Kanker bij kinderen: Soorten, symptomen, behandeling en tips
Kanker kan iedereen treffen, ongeacht leeftijd. Ook kinderen van 0 tot 14 jaar kunnen aan kanker lijden, hoewel de oorzaak vaak onbekend blijft. Bij kinderen komen vaak vormen van kanker voor zoals leukemie, hersentumoren en lymfomen, maar andere varianten zijn ook mogelijk. De symptomen van kanker bij kinderen kunnen variëren afhankelijk van het type tumor en de locatie. Veelvoorkomende tekenen zijn gewichtsverlies en bleekheid. Een kinderoncoloog en een gespecialiseerd team behandelen het kind met (een combinatie van) diverse behandelmethoden. Zowel het kind zelf als het gezin en andere familieleden hebben uitgebreide ondersteuning nodig om met dit proces om te gaan.- Epidemiologie
- Prevalentie van kanker bij kinderen
- Regionale verschillen
- Overleving en prognose
- Mechanisme
- Cellulaire veranderingen en tumorvorming
- Genetische factoren en erfelijkheid
- Vaak voorkomende kankervormen
- Oorzaken van kanker bij kinderen
- Risicofactoren
- Omgevingsfactoren
- Genetische risicofactoren
- Risicogroepen
- Kinderen met genetische syndromen
- Kinderen die behandeld zijn voor andere ziekten
- Symptomen
- Leerproblemen
- Andere tekenen
- Alarmsymptomen
- Veel voorkomende symptomen van kanker bij kinderen
- Symptomen afhankelijk van het type kanker
- Diagnose en onderzoeken
- Anamnese en lichamelijk onderzoek
- Beeldvormingstechnieken
- Bloedonderzoeken
- Biopsie
- Moleculaire genetische tests
- Stadiëring van kanker
- Monitoring tijdens en na behandeling
- Behandeling van kinderkanker
- Multidisciplinair team
- Anders dan volwassenen
- Soorten therapieën
- Innovaties in behandelmethoden
- Levenslange zorg en nazorg
- Ondersteuning voor familieleden
- Impact van kankerbehandelingen op langetermijngezondheid
- Tips voor ouders van een kind met kanker
- Prognose
- Overlevingskansen
- Impact van behandeling op de prognose
- Complicaties
- Preventie
- Gezonde levensstijl en preventie
- Vroegtijdige screening en detectie
- Praktische tips voor het leven met kanker bij kinderen
- Zorg voor een stabiele routine
- Ondersteun je kind emotioneel
- Bied afleiding en plezierige activiteiten
- Houd nauw contact met het medische team
- Zorg goed voor jezelf
- Wees je bewust van de mogelijke langetermijneffecten
- Misvattingen rond kanker bij kinderen
- Kanker bij kinderen wordt veroorzaakt door ongezonde gewoonten
- Kinderkanker is hetzelfde als kanker bij volwassenen
- De symptomen van kanker bij kinderen zijn altijd duidelijk
- Chemotherapie werkt bij kinderen altijd hetzelfde als bij volwassenen
- Behandelingen voor kinderkanker zijn extreem pijnlijk
- Alle kinderen met kanker verliezen hun haar
- Kinderkanker is altijd dodelijk
Epidemiologie
Kanker bij kinderen is relatief zeldzaam in vergelijking met volwassen kanker, maar het blijft een belangrijke gezondheidskwestie. Wereldwijd is kanker een van de belangrijkste oorzaken van overlijden bij kinderen na ongevallen. Er zijn verschillende soorten kanker die bij kinderen kunnen voorkomen, elk met hun eigen statistieken en risicofactoren. De meeste gevallen van kinderkanker ontstaan zonder een duidelijke oorzaak, hoewel er bepaalde genetische en omgevingsfactoren zijn die het risico kunnen verhogen.Prevalentie van kanker bij kinderen
Kanker bij kinderen komt wereldwijd voor met een incidentie van ongeveer 1 op de 500 kinderen. In de meeste gevallen wordt kanker bij kinderen gediagnosticeerd tussen de leeftijd van 1 en 14 jaar. De vijf meest voorkomende soorten kinderkanker zijn leukemie, hersentumoren, lymfomen, neuroblastomen en wilms-tumoren. De incidentie van deze aandoeningen varieert per regio en kan beïnvloed worden door genetische, omgevings- en sociale factoren.Regionale verschillen
