Hyperdontie (bijkomende tanden): Extra tanden in mond

Minder dan vier procent van de bevolking lijdt aan hyperdontie. Dit is de medische term voor een aandoening waarbij een patiënt meer dan de gebruikelijke 32 permanente tanden heeft. Deze behandelbare aandoening komt vaak voor bij syndromen of zeldzame aandoeningen. Meestal heeft de patiënt slechts één of twee extra tanden, maar in sommige gevallen zijn er veel bijkomende tanden aanwezig in de mond. Dit resulteert dan in klachten zoals kaakpijn en kauwproblemen. Afhankelijk van het aantal extra tanden en eventuele cosmetische zorgen is een behandeling nodig. De vooruitzichten voor behandelde patiënten zijn meestal uitstekend.

• Anatomie van de tanden en relatie tot hyperdontie
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van tandovergroei
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van bijkomende tanden
• Alarmsymptomen
• Diagnose van hyperdontie
• Behandeling van extra tanden
• Prognose van hyperdontie
• Complicaties van overtollige tanden
• Preventie en opvolging

Anatomie van de tanden en relatie tot hyperdontie

Basisstructuur en ontwikkeling van tanden

Tanden ontstaan vanuit tandknoppen in het kaakbot en ontwikkelen zich in stadia die beginnen met de tandkiemvorming en eindigen in de doorbraak van de tanden. In een normale situatie heeft een volwassene 32 tanden, waaronder snijtanden, hoektanden, premolaren, en molaren. Deze tanden zijn symmetrisch verdeeld over de boven- en onderkaak. Hyperdontie verwijst naar de aanwezigheid van extra tanden bovenop het normale aantal, wat afwijkingen kan veroorzaken in het gebit en de mondstructuur.

Hyperdontie en tandontwikkeling

Bij patiënten met hyperdontie ontstaan extra tanden door een overproductie van tandknoppen, wat meestal plaatsvindt tijdens de ontwikkeling van het gebit. Deze extra tanden kunnen variëren in vorm en locatie en kunnen problemen veroorzaken, zoals crowding of malocclusie. De aanwezigheid van hyperdontie kan ook de normale functie en structuur van het gebit beïnvloeden, wat kan leiden tot functionele problemen en een verhoogde kans op tandheelkundige complicaties.

Epidemiologie

Voorkomen van hyperdontie bij verschillende bevolkingsgroepen

Hyperdontie komt voor bij ongeveer 1-3% van de algemene bevolking, met variaties afhankelijk van geografische en genetische factoren. Bij mannen wordt hyperdontie vaker waargenomen dan bij vrouwen. Het komt meestal voor in het permanente gebit en wordt vaker in de bovenkaak gezien dan in de onderkaak.

Leeftijd en prevalentie

Hoewel hyperdontie vaker wordt gediagnosticeerd in de kindertijd of adolescentie, kunnen de gevolgen ook op latere leeftijd problemen veroorzaken. Het vroegtijdig opsporen en diagnosticeren van deze aandoening is belangrijk om de groei en ontwikkeling van het gebit te waarborgen en verdere complicaties te voorkomen.

Mechanisme

Genetische factoren en overproductie van tandknoppen

Hyperdontie wordt vaak in verband gebracht met genetische factoren die leiden tot de vorming van extra tandknoppen tijdens de embryonale fase. Deze genetische aanleg kan zich uiten als een overproductie van tandknoppen of als een verandering in het patroon van tandontwikkeling, wat resulteert in het ontstaan van extra tanden.

Invloed van genetische syndromen

Hyperdontie kan ook deel uitmaken van genetische syndromen zoals het cleidocraniale dysplasie syndroom en het Gardner-syndroom. Bij patiënten met deze aandoeningen is de aanwezigheid van extra tanden vaak een kenmerkend symptoom, wat kan leiden tot ernstige gebitsafwijkingen en bijbehorende gezondheidsproblemen.

Oorzaken van tandovergroei

Genetische factoren

Hyperdontie is sterk geassocieerd met genetische factoren, waarbij de aandoening vaak voorkomt bij patiënten met een erfelijke aanleg voor tandafwijkingen. Het ontstaan van extra tanden kan worden beïnvloed door mutaties in bepaalde genen die de tandontwikkeling reguleren. Deze genetische predispositie wordt vaak doorgegeven binnen families en kan de kans op hyperdontie aanzienlijk vergroten.

