Vliegangst: Oorzaken en behandeling van angst voor vliegen

Sommige mensen lijden aan vliegangst (aviofobie of aerofobie). Een fobie is een intense angst die niet in verhouding staat tot het werkelijke gevaar dat de situatie of het object met zich meebrengt. Hoewel de meeste mensen die bang zijn om te vliegen erkennen dat vliegen relatief veilig is, vinden zij vliegreizen vaak erg beangstigend. De oorzaak van aerofobie is niet altijd duidelijk, maar deze angst komt meestal voort uit een combinatie van factoren, zoals de angst om opgesloten te zitten in het vliegtuig en de angst voor een vliegtuigcrash. Aerofobie wordt vaak behandeld met therapie en/of medicatie, maar er zijn ook enkele eenvoudige technieken die de angst kunnen verlichten.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Gekoppeld aan andere angsten
• Risicofactoren van vliegangst
• Lichamelijke aandoeningen
• Paniek
• Veranderingen in het leven
• Risicogroepen
• Symptomen van vliegangst
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van vliegangst
• Afleiding zoeken
• Informatie vergaren over vliegen
• Medicatie
• Therapie
• Virtuele begeleiding
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Vliegangst, ook wel aviophobia genoemd, is een veelvoorkomende aandoening die miljoenen mensen wereldwijd treft. De prevalentie van vliegangst varieert, maar het wordt geschat dat ongeveer 10-40% van de mensen enige vorm van angst of ongemak ervaart bij het vliegen. Van deze groep heeft een kleiner percentage ernstige vliegangst, die hun vermogen om te vliegen beïnvloedt.

Prevalentie wereldwijd
Studies tonen aan dat vliegangst in verschillende landen voorkomt, met een hoger percentage in geïndustrialiseerde landen. In de Verenigde Staten wordt het aantal mensen met vliegangst geschat op 25%, terwijl in Europa een soortgelijke prevalentie wordt waargenomen. In veel gevallen wordt vliegangst in verband gebracht met andere angststoornissen zoals sociale fobie of agorafobie.

Oorzaken van de aandoening
Vliegangst wordt vaak veroorzaakt door een combinatie van genetische, psychologische en omgevingsfactoren. Traumatische ervaringen met vliegen, een familiegeschiedenis van angststoornissen, en een verhoogd gevoel van controleverlies kunnen bijdragen aan het ontstaan van vliegangst. Andere factoren, zoals de algemene angst voor de onbekende of angst voor in situaties vast te zitten, kunnen de ernst van de aandoening beïnvloeden.

Mechanisme

Het mechanisme van vliegangst is sterk psychologisch van aard en kan worden verklaard door de interactie tussen lichamelijke reacties op angst, negatieve gedachten en vermijdingsgedrag.

Fysiologische reacties op angst
Wanneer iemand met vliegangst wordt geconfronteerd met de gedachte aan vliegen, activeert het autonome zenuwstelsel een vecht- of vluchtreactie, die leidt tot lichamelijke symptomen zoals verhoogde hartslag, zweten, duizeligheid en ademhalingsproblemen. Deze fysiologische reacties kunnen de angst versterken en de persoon in een vicieuze cirkel van angst en ongemak houden.

Cognitieve factoren
Negatieve gedachten en catastrofale denkpatronen spelen een cruciale rol in vliegangst. Mensen met deze aandoening ervaren vaak irrationele overtuigingen over vliegen, zoals het idee dat het vliegtuig zal neerstorten of dat ze geen controle over de situatie hebben. Deze gedachten versterken de angst en maken het moeilijk om rationele afwegingen te maken.

Oorzaken: Gekoppeld aan andere angsten

Vliegangst kan ontstaan door een combinatie van verschillende onderliggende angsten en fobieën. De oorzaken van vliegangst zijn vaak complex en kunnen genetische, ontwikkelings- en omgevingsfactoren omvatten. Bekende risicofactoren voor vliegangst zijn:

• Angst om paniek te krijgen of de controle te verliezen
• Angst voor een crash
• Angst voor lichamelijke schade, zoals een hartaanval of een beroerte
• Angst voor het gevoel opgesloten te zijn in een vliegtuig (bij ongeveer 70% van de patiënten) (claustrofobie)
• Angst voor terrorisme
• Angst voor ziektekiemen
• Hoogtevrees
• Het idee om ver van huis te zijn

Veel patiënten met vliegangst ervaren anticiperende angst terwijl ze uitkijken naar de vlucht, wat hun angst verder kan versterken.