De prevalentie van kinderkanker varieert tussen verschillende landen en regio’s. In ontwikkelde landen zoals de Verenigde Staten en Europa is de overlevingskans van kinderen met kanker de afgelopen decennia aanzienlijk gestegen dankzij vooruitgang in de medische technologie en behandelingen. In ontwikkelingslanden zijn de overlevingskansen echter vaak lager vanwege beperkte toegang tot gezondheidszorg, diagnostische voorzieningen en behandelopties.Overleving en prognose
De overlevingskans van kinderen met kanker is de afgelopen decennia verbeterd. In ontwikkelde landen ligt de overlevingskans voor kinderen met kanker gemiddeld boven de 80%. Deze verbetering is te danken aan vroege detectie, nieuwe behandelingsmethoden en gepersonaliseerde zorg. De overleving varieert echter sterk afhankelijk van het type kanker, de fase van de ziekte bij diagnose, en de behandeling die wordt toegepast.Mechanisme
Het mechanisme van kanker bij kinderen is in wezen hetzelfde als bij volwassenen, maar het verschilt in de manier waarop de ziekte zich ontwikkelt en de specifieke vormen die vaker voorkomen. Kanker ontstaat wanneer cellen in het lichaam ongecontroleerd beginnen te delen, wat leidt tot tumoren of gezwellen. Bij kinderen komen bepaalde vormen van kanker vaker voor, zoals leukemie en hersentumoren, en deze hebben vaak een andere genetische en biologische oorsprong dan de meest voorkomende kankers bij volwassenen.Cellulaire veranderingen en tumorvorming
Kanker ontstaat door mutaties in het DNA van cellen. Dit kan gebeuren door blootstelling aan omgevingsfactoren zoals straling of chemische stoffen, maar in veel gevallen zijn de oorzaken onbekend. Bij kinderen ontstaan de meeste kankers zonder duidelijke externe oorzaak. Leukemie bijvoorbeeld, wordt vaak gekarakteriseerd door een abnormale groei van witte bloedcellen, terwijl hersentumoren ontstaan door oncontroleerbare groei van cellen in de hersenen.Genetische factoren en erfelijkheid
Hoewel de meeste gevallen van kinderkanker geen genetische oorzaak hebben, kunnen er bepaalde erfelijke factoren zijn die het risico verhogen. Bijvoorbeeld, kinderen met genetische syndromen zoals het Li-Fraumeni-syndroom of het Down-syndroom hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van bepaalde vormen van kanker. Sommige kankers bij kinderen, zoals retinoblastoom, kunnen ook erfelijk zijn, wat betekent dat ze worden doorgegeven van ouders op kinderen.Vaak voorkomende kankervormen
Bij volwassenen komen kankers zoals longkanker, borstkanker en dikkedarmkanker relatief vaak voor, maar deze komen zelden voor bij kinderen. De meest voorkomende vormen van kanker bij kinderen zijn:- Ewing-sarcoom (een type botkanker dat vaak de armen of benen aantast)
- Hepatoblastoom en hepatocellulair carcinoom (vormen van leverkanker)
- Hersentumoren
- Neuroblastoom (een tumor van onrijpe zenuwcellen, vaak startend in de bijnieren, die bovenop de nieren liggen en deel uitmaken van het endocriene systeem)
- Lymfomen (kanker van het lymfesysteem), zoals non-Hodgkin-lymfoom en Hodgkin-lymfoom
- Osteosarcoom (botkanker)
- Pleuropulmonaal blastoom (long- of pleuraholte)
- Retinoblastoom (oogkanker die het netvlies aantast)
- Rhabdomyosarcoom (kanker van de dwarsgestreepte spieren, de spieren die we kunnen controleren; andere zeldzame weke delen sarcomen kunnen ook voorkomen)
- Sarcomen (kanker van het bindweefsel)
- Spinale tumoren (tumoren van het ruggenmerg)
- Wilmstumor (vorm van nierkanker bij kinderen, vaak gepaard met buikpijn)
- Kiemceltumoren: zeldzame tumoren die ontstaan in de testikels bij jongens of de eierstokken bij meisjes, en soms in andere lichaamsdelen zoals de hersenen
- Leukemie
Oorzaken van kanker bij kinderen
