Focale (epileptische) aanvallen: Verstoring in deel hersenen

Epilepsie kan worden ingedeeld in focale aanvallen en gegeneraliseerde aanvallen. Deze aanvallen ontstaan wanneer er een verstoring is van elektrische impulsen in een bepaald deel van de hersenen. Bij een eenvoudige focale aanval is de patiënt zich bewust van de aanval en kan hij zich vaak herinneren wat er is gebeurd. Bij een complexe focale aanval is het bewustzijn meestal verminderd of verloren tijdens de aanval. Sommige focale aanvallen worden getriggerd door externe factoren, terwijl andere zonder duidelijke oorzaak optreden. Symptomen kunnen variëren van spiersamentrekkingen tot abnormale oogbewegingen of hallucinaties. De behandeling bestaat meestal uit medicatie, en de vooruitzichten zijn afhankelijk van de onderliggende oorzaak van de aanvallen.

• Wat is een focale aanval?
• Epidemiologie
• Prevalentie en incidentie
• Geografische variaties
• Leeftijd en geslacht
• Mechanisme
• Oorzaak van abnormale elektrische activiteit
• Hersengebieden die betrokken zijn
• Genetische factoren
• Oorzaken van verstoring in een deel van de hersenen
• Risicofactoren voor focale aanvallen
• Risicogroepen
• Ouderen
• Mensen met hersenletsel
• Patiënten met structurele hersenafwijkingen
• Soorten focale aanvallen
• Eenvoudige focale aanval
• Complexe focale aanval
• Symptomen van focale aanvallen
• Alarmsymptomen
• Oncontroleerbare bewegingen
• Bewustzijnsverandering
• Hallucinaties en zintuiglijke veranderingen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van focale aanvallen
• Prognose van focale aanvallen
• Complicaties van focale aanvallen
• Preventie van focale aanvallen
• Praktische tips voor het omgaan met focale (epileptische) aanvallen
• Herken de symptomen van een focale aanval
• Blijf kalm en zorg voor veiligheid
• Observeer de duur van de aanval
• Bied steun na de aanval
• Houd een logboek bij van de aanvallen
• Wees voorbereid op medicijnen en behandelingen
• Leer eerste hulp bij epileptische aanvallen
• Communiceer met de behandelend arts
• Voorkom triggers van aanvallen

Wat is een focale aanval?

Het menselijk brein bestaat uit neuronen die elektrische signalen gebruiken om met elkaar te communiceren. Focale aanvallen, ook wel partiële aanvallen genoemd, zijn een type epilepsie. Tijdens een focale aanval treedt er een abnormale golf van elektrische activiteit op in een specifiek deel van de hersenen. Deze aanvallen beperken zich tot één hersengebied en kunnen zich ontwikkelen tot gegeneraliseerde aanvallen, waarbij de elektrische activiteit zich verspreidt naar andere delen van de hersenen. In tegenstelling tot gegeneraliseerde aanvallen, die de gehele hersenen beïnvloeden, beginnen focale aanvallen in één specifiek gebied.

Epidemiologie

Focale epileptische aanvallen zijn een veelvoorkomende vorm van epilepsie, waarbij de activiteit in een specifiek gebied van de hersenen zich abnormaal verspreidt en leidt tot een aanval. De epidemiologie van focale epileptische aanvallen betreft het voorkomen, de incidentie en de prevalentie van deze aandoening in verschillende bevolkingsgroepen.

Prevalentie en incidentie

Focale epileptische aanvallen komen voor bij zowel kinderen als volwassenen, maar de incidentie is het hoogst bij ouderen, waarbij de incidentie na de leeftijd van 60 jaar toeneemt. De prevalentie varieert afhankelijk van de regio, maar wordt geschat op ongeveer 2-4 gevallen per 1000 mensen wereldwijd. Het komt vaak voor bij mensen met een voorgeschiedenis van hersentrauma, infecties of tumoren.

Geografische variaties

Er zijn geografische verschillen in de prevalentie van focale epileptische aanvallen, die in sommige ontwikkelingslanden hoger kunnen liggen, mogelijk door een grotere blootstelling aan infecties zoals meningitis of door beperkte toegang tot medische zorg. In westerse landen is de prevalentie hoger bij volwassenen boven de 60 jaar, wat kan samenhangen met het toenemende aantal gevallen van neurodegeneratieve ziekten die de hersenen beïnvloeden.

