Ergotherapie bij artrose en andere reumatische aandoeningen

Reuma is een verzamelnaam voor meer dan tweehonderd verschillende reumatische aandoeningen die, allen op eigen wijze, spieren, botten, kraakbeen, gewrichten, pezen en/of inwendige organen aantasten; mogelijk met verregaande beperkingen, pijn-, en vermoeidheidsklachten als gevolg. Anno 2020 zijn er in Nederland bijna 2 miljoen mensen die hier aan leiden. Enkele veelvoorkomende aandoeningen zijn artrose, reumatoïde artritis, fibromyalgie, jicht en de ziekte van Bechterew. Naast medisch specialisten als de reumatoloog, orthopeed en internist, is de ergotherapeut een behandelaar die in veel gevallen voor verlichting en preventie van pijn-, en vermoeidheidsklachten kan zorgen. De ergotherapeut richt zich op verbetering en/of behoudt van de kwaliteit van leven, ondanks beperkingen en klachten die de aandoening met zich meebrengt. Maar hoe gaat een ergotherapeut te werk en wat kun je van een behandeling verwachten?

Ergotherapie in het kort

Ergotherapie is een paramedisch beroep dat zich richt op de uitvoer van dagelijkse activiteiten en handelingen, op een zo'n optimaal en zelfstandig mogelijke manier. De naam ergotherapie is een afgeleide van het Griekse woord ergon, wat als werk, handeling of daad vertaald kan worden. In de praktijk betekent dit dat men een ergotherapeut inschakelt wanneer bepaalde activiteiten of handelingen niet (meer), of niet naar tevredenheid kunnen worden uitgevoerd. Dit kan gaan om complexe activiteiten die men niet vaak uitvoert, maar meestal gaat het om elementaire activiteiten die voor de meeste mensen geen problemen opleveren zoals persoonlijke verzorging, huishoudelijke taken, het doen van boodschappen of het uitvoeren van werk en/of hobby's. Samen met de cliënt, en eventueel diens omgeving, wordt een plan van aanpak opgesteld met als doel het weer (beter) kunnen uitvoeren van de activiteit en/of hoe om te gaan met de beperkingen. Geregeld worden aanpassingen en hulpmiddelen ingezet om dit doel te bereiken.

De ergotherapeut kijkt zeer breed naar een client en diens hulpvraag en betrekt hierdoor ook zijn/haar omgeving in de behandelingen wanneer dit nodig blijkt. Hierbij kun je denken aan ouders en school; mantelzorgers; gezinsleden of andere zorgprofessionals waarin in veel gevallen nauw mee wordt samengewerkt.

Ergotherapeutische behandeling en/of advies bij reumatische aandoeningen

Veel mensen die leiden aan een reumatische aandoening en hierdoor problemen ervaren (of verwachten dit in de toekomst te gaan ervaren) in hun dagelijkse leven schakelen een ergotherapeut in. De inhoud van een ergotherapeutische behandeling kan per persoon zeer verschillen. Wat de preciese werkwijze is wordt voorafgaande samen met de client bepaald, en ligt ondermeer aan diens hulpvraag en aandoening. Het basisprincipe van de behandeling zal echter nagenoeg altijd hetzelfde zijn: leren om activiteiten zo goed en zelfstandig mogelijk (te blijven) uitvoeren waarbij verdere lichamelijke schade wordt beperkt en pijn- en/of vermoeidheidsklachten afnemen. Dit kan op verschillende manier worden bereikt waarbij een ergotherapeut diverse handelswijzen, methoden en materialen kan inzetten.

Gewrichtsbescherming

Voor elk mens is het belangrijk om je lichaam goed in te zetten, oftewel: zo effectief mogelijk en op een manier dat beschadiging aan het lichaam wordt voorkomen en/of wordt beperkt. Bij een reumatische aandoening wordt vrijwel altijd pijnklachten in gewrichten ervaren. Om deformiteit (vergroeiing) en beschadiging aan gewrichten te voorkomen en te beperken is het belangrijk dat spieren en gewrichten goed worden gebruikt tijdens de uitvoer van normale dagelijkse activiteiten. Een ergotherapeut kan je helpen bij het inzichtelijk maken van je huidige bewegingspatroon en advies geven over het toepassen van gewrichtsbescherming in je dagelijks leven.