De oorzaken van de meeste vormen van kanker bij kinderen zijn nog niet volledig bekend (anno augustus 2024). Het merendeel van de kankergevallen bij kinderen lijkt te ontstaan door genetische mutaties die leiden tot ongecontroleerde celgroei en de vorming van kwaadaardige tumoren. Bij sommige vormen van kanker kunnen erfelijke factoren en genetische syndromen een rol spelen, maar veel van deze mutaties ontstaan spontaan zonder duidelijke oorzaak.Risicofactoren
Bepaalde genetische predisposities kunnen het risico op kanker bij kinderen verhogen. Een familiegeschiedenis van kanker kan eveneens een risicofactor zijn. Sommige kinderen worden geboren met genetische syndromen die hun risico op specifieke vormen van kanker verhogen. Blootstelling aan straling, luchtvervuiling en prenatale blootstelling aan rook zijn ook in verband gebracht met een verhoogd risico op kanker bij kinderen. Daarnaast kan een langere levensverwachting bij kinderen leiden tot een verhoogd risico op het ontwikkelen van kanker met lange latentieperioden op latere leeftijd.Omgevingsfactoren
Blootstelling aan bepaalde schadelijke stoffen, zoals tabaksrook, pesticiden of industriële chemicaliën, kan het risico op kanker bij kinderen verhogen. Ook kan blootstelling aan hoge doses straling, bijvoorbeeld door medische behandelingen of kernramp, het risico op kanker verhogen. Echter, veel gevallen van kinderkanker ontstaan zonder duidelijke blootstelling aan risicofactoren, wat suggereert dat genetische aanleg een grote rol speelt.Genetische risicofactoren
Sommige genetische factoren kunnen het risico op kanker verhogen, hoewel dit bij de meeste kinderen niet het geval is. Erfelijke aandoeningen, zoals het neurofibromatosis type 1 of het retinoblastoom-gen, kunnen leiden tot een verhoogd risico op specifieke kankers. Deze aandoeningen worden meestal geërfd van de ouders, maar kunnen ook spontaan ontstaan als gevolg van genetische mutaties.Risicogroepen
Er zijn verschillende groepen kinderen die een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van kanker. Deze risicogroepen kunnen variëren afhankelijk van genetische, omgevings- en levensstijlfactoren. Het is belangrijk om risicogroepen te identificeren, zodat er betere maatregelen kunnen worden genomen om kanker vroegtijdig op te sporen en te behandelen.Kinderen met genetische syndromen
Kinderen die lijden aan bepaalde genetische syndromen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van kanker. Voorbeelden van deze syndromen zijn het Li-Fraumeni-syndroom, het neurofibromatosis type 1 en het Von Hippel-Lindau-syndroom. Kinderen die geboren worden met deze aandoeningen hebben vaak een verhoogd risico op tumoren op jonge leeftijd.Kinderen die behandeld zijn voor andere ziekten
Kinderen die in het verleden behandeld zijn voor andere ernstige ziekten, zoals een orgaantransplantatie of ernstige infecties, kunnen een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van kanker. Dit komt doordat bepaalde behandelingen, zoals chemotherapie of radiotherapie, het risico op secundaire kanker kunnen verhogen. Dit geldt vooral voor kinderen die op jonge leeftijd dergelijke behandelingen hebben ondergaan.Symptomen
Leerproblemen
Kinderen met kanker kunnen cognitieve stoornissen of leerproblemen ontwikkelen. Deze problemen kunnen voortkomen uit hersenletsel door de kanker zelf, zoals een hersentumor of metastasen in de hersenen (hersenmetastasen). Behandelingen zoals chemotherapie en radiotherapie kunnen ook leiden tot leerstoornissen. Chemotherapie en radiotherapie kunnen de witte stof in de hersenen beschadigen en hersenactiviteit verstoren, wat resulteert in ‘post-chemotherapie cognitieve stoornissen’ of ‘chemohersenen’. Deze term wordt vaak gebruikt door overlevenden van kanker om denk- en geheugenproblemen te beschrijven die na de behandeling optreden. Dit kan resulteren in lagere testscores, geheugenverlies, concentratieproblemen en gedragsstoornissen bij kinderen die terugkeren naar school. Soms is speciaal onderwijs nodig om hen te ondersteunen in hun leerproces.