Leeftijd en geslacht

Focale epileptische aanvallen komen zowel bij mannen als vrouwen voor, maar er zijn enkele studies die suggereren dat mannen iets vaker worden getroffen. De incidentie is het hoogst in de kindertijd en bij ouderen, met een piek in de vroege volwassenheid en een tweede piek na de leeftijd van 60 jaar.

Mechanisme

Het mechanisme van focale epileptische aanvallen heeft te maken met abnormale elektrische activiteit in een specifiek gebied van de hersenen. Deze activiteit kan leiden tot verschillende symptomen, afhankelijk van het hersengebied dat wordt beïnvloed.

Oorzaak van abnormale elektrische activiteit

De meeste focale epileptische aanvallen worden veroorzaakt door een verstoring in de normale elektrische activiteit van de hersenen, die kan optreden door hersenschade, tumoren, infecties of genetische factoren. Bij veel patiënten zijn er structurele afwijkingen in de hersenen, zoals littekenweefsel van een eerder trauma, dat de hersenactiviteit verstoort en de aanvallen uitlokt.

Hersengebieden die betrokken zijn

Afhankelijk van welk deel van de hersenen betrokken is, kunnen de symptomen van een focale epileptische aanval sterk variëren. Bij focale aanvallen die de motorische gebieden van de hersenen beïnvloeden, kunnen patiënten bijvoorbeeld ongecontroleerde bewegingen of verkrampingen ervaren. Als de temporale lobben betrokken zijn, kunnen er veranderingen in het bewustzijn of hallucinaties optreden.

Genetische factoren

Er is bewijs dat genetische factoren ook een rol spelen in het ontstaan van focale epileptische aanvallen. Sommige vormen van erfelijke epilepsie zijn geassocieerd met focale aanvallen, en specifieke genen kunnen de gevoeligheid voor epileptische aanvallen verhogen. Dit verklaart waarom sommige mensen, ondanks een relatief normale hersenstructuur, vatbaar zijn voor epilepsie.

Oorzaken van verstoring in een deel van de hersenen

Focale epileptische aanvallen kunnen door verschillende factoren worden veroorzaakt. Mogelijke oorzaken zijn onder andere:

• Een beroerte
• Een hersentumor
• Een hoofdwond
• Een infectie
• Een lage bloedsuikerspiegel
• Een zonnesteek (oververhitting van het lichaam door een defect koelsysteem)
• Epilepsie
• Medicijnen
• Ontwenningsverschijnselen van alcohol, drugs of nicotine
• Traumatische hersenletsels
• Neurodegeneratieve aandoeningen zoals de ziekte van Alzheimer

Risicofactoren voor focale aanvallen

Er zijn verschillende risicofactoren die het risico op focale aanvallen verhogen:

• Alcoholmisbruik
• Bepaalde medicijnen
• Drugsgebruik
• Een lage bloedsuikerspiegel
• Slaaptekort
• Infecties of ziekten
• Flitsende lichten
• Stress
• Neurodegeneratieve aandoeningen
• Hormonale schommelingen

Artsen classificeren aanvallen op basis van hun oorzaak:

• Niet-uitgelokte aanvallen: aanvallen die optreden zonder een duidelijke oorzaak
• Acute symptomatische aanvallen: aanvallen die voortkomen uit een specifieke gebeurtenis of letsel

Risicogroepen

Focale epileptische aanvallen kunnen optreden in verschillende leeftijdsgroepen, maar bepaalde groepen hebben een hoger risico op het ontwikkelen van deze aandoening.

Ouderen

Ouderen vormen een risicogroep voor het ontwikkelen van focale epileptische aanvallen, vooral vanwege het verhoogde risico op neurodegeneratieve ziekten en de verzwakking van hersenstructuren met de leeftijd. Focale epilepsie bij ouderen wordt vaak geassocieerd met andere gezondheidsproblemen zoals een beroerte of hersenatrofie.

Mensen met hersenletsel

Mensen die een traumatisch hersenletsel hebben opgelopen, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van focale epilepsie. Dit komt vaak door de schade die het hersenweefsel oploopt, wat kan leiden tot littekenvorming en de verstoring van de elektrische activiteit in de hersenen.

Patiënten met structurele hersenafwijkingen

Mensen met aangeboren of verworven structurele afwijkingen in de hersenen, zoals tumoren of cysten, lopen ook een verhoogd risico op focale epileptische aanvallen. De aanwezigheid van dergelijke afwijkingen kan de hersenfunctie verstoren en aanvallen uitlokken.

Soorten focale aanvallen

Er zijn twee hoofdtypen focale aanvallen: eenvoudige focale aanvallen en complexe focale aanvallen.