Risicofactoren van vliegangst

Lichamelijke aandoeningen

Sommige lichamelijke aandoeningen kunnen bijdragen aan vliegangst, zoals:

• Een verkoudheid, chronische sinusproblemen of aandoeningen zoals duizeligheid of ooraandoeningen kunnen angst veroorzaken voor fysiek ongemak tijdens de vlucht.
• Een verstopping van de sinus of het middenoor kan pijn of duizeligheid veroorzaken tijdens de vlucht.
• Hart- en vaatziekten of andere aandoeningen die het risico op bloedstolsels verhogen, kunnen zorgen voor bezorgdheid over de ontwikkeling van diep veneuze trombose (pijn en zwelling in het been of bekken).

Het is raadzaam dat patiënten met dergelijke aandoeningen hun arts raadplegen voordat ze een vliegreis maken.

Paniek

Veel mensen met vliegangst hebben eerder een paniekaanval ervaren tijdens het vliegen. Symptomen van paniek kunnen onder andere zweten, ademhalingsproblemen en duizeligheid zijn. Deze aanvallen kunnen zich voor het eerst voordoen tussen de leeftijd van 17 en 34 jaar, maar ook op latere leeftijd of al op 11- of 12-jarige leeftijd. Door de paniekaanval en mogelijke herhaling daarvan kan de angst verergeren. Patiënten vrezen dat de paniekaanval zich zal herhalen en willen niet meer vliegen, wat de angst alleen maar versterkt.

Veranderingen in het leven

Aviofobie komt vaak voor tijdens periodes van belangrijke levensveranderingen, zoals de geboorte van een kind, een overlijden, een huwelijk, een echtscheiding, een nieuwe baan of ontslag. In de meeste gevallen zijn deze angsten niet gerelateerd aan technische problemen tijdens de vlucht.

Risicogroepen

Hoewel vliegangst iedereen kan treffen, zijn er bepaalde groepen mensen die meer kans hebben om de aandoening te ontwikkelen.

Kinderen en adolescenten
Vliegangst komt vaker voor bij jonge mensen, vooral bij kinderen die voor het eerst vliegen of die in het verleden een slechte ervaring hebben gehad. Adolescenten kunnen ook vatbaarder zijn voor vliegangst als gevolg van peer pressure of verhoogde bezorgdheid over controle en veiligheid.

Volwassenen met andere psychische stoornissen
Volwassenen met bestaande psychische aandoeningen zoals paniekstoornis, depressie of andere fobieën kunnen een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van vliegangst. De co-existentie van deze aandoeningen maakt het moeilijker om de angst voor vliegen te beheersen.

Ouderen
Oudere volwassenen kunnen ook meer vatbaar zijn voor vliegangst, vooral als ze lichamelijke gezondheidsproblemen ervaren die hun gevoel van controle over hun omgeving verminderen. Angst om te vliegen kan toenemen door fysieke beperkingen of een afname van de veerkracht tegen stressvolle situaties.

Symptomen van vliegangst

Patiënten die bang zijn om te vliegen kunnen de volgende symptomen ervaren:

• Ademhalingsproblemen
• Bevingen
• Desoriëntatie
• Duizeligheid
• Rode huid
• Verhoogde hartslag
• Een verstikkend gevoel
• Hartkloppingen
• Hyperventilatie (snelle en diepe ademhaling)
• Kortademigheid
• Koude handen
• Maag- en [SPECIAL=9230]darmproblemen[/S]
• Misselijkheid
• Prikkelbaarheid
• Spierstijfheid
• Stress
• Zweten

Deze symptomen kunnen optreden bij het denken aan vliegen, vlak voor de vlucht of tijdens de vlucht zelf.

Alarmsymptomen

Vliegangst kan zich op verschillende manieren manifesteren, en het is belangrijk om de vroege symptomen te herkennen om tijdig in te grijpen.

Fysieke symptomen van angst
Typische lichamelijke symptomen van vliegangst zijn verhoogde hartslag, zweten, ademhalingsmoeilijkheden, duizeligheid, en soms misselijkheid. Deze symptomen kunnen zich voordoen bij het denken aan vliegen of tijdens de vlucht zelf.

Psychologische symptomen
Psychologische symptomen kunnen variëren van lichte bezorgdheid tot intense paniek. Patiënten kunnen negatieve gedachten ervaren over de veiligheid van de vlucht, zich gevangen voelen in de lucht, of denken dat ze de controle zullen verliezen. Deze gedachten kunnen leiden tot een angstaanval.

Vermijdingsgedrag
Mensen met vliegangst proberen vaak vliegsituaties te vermijden, zelfs als dit hun dagelijkse leven beïnvloedt. Dit kan variëren van het vermijden van vliegtuigreizen tot het zoeken naar alternatieve vervoersmiddelen of zelfs het vermijden van situaties waarin vliegen een optie zou kunnen zijn.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van vliegangst is meestal klinisch en wordt gesteld door een zorgverlener op basis van de symptomen en het medische verhaal van de patiënt. Er zijn geen specifieke laboratoriumtests voor vliegangst, maar een grondige evaluatie is essentieel om de ernst van de aandoening te begrijpen en andere mogelijke oorzaken van angst of ongemak uit te sluiten.

