginale pijn als gevolg van herpes genitalis is te behandelen met antivirale medicijnen.

Chirurgie
Een chirurgische ingreep is nodig als de patiënt lijdt aan endometriose, een verzakking of vleesbomen.

Psychologische behandeling
Vrouwen met een voorgeschiedenis van seksueel misbruik of geweld zijn gebaat bij cognitieve gedragstherapie, een psychologische behandeling. Zo krijgen ze technieken aangereikt om te ontspannen.

Prognose

De vooruitzichten zijn meestal goed, indien de patiënt een gepaste behandeling krijgt.

Complicaties

Door pijn bij de geslachtsgemeenschap verliezen patiënten vaak hun seksuele lust. Dit kan leiden tot angst, depressieve gevoelens, relatieproblemen en verminderde intimiteit.

Preventie van dyspareunie

Het is meestal mogelijk om dyspareunie te voorkomen:

• Bespreek seksuele voorkeuren, angsten en zorgen met de partner. Gebruik een glijmiddel tijdens het vrijen. Vermijd producten met een allergische reactie of een andere irritatie. Verhoog de seksuele opwinding, bijvoorbeeld door voldoende tijd te nemen voor het voorspel.

Lees verder

• Bloeden na geslachtsgemeenschap: Oorzaken van bloedingen