Ergotherapie bij dementie

Er zijn meer dan 50 verschillende soorten dementie, waarvan de ziekte van Alzheimer het vaakst voorkomt en het meest bekend is. Echter bestaan er nog geen geneesmiddelen om dit syndroom uit te bannen. Wel zijn er verschillende medicijnen die het ziekteverloop kunnen vertragen, en kunnen diverse soorten zorgprofessionals voor een positief effect zorgen op de dementiepatiënt en diens omgeving. Professionals die bijna altijd bij het ziekteproces van dementiepatiënten betrokken zijn, zijn ergotherapeuten. Deze paramedici stellen samen met de patiënt en diens omgeving een behandelplan op dat is gericht op de kwaliteit van leven van de patiënt en diens mantelzorger(s).

In het kort: Wat is ergotherapie?

Ergotherapie is paramedische zorg, specifiek gericht op het handelen van een persoon. De term is afgeleidt van het Griekse woord ergon, wat kan worden vertaald als werk, handeling of daad. In de praktijk houdt dit in dat de ergotherapeut (de behandelaar) tijdens een behandeling uitvraagt welke dagelijkse activiteiten die een persoon uitvoert, voor hem of haar belangrijk zijn en zodoende de kwaliteit van leven bevorderen. Vervolgens wordt vastgesteld waarom deze activiteiten of handelingen niet meer, of niet meer naar tevredenheid kunnen worden uitgevoerd. Dit kan over complexe activiteiten gaan, maar vaker gaat het over ogenschijnlijk basale activiteiten zoals zelfstandig eten, drinken of aankleden (bij ouderen). De ergotherapeut stelt vervolgens samen met de patiënt een plan op met als doel het weer kunnen uitvoeren van de activiteit en/of hoe om te gaan met de beperkingen die worden ervaren tijdens de uitvoer. Ergotherapie is niet enkel op de patiënt zelf gericht maar betrekt indien relevant ook diens omgeving. Bijvoorbeeld ouders, mantelzorgers of andere zorgprofessionals.

Ergotherapeutische behandeling bij dementiepatiënten

Een ergotherapeut wordt vaak ingeschakeld bij personen die leiden aan dementie. Wat een behandeling precies inhoudt ligt geheel aan de hulpvraag van de dementiepatiënt en diens mantelzorger(s) en in welk stadium van de aandoening de patiënt zich bevindt. Wanneer de patiënt zich nog in de thuissituatie bevindt wordt er door de ergotherapeut meestal gewerkt volgens de richtlijn van EDOMAH. Dit staat voor Ergotherapie bij dementerende ouderen en hun mantelzorger aan huis. Deze richtlijn is evidence based en dus bewezen effectief.

EDOMAH

Het basisprincipe van EDOMAH is dat de ergotherapeut de dementiepatiënt en de mantelzorger op gelijke hoogte stelt en zij in de behandeling even belangrijk zijn. Er wordt met beiden gesprekken gevoerd, individueel en samen, om de precieze hulpvragen duidelijk te krijgen. Vervolgens wordt er een plan van aanpak opgesteld met haalbare doelen die zich in veel gevallen op 4 niveaus richten:

1. Handelingen compenseren zodat de patient belangrijke activiteiten zoals persoonlijke verzorging of een hobby weer (zelfstandig) kan uitvoeren.
2. Het aanpassen van de fysieke omgeving zodat de patiënt belangrijke activiteiten weer (zelfstandig) kan uitvoeren.
3. Advies en informatie voor de mantelzorger over de dementie en hoe hier mee om te gaan. Dit kan zorgen voor meer begrip voor bepaalde handelingen en reacties van de patiënt.
4. Het creëren van eigen tijd voor de mantelzorger om deze mentaal en fysiek te ontlasten.

Andere methoden

Wanneer de dementiepatiënt niet meer thuis woont of diens ziekte zich in een vergevorderd stadium bevindt waardoor er niet of nauwelijks effect zal plaatsvinden door het volgen van de EDOMAH-richtlijn, zal de behandeling zich intensiever richten op de mantelzorger(s). Daarnaast zal er minder gekeken worden naar de zelfstandigheid en zelfredzaamheid van de patiënt, maar met name naar diens comfort en veiligheid.