Wazig zien kan een mogelijk teken zijn van kanker bij kinderen / Andere tekenen
Naarmate kankercellen zich verspreiden, verbruiken ze steeds meer voedingsstoffen van het lichaam, wat leidt tot verzwakking van organen en botten en een verminderd immuunsysteem. Dit kan bij kinderen extra complex zijn omdat hun immuunsysteem nog in ontwikkeling is.Veel voorkomende symptomen van kanker bij kinderen omvatten:
- Slechte groei
- Frequent hoofdpijn, vaak gepaard met braken
- Gemakkelijk blauwe plekken
- Onverklaarbaar energieverlies
- Onverklaarbare bleekheid
- Onverklaarbare koorts of aanhoudende ziekte
- Plotseling of onverklaarbaar gewichtsverlies
- Voortdurende pijn in een bepaald lichaamsdeel (kankerpijn)
- Wazig zien
Alarmsymptomen
Kanker bij kinderen vertoont vaak symptomen die vergelijkbaar zijn met andere, minder ernstige ziekten. Dit kan het moeilijk maken om kanker in een vroeg stadium te detecteren. Het is essentieel dat ouders en zorgverleners alert zijn op mogelijke symptomen die kunnen wijzen op kanker bij een kind. Vroege detectie van symptomen kan helpen bij het snel starten van behandelingen, wat de overlevingskans verhoogt.Veel voorkomende symptomen van kanker bij kinderen
Enkele van de meest voorkomende symptomen van kanker bij kinderen zijn onverklaarbaar gewichtsverlies, aanhoudende pijn of hoofdpijn, bloedarmoede, ongewone blauwe plekken, bleke huid, en langdurige koorts of infecties. Ook kunnen er knobbels of gezwellen ontstaan in de buik, nek of andere delen van het lichaam. Bij hersentumoren kunnen symptomen zoals frequente hoofdpijn, misselijkheid, braken en veranderingen in het gedrag van het kind optreden.Symptomen afhankelijk van het type kanker
De symptomen kunnen sterk variëren afhankelijk van het type kanker. Bij leukemie kunnen symptomen zoals onverklaarbare vermoeidheid, blauwe plekken, en koorts optreden. Hersentumoren kunnen gepaard gaan met hoofdpijn, braken, en epileptische aanvallen. Bij lymfomen kunnen gezwollen lymfeklieren, vooral in de hals of oksels, een belangrijke aanwijzing zijn.Diagnose en onderzoeken
De diagnose van kanker bij kinderen begint vaak met een grondige medische evaluatie, gevolgd door verschillende diagnostische onderzoeken om het type kanker te bevestigen en te bepalen hoe ver de ziekte zich heeft verspreid. Vroege detectie is essentieel om de overlevingskansen te verbeteren, omdat het de behandelingsopties vergroot en de kans op succesvolle therapieën verhoogt. Het proces van diagnose kan variëren afhankelijk van het type kanker, de symptomen van het kind, en de leeftijd van het kind.Anamnese en lichamelijk onderzoek
De diagnose begint meestal met een gedetailleerde anamnese, waarbij de arts vraagt naar de symptomen van het kind, de duur van de klachten, familiegeschiedenis van kanker en andere relevante medische informatie. Daarnaast wordt een lichamelijk onderzoek uitgevoerd, waarbij de arts op zoek gaat naar tekenen van kanker, zoals gezwollen lymfeklieren, knobbels, of ongewone plekken in het lichaam die wijzen op tumoren. Dit onderzoek is vaak het eerste bewijs dat er iets niet klopt.Beeldvormingstechnieken
Beeldvorming speelt een cruciale rol in het diagnosticeren van kanker bij kinderen. Verschillende technieken kunnen worden gebruikt om tumoren te lokaliseren en hun grootte en verspreiding te beoordelen. De meest gebruikte beeldvormingstechnieken zijn:- Röntgenfoto's: Worden vaak gebruikt om tumoren in de longen of botten te detecteren.