Klinisch interview
Een uitgebreid klinisch interview is vaak de eerste stap in het diagnostische proces. De zorgverlener zal vragen stellen over de aard van de angst, wanneer deze begon, en of er eerdere traumatische ervaringen met vliegen zijn geweest. Dit helpt om een gedetailleerd beeld van de aandoening te krijgen en om te bepalen of de angst het dagelijks functioneren beïnvloedt.

Gebruik van gestandaardiseerde vragenlijsten
In sommige gevallen kan een zorgverlener gestandaardiseerde vragenlijsten gebruiken, zoals de Fear of Flying Questionnaire (FFQ) of de Aviation Anxiety Scale (AAS), om de ernst van de vliegangst te kwantificeren. Deze vragenlijsten kunnen helpen om de mate van angst te meten en om de voortgang van de behandeling te volgen.

Uitsluiting van andere aandoeningen
Het is belangrijk om andere medische aandoeningen uit te sluiten die mogelijk bijdragen aan de symptomen van angst. Bijvoorbeeld, een patiënt die last heeft van duizeligheid of ademhalingsmoeilijkheden tijdens het vliegen kan worden geëvalueerd op andere gezondheidsproblemen, zoals hart- of longziekten, die deze symptomen zouden kunnen veroorzaken. Het uitsluiten van andere mogelijke oorzaken zorgt ervoor dat de juiste diagnose wordt gesteld.

Psychologische beoordeling
Daarnaast kan een psycholoog of psychiater een psychologische beoordeling uitvoeren om vast te stellen of er andere onderliggende psychische aandoeningen aanwezig zijn, zoals een paniekstoornis, sociale fobie of een andere angststoornis. Dit helpt om een alomvattend behandelplan op te stellen dat gericht is op de specifieke behoeften van de patiënt.

Behandeling van vliegangst

Het overwinnen van vliegangst vereist inzet en werk, maar het is heel goed mogelijk. De eerste stap is het identificeren van de uitlokkende factoren die de angst veroorzaken, vaak met behulp van een gekwalificeerde therapeut. Blootstelling aan deze uitlokkende factoren speelt een sleutelrol bij het overwinnen van de angst. De patiënt krijgt hierbij de nodige hulpmiddelen aangereikt.

Afleiding zoeken

Het vinden van afleiding tijdens de vlucht kan helpen de angst te verminderen. Dit kan door een dutje te doen, een tijdschrift te lezen, televisiekijken, een spelletje te spelen op een smartphone, naar muziek te luisteren of te praten met een reisgenoot. Ook technieken zoals diepe ademhaling, meditatie en het loslaten van spierspanning kunnen nuttig zijn. Het is echter verstandig om suiker- en cafeïnehoudende dranken te vermijden, omdat deze de hartslag kunnen verhogen, wat de angst en stress kan verergeren.

Informatie vergaren over vliegen

Angst gedijt vaak op onwetendheid en ‘wat als’-denken. Door de feiten over vliegen te leren, zoals hoe een vliegtuig vliegt, de betekenis van verschillende geluiden, en wat turbulentie veroorzaakt, kan de angst verminderd worden. Boeken en andere informatieve bronnen kunnen hierbij helpen.

Medicatie

Medicijnen die angst en depressie behandelen, zoals selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's) en serotonine-norepinefrineheropnameremmers (SNRI's), kunnen nuttig zijn voor sommige patiënten, vooral voor degenen met bijkomende angsten. Deze medicijnen dienen meestal langdurig te worden ingenomen en kunnen bijwerkingen hebben. Kortwerkende anti-angstmiddelen, zoals lorazepam (Ativan) of diazepam (Valium), kunnen ook verlichting bieden, vooral voor patiënten met anticiperende angst. Deze medicijnen kunnen echter ook bijwerkingen hebben en helpen niet bij het ontwikkelen van copingstrategieën voor vliegangst. Daarom wordt medicatie vaak gecombineerd met therapie.

Therapie

Ongeacht het type therapie, leert de patiënt meestal technieken voor het beheersen van de angst. De therapie helpt de patiënt om de angstgevoelens te bestrijden en te beheersen.

Cognitieve gedragstherapie
Cognitieve gedragstherapie (CGT) is een effectieve vorm van psychotherapie voor het behandelen van vliegangst. Deze therapie richt zich op het herkennen en vervangen van ongezonde of onredelijke gedachten en gedragingen door gezonde strategieën die zijn afgestemd op de angst voor vliegen.

Groepstherapie en cursussen
Groepstherapieprogramma’s, zowel op luchthavens als thuiscursussen en privélessen, kunnen nuttig zijn. Deze programma's worden vaak geleid door professionele therapeuten en kunnen ook virtuele realiteitsprogramma's omvatten die patiënten blootstellen aan vluchtsimulaties.