Comfort
De zit- en lighouding van de patiënt zijn erg belangrijk voor de mate van comfort. Echter helpt een goede lichaamshouding bij het voorkomen van decubitus en contracturen. Hier kan speciaal materieel voor worden ingezet, bijvoorbeeld rolstoelen, anti-decubitusmaterieel, ortheses en spalken. De ergotherapeut kan informatie en advies geven over de mogelijkheden, aanvragen indienen voor de aanschaf van aanpassingen en hulpmiddelen of als tussenpersoon dienen voor contact met bijvoorbeeld de gemeente, zorgverzekeraar of een hulpmiddelenleverancier.

Veiligheid
De ergotherapeut kan advies geven hoe de leefruimte van een dementiepatiënt kan worden ingericht om de veiligheid voor de patiënt en diens omgeving te vergroten. Dit kan bijvoorbeeld gaan over valgevaar of letsel door verbranding of vergiftiging.

Effecten van ergotherapie op dementiepatiënten en diens mantelzorger(s)

Uit onderzoek is gebleken dat ergotherapie een positief effect heeft op de kwaliteit van leven en mentale gezondheid van ouderen met dementie en diens mantelzorger(s). Daarnaast neemt ook de zelfredzaamheid van de dementiepatiënt toe wanneer deze door een ergotherapeut wordt behandeld.

Ergotherapie zorgt ervoor dat dementiepatiënten in een hogere mate zelfstandig en zelfredzaam zijn bij de uitvoer van hun dagelijkse activiteiten. Dit houdt ook in dat mantelzorgers meer ontlast worden en zodoende meer tijd voor zichzelf hebben. Daarnaast kunnen mantelzorgers beter met de dementiepatiënt omgaan door advies en tips van de ergotherapeut.

De zorgvraag van de dementiepatiënten die worden behandeld door een ergotherapeut wordt verkleind en zij maken als gevolg hiervan minder gebruik van professionele zorg. Dit gaat bijvoorbeeld om ziekenhuiszorg, en specialistische zorg van onder andere fysiotherapeuten en huisartsen. Maar met name in de verpleeghuiszorg is een sterke daling waarneembaar doordat de patiënt langer thuis kan blijven wonen. Dit zorgt er wel voor dat de vraag naar thuiszorg toeneemt.

Financiële effecten van ergotherapie bij ouderen met dementie

Ergotherapie kan niet enkel voor positieve effecten zorgen voor de dementiepatiënt en diens omgeving, maar ook voor de maatschappelijke baten voor de gezondheidszorg. Volgens onderzoek zorgt behandeling door een ergotherapeut voor een verminderde zorgvraag en hierdoor verminderde zorgkosten. Citaten uit dit onderzoek: 'Ergotherapie doet er toe (2015) SEQ – Economisch onderzoek'.

"Indien alle geregistreerde thuiswonende dementiepatiënten en hun mantelzorgers zouden worden behandeld door de ergotherapeut resulteren netto maatschappelijk baten van € 140 tot € 236 miljoen per jaar."

"Voor elke euro die besteed wordt aan de behandeling van thuiswonende patiënten met dementie en hun mantelzorgers krijgt de maatschappij € 7,40 tot € 11,80 terug."

Hoe kom je in contact met een ergotherapeut

Ergotherapie is sinds 2010 direct toegankelijk. Dit betekent dat er geen verwijzing van een medisch specialist nodig is om een ergotherapeut in te schakelen. Daarnaast is het voor een vast aantal uren in het basispakket van de alle zorgverzekeraars opgenomen. Een aantal zorgverzekeraars verlangt ondanks de directe toegankelijkheid een verwijzing van een medisch specialist. De zorgverzekeraar of ergotherapeut weet wanneer dit nodig is. Wanneer contact met een ergotherapeut gewenst is, voor een behandeling of eventuele vragen en onduidelijkheden, zijn alle Nederlandse ergotherapeuten eenvoudig op internet te vinden, bijvoorbeeld via Ergotherapie Nederland. Ook de huisarts is op de hoogte van ergotherapeuten in de buurt.

Wanneer een dementiepatiënt reeds is opgenomen in een zorginstelling is er meestal al een ergotherapeut betrokken.

Lees verder

• Ergotherapie bij artrose en andere reumatische aandoeningen