Caput medusae: oorzaken van spataderen rond de navel

Spataderen of een ring van uitgezette bloedvaten rondom de navel, staat bekend als 'caput medusae' en het komt voor bij sommige leveraandoeningen. Het is dus geen op zichzelf staande ziekte, maar een symptoom van een onderliggende aandoening. Het gaat hier om een ring van pijnloze, gezwollen aders rond je navel. Door verbeterde technieken voor het diagnosticeren van leveraandoeningen in de vroege stadia is het een zeldzaam verschijnsel geworden.

• Wat is caput medusae?
• Symptomen van spataderen rond de navel
• Verschijnselen
• Gevorderde leverziekte
• Oorzaken
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling
• Prognose

Wat is caput medusae?

Caput medusae, ook bekend als het 'palmboomteken', verwijst naar een ring van uitgezette bloedvaten rondom de navel, die als een waaier zichtbaar zijn vanaf de navel over de buik. De naam caput medusae (Latijn voor 'hoofd van Medusa') is afkomstig van de schijnbare overeenkomst met het hoofd van Medusa, dat giftige slangen had in plaats van haar. Het is ook een teken van portale hypertensie. Het wordt veroorzaakt door verwijding van de parabolische aderen, die in utero zuurstofrijk bloed van moeder naar foetus transporteren en gewoonlijk binnen een week na de geboorte sluiten, en als gevolg van portale hypertensie veroorzaakt door leverfalen worden deze aderen weer 'geactiveerd'.

Symptomen van spataderen rond de navel

Verschijnselen

Het meest kenmerkende symptoom van caput medusae is een ring van grote, zichtbare spataderen rond de buik. Van een afstand kan het lijken op een blauwe plek. Andere symptomen die gepaard kunnen gaan met spataderen rond de navel, zijn:

• gezwollen benen
• gezwollen enkels en dikke voeten
• een vergrote milt
• borstvorming bij mannen

Gevorderde leverziekte

Als er sprake is van een gevorderde leverziekte, dan kun je ook last krijgen van de volgende symptomen:

• zwelling van de buik (ascites)
  Spider naevus / Bron: Herbert L. Fred, MD and Hendrik A. van Dijk, Wikimedia Commons (CC BY-2.0)
• geelzucht (gele ogen en huid)
• stemmingswisselingen
• verwardheid
• bloeden
• spider naevus (spinnenkop)

Oorzaken

In bijna alle gevallen is portale hypertensie de boosdoener. Dit is meestal gerelateerd aan een leveraandoening, die uiteindelijk littekenvorming aan de lever ofwel levercirrose veroorzaakt. Het bloed kan als gevolg van levercirrose minder goed door de lever stromen en hierdoor wordt de (bloed)druk in de poortader hoger. Een deel van het bloed probeert als gevolg van deze verhoogde druk door nabijgelegen aderen rond de navel te stromen, de periumbilicale aders genoemd. Dit veroorzaakt de spataderen of een ring van uitgezette bloedvaten rondom de navel.

Er zijn ook andere leverziekten die zouden kunnen leiden tot portale hypertensie, zoals:

• hemochromatose (ijzerstapelingsziekte)
• alfa 1-antitrypsine-tekort (een erfelijke aandoening, waarbij de lever te weinig van het eiwit alfa-1-antitrypsine aanmaakt)
• hepatitis B
• chronische hepatitis C
• alcoholgerelateerde leverziekte
• leververvetting

Een blokkade in de vena cava inferior of onderste holle ader, ook wel vena cava posterior genaamd, kan ook portale hypertensie veroorzaken.

Onderzoek en diagnose

Caput medusae is meestal gemakkelijk te herkennen door een arts. Een arts die dit fenomeen waarneemt zal zich direct richten op de onderliggende (lever)aandoening. De arts zal vragen stellen over alle klachten die je ervaart, je medische voorgeschiedenis in ogenschouw nemen en daarna lichamelijk onderzoek doen. Beeldvormend onderzoek kan ook zinvol zijn. Een CT-scan of echografie kan de richting van de bloedstroom in de buik tonen. Dit helpt de arts bij het stellen van de diagnose. Als het bloed in de spataderen naar je benen toe beweegt, is dit waarschijnlijk te wijten aan levercirrose. Als het naar je hart stijgt, is er hoogstwaarschijnlijk sprake van een blokkade.

Behandeling

Caput medusae behoeft niet behandeld te worden, maar de onderliggende aandoeningen wel. Caput medusae wijst meestal op gevorderde levercirrose, waarvoor onmiddellijke behandeling vereist is. Behandeling kan bestaan uit:

• het implanteren van een shunt, een klein apparaat dat de poortader opent om portale hypertensie te verminderen
• medicatie
• levertransplantatie
• operatie, indien caput medusa te wijten is aan een blokkade in de vena cava inferior

Prognose

Dankzij moderne technieken om leveraandoeningen in ene vroegtijdig stadium op te sporen, is caput medusae anno 2023 een zeldzaam verschijnsel. De prognose af afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de ernst daarvan.

Lees verder

• Navelontsteking: symptomen, oorzaak, behandeling en zelfzorg