Spalken en Braces

Spalken en braces kunnen worden ingezet om handen, polsen, enkels en/of knieën juist te positioneren, tot rust te brengen en deformatie tegen te gaan. Er bestaan diverse soorten en kunnen op verschillende wijzen worden ingezet. Naast de standaard braces en spalken, die op vrij veel plekken te verkrijgen zijn, bestaat er ook de mogelijkheid om deze op maat te laten maken. Dit is bij reumatische aandoeningen vaak het meest effectief aangezien de klachten meestal chronisch zijn, en naarmate je ouder wordt kunnen toenemen.

Veel ergotherapeuten beschikken over de vaardigheden en het materiaal om spalken en braces op maat te maken en in te zetten. Wanneer dit niet zo is hebben zij in de meeste gevallen nauwe contacten met bedrijven die gespecialiseerd zijn in het aanmeten, produceren en inzetten van dit materiaal. Een ergotherapeut kan je in dit geval begeleiden tijdens dit proces en je adviseren over het gebruik van je spalk of brace in het dagelijks leven.

Handtherapie

Handtherapie is een specialisatie binnen de ergotherapie waar een extra opleiding voor moet worden gevolgd. Wanneer je pijnklachten en/of deformatie aan je handen en/of polsen hebt, kan een ergotherapeut, al dan niet in de rol van handtherapeut, je helpen om je handfunctie zo goed mogelijk te krijgen. De ergotherapeut oefent met je, en geeft oefeningen mee om thuis de functie en de kracht van je handen te verbeteren. Ook na een handoperatie kan een ergotherapeut helpen bij het revalidatieproces.

Aanpassingen en Hulpmiddelen

Aanpassingen en hulpmiddelen kunnen er voor zorgen dat activiteiten en handelingen eenvoudiger kunnen worden uitgevoerd, en daarnaast vermindering en/of preventie van pijn, vermoeid en bewegingsbeperking met zich mee (kunnen) brengen. Er bestaan ontzettend veel verschillende hulpmiddelen en aanpassingen, die voor misschien nog wel meer verschillende doeleinden gebruikt kunnen worden. Hulpmiddelen kunnen op diverse manieren worden aangeschaft (o.a. hulpmiddelenleverancier, via een therapeut of door eigen aanschaf) en gefinancierd. Een ergotherapeut is expert op dit gebied en kan je tijdens dit gehele proces begeleiden, hij/zij weet welke hulpmiddelen er bestaan en kan deze inzetten wanneer je hierbij baat hebt in het dagelijks leven.

Naast vrij grootschalige en dure aanpassingen als een aangepaste stoel of een aangemeten rolstoel, zijn de meeste hulpmiddelen die door personen met een reumatische aandoening worden gebruikt relatief handzaam en goedkoop. Denk hierbij aan aangepast bestek, aangepast schrijfgerei, ergonomische computeraccessoires (toetsenbord, muis etc.) en hulpmiddeltjes die in te zetten zijn tijdens het doen van huishoudelijke activiteiten. Veel hulpmiddelen kunnen via zorgverzekeraar of WMO (gemeente) worden vergoed, andere zullen zelf betaald moeten worden. De ergotherapeut weet wanneer er sprake is van welke financieringsoptie en kan je helpen bij het proces van aanvraag.

Werkplekonderzoek

De ergotherapeut kan je werkplek analyseren en bekijkt of er aanpassingen nodig zijn zodat je met je beperkingen en pijnklachten toch zo goed mogelijk kunt functioneren. Denk hierbij aan werkplekinstellingen die op het lichaam zijn afgesteld en hulpmiddelen die pijn- en vermoeidheidsklachten kunnen voorkomen. De ergotherapeut kan hierbij eventueel ook fungeren als contactpersoon tussen jou en je werkgever, en indien relevant je zorgverzekeraar.