Eenvoudige focale aanval

Tijdens een eenvoudige focale aanval blijft de patiënt volledig bewust en kan hij zich de aanval herinneren zodra deze voorbij is (intacte gewaarwording). De symptomen kunnen variëren, maar de patiënt behoudt zijn bewustzijn.

Complexe focale aanval

Bij een complexe focale aanval verliest de patiënt het bewustzijn tijdens de aanval en heeft hij geen herinnering aan wat er tijdens de aanval is gebeurd. De symptomen kunnen bestaan uit automatisme (herhaalde bewegingen) en verwardheid.

Symptomen van focale aanvallen

Omdat focale aanvallen beginnen in een specifiek deel van de hersenen, kunnen de symptomen sterk variëren afhankelijk van het getroffen gebied. Vaak zijn de symptomen aan slechts één kant van het lichaam merkbaar. Als de focale aanval echter overgaat in een gegeneraliseerde aanval, kunnen de symptomen zich aan beide kanten van het lichaam manifesteren.

Patiënten beschrijven vaak een aura, een soort waarschuwingssignaal dat voorafgaat aan de aanval. Dit kan zich uiten als een vreemde geur, een verward gevoel, of visuele of auditieve hallucinaties. Na de aura kunnen de volgende symptomen optreden:

• Abnormale hoofd- of oogbewegingen
• Verstoord tijdsbesef
• Hartkloppingen
• Kippenvel
• Herhaalde bewegingen zoals wrijven op de huid, trekken aan kleding, trapbewegingen maken of op de lippen smakken
• Hallucinaties: iets ruiken, proeven, voelen, horen of zien dat er niet is (hallucinaties)
• Plotselinge angst of euforie
• Spiersamentrekkingen
• Visuele hallucinaties zoals gekleurde of knipperende lichten zien
• Vreemde gewaarwordingen zoals verdoofde of tintelende gevoelens

Meer symptomen en informatie zijn te vinden via de website van het Epilepsiefonds.

Alarmsymptomen

Focale epileptische aanvallen kunnen zich op verschillende manieren manifesteren, en het herkennen van alarmsymptomen is essentieel voor een vroege diagnose en behandeling.

Oncontroleerbare bewegingen

Patiënten met focale epilepsie kunnen oncontroleerbare bewegingen ervaren, zoals schokken van de armen, benen of het hoofd. Dit komt vaak voor bij focale motorische aanvallen.

Bewustzijnsverandering

Een veelvoorkomend symptoom van focale epilepsie is een verandering in bewustzijn, zoals verwarring, desoriëntatie of het gevoel niet helemaal bij bewustzijn te zijn. Dit kan leiden tot ongewone gedragingen, zoals roeren of spreken zonder controle.

Hallucinaties en zintuiglijke veranderingen

Bij focale aanvallen die de temporale lobben beïnvloeden, kunnen patiënten hallucinaties ervaren of zintuiglijke veranderingen zoals een vreemd geur- of smaakgevoel. Deze symptomen kunnen variëren van lichte verstoringen tot intensere ervaringen.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
De diagnose van focale aanvallen begint vaak met een gedetailleerd vraaggesprek. Het is belangrijk dat zowel de patiënt als eventuele getuigen hun observaties delen. Artsen willen weten of de aanval focale of gegeneraliseerd was en proberen de aanvallen te onderscheiden van andere aandoeningen die op toevallen lijken. Ze onderzoeken ook mogelijke uitlokkende factoren en overwegen of de patiënt risico loopt op toekomstige aanvallen. Indien nodig kan de arts medicatie voorschrijven om verdere aanvallen te voorkomen.

Lichamelijk onderzoek
Tijdens het lichamelijk onderzoek zoekt de arts naar mogelijke oorzaken zoals een herseninfectie of chronische aandoeningen zoals neurofibromatose (een genetische aandoening die huid- en oogafwijkingen kan veroorzaken) of tubereuze sclerose (een aandoening waarbij zich tumoren in de huid, hersenen en andere organen ontwikkelen).

Diagnostisch onderzoek
Aanvullende diagnostische onderzoeken kunnen nodig zijn, zoals een bloedonderzoek, beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan of MRI-scan, en een lumbale punctie (ruggenprik). Daarnaast kan een elektro-encefalografie (EEG: hersenfilmpje) worden uitgevoerd om de elektrische activiteit van de hersenen te meten.