Genetische syndromen en hyperdontie

Hyperdontie wordt vaak geassocieerd met genetische syndromen, zoals het cleidocraniale dysplasie syndroom en het Gardner-syndroom. Deze syndromen beïnvloeden de ontwikkeling van het gebit en zorgen vaak voor de aanwezigheid van meerdere bijkomende tanden. Patiënten met deze syndromen hebben doorgaans een verhoogde kans op complicaties door de overmatige tandgroei.

Omgevingsfactoren tijdens zwangerschap

Bepaalde omgevingsfactoren, zoals blootstelling aan toxische stoffen of bepaalde geneesmiddelen tijdens de zwangerschap, kunnen mogelijk de ontwikkeling van tanden beïnvloeden en leiden tot hyperdontie. Hoewel genetische factoren vaak een doorslaggevende rol spelen, kan de invloed van de omgeving tijdens de prenatale ontwikkeling een bijkomende oorzaak zijn van de aandoening.

Embryonale ontwikkelingsafwijkingen

Hyperdontie kan ook ontstaan door afwijkingen in de embryonale ontwikkeling van de tandknoppen. Tijdens deze fase worden de eerste structuren van de tanden gevormd, en afwijkingen in de aanmaak van tandknoppen kunnen resulteren in het ontstaan van extra tanden. Deze afwijkingen zijn soms het gevolg van onbekende factoren, maar kunnen ook samenhangen met onderliggende genetische afwijkingen.

Risicofactoren

Genetische aanleg en familiale geschiedenis

Patiënten met een familiegeschiedenis van hyperdontie lopen een hoger risico om zelf ook extra tanden te ontwikkelen. Genetische aanleg is een belangrijke factor en wordt vaak doorgegeven binnen families. Het risico op hyperdontie neemt toe bij patiënten met genetische syndromen die de ontwikkeling van tanden beïnvloeden.

Omgevingsfactoren en prenatale blootstellingen

Sommige onderzoeken suggereren dat prenatale blootstelling aan bepaalde stoffen, zoals geneesmiddelen of toxische stoffen, invloed kan hebben op de ontwikkeling van tandknoppen en de kans op hyperdontie kan verhogen. Ook omgevingsfactoren tijdens de eerste jaren van tandontwikkeling kunnen bijdragen aan de overproductie van tanden.

Risicogroepen

Patiënten met genetische syndromen

Mannen hebben twee keer meer kans dan vrouwen om een overgroei van tanden te hebben. Patiënten met zeldzame aandoeningen zoals cleidocraniale dysplasie (symptomen aan skelet en tanden), het Ehlers-Danlos-syndroom (aandoening met symptomen aan huid en gewrichten), het Gardner-syndroom (darmpoliepen en gezwellen op huid en bot), of het syndroom van Down zijn het vaakst getroffen. Kinderen geboren met een hazenlip of gespleten gehemelte (schisis) ervaren mogelijk ook boventallige tanden. Af en toe ontwikkelen ook gezonde patiënten extra tanden.

Jongeren en kinderen met afwijkingen in de tandontwikkeling

Bij kinderen en jongeren kan hyperdontie zich manifesteren tijdens de ontwikkeling van het gebit. Regelmatige tandheelkundige controle en opvolging zijn belangrijk voor deze groep om complicaties zoals crowding, malocclusie en andere tandheelkundige problemen te voorkomen.

Symptomen van bijkomende tanden

Locatie

Extra tanden groeien voor of achter de melktanden in de mond. Een extra tand groeit soms ook tussen de twee voorste permanente tanden. Achter de snijtanden van een patiënt kunnen zich ook extra tanden vormen. Bij sommige patiënten groeit een hele mond vol met tandknoppen naast de werkelijke tanden.

Tekenen

De boventallige tanden kunnen verschillende vormen en groottes hebben. De meeste patiënten hebben slechts één of twee extra tanden. Meestal is de patiënt zich niet bewust van één of twee overtollige tanden totdat hij een tandheelkundig onderzoek ondergaat of de tandarts röntgenfoto’s maakt. Soms is de bijkomende tand zichtbaar als een bultje. Hyperdontie kan bij sommige patiënten pijnlijk zijn of kauwproblemen, kaakpijn, en/of hoofdpijn veroorzaken als er veel extra tanden zijn. In sommige gevallen heeft een patiënt zoveel bijkomende tanden dat gezichtsvervormingen of spraakgebreken ontstaan.