- Echografie: Helpt bij het beoordelen van tumoren in organen zoals de lever, nieren en buik.
- Magnetic Resonance Imaging (MRI): Wordt vaak gebruikt voor het visualiseren van tumoren in de hersenen, ruggenmerg, of andere zachte weefsels.
- Computertomografie (CT-scan): Kan worden ingezet om gedetailleerde beelden te verkrijgen van tumoren en organen in het lichaam.
Bloedonderzoeken
Bloedonderzoek speelt ook een belangrijke rol bij de diagnose van kanker bij kinderen. Bij veel soorten kanker worden afwijkingen in de bloedwaarden gevonden, zoals een abnormaal aantal bloedcellen. Bijvoorbeeld, bij leukemie wordt vaak een verhoogd aantal witte bloedcellen of een abnormale verdeling van bloedcellen gezien. Andere bloedonderzoeken kunnen helpen om de werking van organen te controleren, zoals lever- of nierfuncties, wat belangrijk kan zijn voor het plannen van behandelingen.Biopsie
Een biopsie is een diagnostische procedure waarbij een klein stukje weefsel van een tumor wordt verwijderd en onder de microscoop wordt onderzocht. Dit is de definitieve manier om kanker vast te stellen en het type kanker te identificeren. De biopsie kan op verschillende manieren worden uitgevoerd, afhankelijk van de locatie van de tumor, bijvoorbeeld via een naald, via een operatie, of door endoscopie. In sommige gevallen wordt een biopsie gecombineerd met andere diagnostische tests, zoals moleculaire genetische tests, om meer gedetailleerde informatie over de tumor te verkrijgen.Moleculaire genetische tests
Moleculaire genetische tests kunnen worden gebruikt om genetische veranderingen in kankercellen te detecteren die het ontstaan van de kanker bevorderen. Dit kan informatie geven over de aard van de tumor, de prognose, en hoe de kanker het beste behandeld kan worden. Bij bepaalde vormen van kanker, zoals leukemie of hersentumoren, kan deze informatie essentieel zijn voor het kiezen van de juiste behandeling. Genetische tests kunnen ook helpen om te bepalen of er erfelijke componenten in de kanker spelen.Stadiëring van kanker
De stadiëring van kanker is het proces waarbij wordt bepaald hoe ver de kanker zich heeft verspreid in het lichaam. Dit wordt gedaan door verschillende diagnostische onderzoeken te combineren, waaronder beeldvorming en biopsieën. Stadiëring is cruciaal voor het bepalen van de behandelopties en het vaststellen van de prognose. Het stadium van de kanker wordt vaak aangeduid met een nummer (bijvoorbeeld stadium I tot IV), waarbij stadium I aangeeft dat de kanker nog beperkt is tot de oorspronkelijke locatie, en stadium IV aangeeft dat de kanker zich naar andere delen van het lichaam heeft verspreid.Monitoring tijdens en na behandeling
Tijdens de behandeling wordt de voortgang van de behandeling regelmatig gemonitord met behulp van diagnostische tests zoals bloedonderzoeken en beeldvorming. Dit helpt artsen om te bepalen of de behandeling effectief is, of er complicaties optreden, of dat er een aanpassing van de behandelingsstrategie nodig is. Na de behandeling wordt het kind ook regelmatig gecontroleerd om terugkeer van de kanker in een vroeg stadium op te sporen. Het is essentieel voor de opvolging van het herstelproces en om te zorgen voor tijdige interventie als de kanker terugkomt.Behandeling van kinderkanker