Behandeling van focale aanvallen

De behandeling van focale aanvallen richt zich in eerste instantie op het behandelen van de onderliggende oorzaak indien mogelijk. Artsen gebruiken vaak anti-epileptische medicatie (anti-epileptica) om aanvallen te verminderen of te voorkomen. De keuze van medicatie hangt af van verschillende factoren, zoals de aard van de aanvallen, de leeftijd van de patiënt, eventuele bijwerkingen en andere medische omstandigheden zoals zwangerschap. Indien een aanval wordt opgemerkt door een omstaander, is het belangrijk om EHBO te verlenen en medische hulp in te schakelen.

Prognose van focale aanvallen

De prognose voor patiënten met focale aanvallen hangt af van de oorzaak van de aanvallen en de effectiviteit van de behandeling. In veel gevallen kunnen de aanvallen goed worden gecontroleerd met medicatie. Ongeveer zeventig procent van de patiënten ervaren een significante vermindering of volledige afwezigheid van aanvallen na een adequate behandeling en controle van de onderliggende oorzaak. Een regelmatig slaappatroon, een gezonde voeding, regelmatige lichaamsbeweging, en het vermijden van alcohol en stress kunnen bijdragen aan het verminderen van het risico op nieuwe aanvallen.

Complicaties van focale aanvallen

Focale aanvallen kunnen verschillende complicaties met zich meebrengen, afhankelijk van hun ernst en frequentie. Mogelijke complicaties zijn onder andere:

• Cognitieve problemen: Frequente aanvallen kunnen het geheugen en de cognitieve functies beïnvloeden.
• Psychische stoornissen: Angst, depressie en andere psychische problemen kunnen ontstaan door de impact van de aanvallen op het dagelijks leven.
• Letsel: Tijdens een aanval kan een patiënt zichzelf verwonden door vallen of door ongelukken die tijdens de aanval plaatsvinden.
• Verlies van rijvaardigheid: Regelmatige aanvallen kunnen leiden tot een tijdelijke of permanente beperking van het rijbewijs, afhankelijk van de wetgeving en frequentie van de aanvallen.
• Sociale en beroepsmatige problemen: De symptomen van aanvallen kunnen leiden tot problemen op het werk en in sociale situaties, wat de kwaliteit van leven kan verminderen.
• Epileptische status: Dit is een ernstige toestand waarbij de patiënt langere tijd of meerdere aanvallen zonder herstel tussenin ervaart, wat medische noodhulp vereist.

Preventie van focale aanvallen

Hoewel niet alle focale aanvallen te voorkomen zijn, kunnen verschillende maatregelen helpen om het risico op aanvallen te verminderen en de algehele gezondheid te verbeteren:

• Gezonde levensstijl: Eet een evenwichtige voeding, blijf goed gehydrateerd, en zorg voor regelmatige lichaamsbeweging.
• Slaapkwaliteit: Zorg voor een regelmatig slaappatroon en voldoende slaap om aanvallen te voorkomen die door slaaptekort kunnen worden getriggerd.
• Stressmanagement: Vermijd en beheer stress door middel van ontspanningstechnieken, meditatie of therapie.
• Bloedsuikerspiegel: Houd de bloedsuikerspiegel in balans door regelmatig te eten en te zorgen voor een stabiele inname van voedingsstoffen.
• Beperk alcohol en drugs: Vermijd overmatig alcoholgebruik en het gebruik van recreatieve drugs die aanvallen kunnen uitlokken.
• Volg medisch advies: Neem medicatie zoals voorgeschreven door de arts en volg regelmatig controles om de effectiviteit van de behandeling te waarborgen.
• Rijveiligheid: Houd je aan de wettelijke voorschriften omtrent rijbeperkingen en zoek advies van je arts over de geschiktheid om te rijden.
• Hormonale veranderingen: Indien hormonale schommelingen een rol spelen, bespreek dan met je arts hoe je hiermee om kunt gaan.

Praktische tips voor het omgaan met focale (epileptische) aanvallen

Focale aanvallen zijn een type epileptische aanval die zich voordoen door abnormale elektrische activiteit in een specifiek deel van de hersenen. Ze kunnen variëren van lichte symptomen, zoals een gevoel van duizeligheid, tot meer ingrijpende symptomen, zoals verlies van bewustzijn of onwillekeurige bewegingen. Het herkennen van een focale aanval en weten hoe je moet handelen, is essentieel voor het verlenen van hulp.

Herken de symptomen van een focale aanval

Focale aanvallen kunnen zich op verschillende manieren manifesteren, afhankelijk van het gebied van de hersenen dat wordt beïnvloed. Sommige mensen ervaren abnormale sensaties, zoals tintelingen of een raar gevoel in een deel van hun lichaam. Anderen kunnen onverwachte bewegingen ervaren, zoals schokken of het herhaaldelijk knipperen van de ogen. Het is belangrijk om deze tekenen snel te herkennen, zodat je de juiste hulp kunt bieden.