Alarmsymptomen

Crowding van tanden

Een belangrijk alarmsymptoom van hyperdontie is het dicht op elkaar staan van tanden, ook wel crowding genoemd. Dit symptoom treedt op doordat de extra tanden ruimte innemen die bedoeld is voor het normale aantal tanden, waardoor de tanden dichter tegen elkaar aan gaan staan. Crowding kan leiden tot problemen met bijten en kauwen en vergroot de kans op tandbederf en tandvleesontstekingen.

Pijn en ongemak in de kaak

Patiënten met hyperdontie kunnen pijn en ongemak in de kaak ervaren, vooral wanneer de extra tanden druk uitoefenen op de omliggende structuren. Deze druk kan ook de positie van andere tanden beïnvloeden, wat tot aanhoudende kaakpijn kan leiden. Regelmatige controle door een tandarts is belangrijk om deze klachten te verlichten en complicaties te voorkomen.

Belemmering van de normale tandontwikkeling bij kinderen

Bij kinderen met hyperdontie kunnen de extra tanden de normale ontwikkeling en doorbraak van het gebit verstoren. Hierdoor kunnen melk- en blijvende tanden niet goed doorbreken, wat leidt tot onregelmatigheden in het gebit. Tijdige diagnostiek en opvolging zijn essentieel om deze belemmering te identificeren en te corrigeren.

Esthetische veranderingen

Hyperdontie kan ook leiden tot esthetische veranderingen in het gebit, doordat de extra tanden de uitlijning van de tanden verstoren. Dit kan een negatieve invloed hebben op het uiterlijk van het gebit en het zelfvertrouwen van patiënten beïnvloeden. In deze gevallen kan een behandeling gericht op esthetisch herstel noodzakelijk zijn.

Diagnose van hyperdontie

De diagnose van hyperdontie wordt meestal gesteld door een tandarts tijdens een routineonderzoek. Dit kan worden bevestigd met röntgenfoto’s van de mond om de exacte locatie en het aantal extra tanden te bepalen. In sommige gevallen kan een orthodontist betrokken worden voor een verdere beoordeling en behandeling.

Behandeling van extra tanden

De behandeling van hyperdontie varieert per patiënt. Soms kiest de tandarts voor een afwachtende houding. De tandovergroei ontstaat vooral rond de permanente voorste snijtanden naast de bovenste voortanden, wat zowel een orthodontisch als cosmetisch probleem kan zijn. In deze gevallen kunnen tandheelkundige behandelingen nodig zijn, zoals het verwijderen van de overbodige tanden (tandextractie) of andere orthodontische behandelingen. Voorts is een regelmatige tandheelkundige controle en het behoud van een goede mondhygiëne noodzakelijk om de tanden en mond gezond te houden. De patiënt moet twee keer per dag de tanden poetsen met een zachte tandenborstel en fluoride tandpasta, en regelmatig de tanden flossen. De tandarts adviseert de patiënt over het flosritueel bij overvolle tanden of tanden die lastig schoon te maken zijn.

Prognose van hyperdontie

De vooruitzichten voor patiënten met hyperdontie zijn uitstekend, vooral als de aandoening tijdig wordt behandeld. Met de juiste behandeling kunnen de meeste patiënten een normale mondgezondheid en functie behouden.

Complicaties van overtollige tanden

Een tandovergroei kan leiden tot andere mondgezondheidsproblemen, zoals:

• een slechte beet (malocclusie)
• een verhoogd risico op infecties, tandvleesaandoeningen zoals gingivitis en parodontitis, en tandbederf door moeilijkheden bij het poetsen van de overvolle tanden
• geblokkeerde primaire tanden die niet goed kunnen doorkomen
• geen rechte tandgroei waardoor druk ontstaat op de omringende tanden
• tandcysten en tandtumoren

Preventie en opvolging

Hoewel hyperdontie niet altijd te voorkomen is, zijn regelmatige tandheelkundige controles essentieel voor een vroege detectie en behandeling. Bij een familiegeschiedenis van hyperdontie of bij het optreden van symptomen, is het belangrijk om dit met een tandarts te bespreken. Regelmatige controle en goede mondhygiëne helpen om complicaties te voorkomen.

Lees verder

• Bultje (knobbeltje, gezwelletje) op gehemelte: Oorzaken