Multidisciplinair team
De behandeling van kinderkanker wordt uitgevoerd door een multidisciplinair team, bestaande uit kinderoncologen (artsen gespecialiseerd in kinderkanker), eerstelijnsartsen, pediatrische chirurgen, radiotherapie-oncologen, pediatrische medische oncologen/hematologen, revalidatiespecialisten, pediatrische verpleegkundigen, maatschappelijk werkers en andere specialisten. Deze aanpak zorgt ervoor dat het kind een op maat gemaakte behandeling ontvangt, samen met uitgebreide ondersteunende zorg en revalidatietherapieën, met als doel de beste kans op overleving en de hoogste kwaliteit van leven te bieden.Anders dan volwassenen
De behandeling van kanker bij kinderen verschilt op sommige punten van die bij volwassenen. Kinderoncologie richt zich specifiek op de unieke behoeften van kinderen met kanker. Kinderen ondergaan vaak intensievere behandelingen omdat kanker bij hen vaak agressiever is. Bovendien hebben de behandelingen andere effecten op groeiende lichamen en reageren kinderen anders op geneesmiddelen dan volwassenen.
Chemotherapie is een veelvoorkomende behandelingsoptie voor kanker / Bron: Stevepb, PixabaySoorten therapieën
Het type behandeling dat een kind met kanker ontvangt, hangt af van het type kanker en het stadium van de ziekte. Beschikbare behandelingen omvatten chemotherapie, radiotherapie, chirurgie, immunotherapie en/of een stamceltransplantatie. De keuze voor een specifieke behandeling wordt bepaald door het type en de omvang van de kanker, evenals de algehele gezondheid van het kind.Innovaties in behandelmethoden
Nieuwe behandelingsmethoden voor kinderkanker omvatten gerichte therapieën die specifiek gericht zijn op de moleculaire afwijkingen van kankercellen, waardoor de behandeling effectiever en minder schadelijk voor gezonde cellen kan zijn. Onderzoekers ontwikkelen ook nieuwe combinatietherapieën die de effectiviteit van bestaande behandelingen verhogen en de kans op resistentie verminderen.In de radiotherapie zijn er innovaties zoals protontherapie, die meer precisie biedt dan traditionele radiotherapie, met een lager risico op bijwerkingen voor omliggende gezonde weefsels. Deze vooruitgang maakt het mogelijk om hogere doses gericht op tumoren te geven, met minder schade aan gezonde organen.
Levenslange zorg en nazorg
Kinderen die kanker overleven, hebben vaak levenslange medische nazorg nodig om langetermijncomplicaties te monitoren en te behandelen. Naast reguliere medische controles, zoals screenings voor secundaire kankers en hartproblemen, wordt er steeds meer nadruk gelegd op het ontwikkelen van survivorship care-plannen. Deze plannen helpen bij het identificeren van potentiële risico's op basis van de behandelingen die het kind heeft ondergaan en bieden richtlijnen voor preventieve zorg en vroegtijdige opsporing van gezondheidsproblemen.Verder wordt er gewerkt aan het verbeteren van de psychosociale ondersteuning voor overlevenden van kinderkanker, met programma's die gericht zijn op het verbeteren van de mentale gezondheid en het welzijn van volwassenen die kanker hebben overleefd tijdens hun kindertijd.