Virtuele begeleiding

Er zijn smartphone-apps ontwikkeld die patiënten helpen bij het beheren van vliegangst. Deze apps kunnen offline worden gebruikt in vliegtuigmodus en bieden informatie over de vlucht, het weer, de omgeving, en andere nuttige gegevens.

Prognose

De prognose van vliegangst varieert afhankelijk van de ernst van de aandoening en de aanpak van behandeling. Vliegangst kan chronisch zijn, maar het is vaak behandelbaar met de juiste interventies.

Onbehandeld
Wanneer vliegangst onbehandeld blijft, kan het leiden tot vermijdingsgedrag, sociale isolatie en een verminderde levenskwaliteit. Patiënten kunnen aanzienlijke beperkingen ervaren in hun vermogen om te reizen, werk te vinden of deel te nemen aan sociale activiteiten.

Met behandeling
Met de juiste therapieën, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT), exposuretherapie, of in sommige gevallen medicatie, kunnen patiënten hun vliegangst onder controle krijgen. Vroegtijdige interventie kan de prognose verbeteren en het herstelproces versnellen.

Complicaties

Wanneer vliegangst onbehandeld blijft, kan dit leiden tot een aantal complicaties die zowel het fysieke als psychische welzijn van de patiënt beïnvloeden. Complicaties kunnen variëren van vermijdingsgedrag tot sociaal isolement en zelfs het ontwikkelen van andere psychische aandoeningen.

Vermijdingsgedrag en sociale isolatie
Een van de meest voorkomende complicaties van vliegangst is het vermijdingsgedrag, waarbij de patiënt weigert om te vliegen, zelfs als het nodig is voor werk of persoonlijke redenen. Dit kan leiden tot sociale isolatie, omdat de patiënt belangrijke evenementen, vakanties of werkgerelateerde reizen kan missen.

Verminderde levenskwaliteit
Door het vermijden van vliegsituaties kunnen patiënten hun algehele levenskwaliteit verminderen. Ze kunnen beperkter zijn in hun reis- en werkopties, wat kan leiden tot gevoelens van frustratie en een negatieve invloed op hun zelfbeeld.

Verergering van andere psychische aandoeningen
Vliegangst kan in sommige gevallen verergeren of samenhangen met andere psychische stoornissen, zoals depressie, paniekstoornis of andere fobieën. De angst kan de symptomen van deze aandoeningen versterken, wat de behandeling moeilijker maakt. Een dubbele diagnose kan de prognose bemoeilijken en vereist vaak een geïntegreerde behandelingsaanpak.

Fysieke gezondheidsproblemen
In gevallen van ernstige vliegangst kunnen de lichamelijke symptomen van angst, zoals een verhoogde hartslag, ademhalingsmoeilijkheden en hoofdpijn, negatieve effecten hebben op de algehele gezondheid van de patiënt. Aanhoudende lichamelijke stress kan het risico op hartaandoeningen en andere gezondheidsproblemen verhogen.

Verlies van werk- of studiegelegenheden
Wanneer vliegangst het vermogen om te reizen verstoort, kan dit negatieve gevolgen hebben voor werk- of studiegelegenheden. Patiënten kunnen belangrijke kansen missen, wat kan leiden tot carrièrebeperkingen en financiële gevolgen.

Preventie

Preventie van vliegangst is mogelijk door risicofactoren te identificeren en vroegtijdige interventie te bieden.

Cognitieve gedragstherapie
Een van de meest effectieve manieren om vliegangst te voorkomen of te behandelen is cognitieve gedragstherapie. Deze therapie helpt patiënten irrationele gedachten over vliegen te herstructureren en hen te leren omgaan met angstige gevoelens.

Vluchtvoorbereiding en ontspanningstechnieken
Patiënten kunnen baat hebben bij ontspanningstechnieken zoals ademhalingsoefeningen, meditatie of mindfulness om hun angst te beheersen tijdens de vlucht. Het leren van effectieve copingstrategieën kan helpen om de angst te verminderen en de ervaring van vliegen te verbeteren.

Informatie en psycho-educatie
Voorlichting over de veiligheid van vliegen en het verstrekken van accurate informatie kan ook helpen om angst te verminderen. Patiënten kunnen zich gerustgesteld voelen wanneer ze begrijpen hoe zeldzaam vliegtuigongelukken zijn en welke veiligheidsmaatregelen er zijn.

Lees verder

• Angst & angstgevoelens: Soorten & symptomen angststoornissen
• Vliegtuigreis: Gezondheidsrisico's door reizen met vliegtuig
• Fobie: Soorten fobieën (intense en irrationele angst)
• Hoogtevrees (acrofobie): Angst voor hoogten / hoge plaatsen
• Anti-angstmedicatie: Medicijnen voor behandeling van angst