Blijf kalm en zorg voor veiligheid

Als je iemand ziet die een focale aanval heeft, blijf dan kalm en zorg ervoor dat de omgeving veilig is. Verwijder scherpe voorwerpen of andere gevaarlijke voorwerpen in de buurt van de persoon om te voorkomen dat ze zichzelf verwonden. Probeer niet om hen vast te houden, want dit kan tot verwondingen leiden. In plaats daarvan kun je hen geruststellen en zorgen dat ze in een comfortabele positie liggen.

Observeer de duur van de aanval

Het is belangrijk om te observeren hoe lang de aanval duurt. Focale aanvallen duren meestal maar een paar seconden tot een paar minuten. Als de aanval langer duurt dan vijf minuten, bel dan het alarmnummer om medische hulp in te schakelen. Hetzelfde geldt als de persoon meerdere aanvallen achter elkaar heeft, of als er verwondingen zijn opgetreden tijdens de aanval.

Bied steun na de aanval

Na een focale aanval kan de persoon zich verward of moe voelen. Het is belangrijk om hen wat tijd te geven om te herstellen. Zorg ervoor dat ze zich veilig voelen en geef hen voldoende tijd om te kalmeren. Als de persoon moeilijkheden heeft met spreken of andere cognitieve problemen vertoont, kan het nuttig zijn om hen te helpen met het organiseren van hun gedachten en hen gerust te stellen dat de aanval voorbij is.

Houd een logboek bij van de aanvallen

Het kan nuttig zijn om een logboek bij te houden van de focale aanvallen, inclusief de duur, symptomen en frequentie van de aanvallen. Dit kan nuttige informatie zijn voor de arts die de patiënt behandelt. Zo kan de behandeling worden aangepast om aanvallen beter te beheersen. Het is ook belangrijk om medicijnen in de gaten te houden die mogelijk bijdragen aan het verlagen van het risico op aanvallen.

Wees voorbereid op medicijnen en behandelingen

Sommige patiënten met focale aanvallen hebben mogelijk medicijnen nodig om de aanvallen onder controle te houden. Medicijnen zoals anti-epileptica kunnen helpen om de frequentie en intensiteit van de aanvallen te verminderen. Het is belangrijk om goed samen te werken met de arts en de voorgeschreven medicijnen op de juiste manier in te nemen. Bij twijfel over de medicatie of bij bijwerkingen is het belangrijk om dit te bespreken met de behandelend arts.

Leer eerste hulp bij epileptische aanvallen

Hoewel focale aanvallen meestal niet levensbedreigend zijn, kan het belangrijk zijn om te weten wat je moet doen in geval van een grotere epileptische aanval. Volg een EHBO-cursus voor epilepsie, zodat je precies weet wat je moet doen in noodgevallen. Je leert hoe je veilig kunt handelen en kunt reageren op een aanval om de kans op letsel te verkleinen. In veel gevallen kan het gebruik van een verdoving door medische professionals de situatie verbeteren, maar eerst hulp bieden is cruciaal.

Communiceer met de behandelend arts

Een goede communicatie met de arts is essentieel bij de behandeling van focale aanvallen. De arts kan verschillende onderzoeken aanbevelen, zoals beeldvormende onderzoeken of elektro-encefalografie (EEG), om de oorsprong van de aanvallen te achterhalen en de meest geschikte behandeling voor de patiënt vast te stellen. Regelmatige controleafspraken kunnen helpen om het behandelplan te optimaliseren en eventuele veranderingen in de gezondheid snel te identificeren.

Voorkom triggers van aanvallen

Bij sommige mensen kunnen bepaalde factoren een focale aanval triggeren. Dit kunnen stress, gebrek aan slaap, fel licht of specifieke voedingsmiddelen zijn. Het is nuttig om deze triggers te identificeren en waar mogelijk te vermijden. Het behouden van een evenwichtig voedingspatroon, regelmatig slapen en het beheren van stress kunnen helpen om de frequentie van aanvallen te verminderen.

Lees verder

• EHBO bij epilepsieaanvallen: Evaluatie en veilige omgeving
• Absence: Type epilepsieaanval met kortdurende afwezigheid
• Epilepsie: Neurologische ziekte met epileptische aanvallen
• Status epilepticus: Aanhoudende epileptische aanvallen