Belasting en Belastbaarheid

Bij vrijwel alle reumatische aandoeningen komen pijn-, stijfheid- en/of vermoeidheidsklachten voor. Als gevolg van deze klachten kan een kloof ontstaan tussen hetgeen je wilt of moet doen (Belasting) en hetgeen je lichamelijk en mentaal gezien kunt doen (Belastbaarheid). Veel mensen lopen hierdoor aan zichzelf voorbij wat er voor zorgt dat de klachten op lange termijn enkel worden vergroot. Een ergotherapeut heeft verschillende methoden om je persoonlijke belasting en belastbaarheid inzichtelijk te maken en samen met jou een goede balans te vinden tussen deze twee zaken. Het streven is hierbij om alle dingen die iemand betekenisvol/belangrijk vindt zo in te passen en uit te voeren dat het uitgevoerd kan worden zonder dat iemand hierbij permanent over zijn eigen fysieke en mentale grenzen[B] heen gaat.

Puur ergotherapeutisch: samen oplossingen verzinnen voor problemen in het dagelijks leven

Naast de beschreven handelswijzen bestaan er nog meer manieren waarop een ergotherapeut je kan helpen. Een ergotherapeut werkt echter wel evidence based (dus met methoden en instrumenten die bewezen effectief zijn), maar vaak niet volgens een standaard werkwijze; hij/zij kijkt breed naar de persoon, diens omgeving en diens hulpvraag. Om deze reden is niet alles op papier vast te leggen en zal elke behandeling of adviserend gesprek ook anders verlopen. In sommige gevallen houdt een ergotherapeutische behandeling simpelweg in dat er een (ogenschijnlijk eenvoudige) oplossing wordt bedacht bij het voorgestelde probleem.

Hoe kom je in contact met een ergotherapeut

Sinds 2010 is ergotherapie direct toegankelijk; dit betekent dat er geen verwijzing nodig is om bij een ergotherapeut te worden behandeld. Een aantal zorgverzekeraars verlangt desondanks toch een verwijzing van een medisch specialist of huisarts. Wanneer je dit controleert bij de ergotherapeut waarmee je een afspraak wilt maken kan hij/zij je vertellen of dit nodig is. Dit kan in veel gevallen ook nog na de eerste afspraak.

Daarnaast is ergotherapie (anno 2020) voor 10 uur opgenomen in het basispakket van alle Nederlandse zorgverzekeraars. Wanneer je binnen een kalenderjaar onder deze 10 behandeluren blijft zijn er geen extra kosten aan de behandeling verbonden, op eventuele kosten voor het verplichte eigen risico van je zorgverzekeraar na. Ergotherapeuten kunnen in Nederland op diverse plaatsen werkzaam zijn; o.a. in verpleegtehuizen, ziekenhuizen, fysiotherapiepraktijken en ergotherapiepraktijken. Allen zijn eenvoudig op internet te vinden: bijvoorbeeld via Ergotherapie Nederland. Ook de huisarts is op de hoogte van de behandelend ergotherapeuten die in de buurt gevestigd zijn.

De praktijk leert dat niet elke medisch specialist en huisarts precies weet bij welke problemen/vragen een ergotherapeut kan worden ingeschakeld. Hierdoor kan het handig zijn om (telefonisch) contact op te nemen met een ergotherapeut wanneer je niet zeker weet of je bij hem/haar aan het goede adres bent.

Daarnaast is er op de website van Ergotherapie Nederland (www.ergotherapie.nl) en vaak ook op de website van een ergotherapiepraktijk in je buurt, veel informatie te vinden. Bij eventuele vragen en of onduidelijkheden kun je met hen contact opnemen of hier je vraag stellen.

Lees verder

• Ergotherapie bij dementie